Υπάρχουν τόσες πολλές λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιούμε στην επιστημονική φαντασία – ακόμη και στην επιστήμη – χωρίς να το σκεφτόμαστε πολύ. Αλλά από πού προέρχονται οι όροι «death ray», «terraforming», «hive mind», «telepathy» και «παράλληλο σύμπαν»;
16. Μπαινω στο σύστημα (Jack In): Το Jack-in-the-box, η γνωστή σε όλους κούκλα που ξεπηδά από το κουτί, χρησιμοποιήθηκε σαν ρήμα (τζακάρω τον εαυτό μου) στο Tower of Glass, το υποψήφιο για Hugo and Nebula μυθιστόρημα του Robert Silverberg με αυτή την ακριβώς σημασία, την σύνδεση δηλαδή ενός ανθρώπου με έναν υπολογιστή. Στο βιβλίο, μια φυλή ανδροειδών υπηρετεί τους ανθρώπους και το δεξί χέρι του δημιουργού τους, περνάει πολλές ώρες κάθε μέρα τζακαρισμένο σε άλλα συστήματα. Σε μετέπειτα έργα, άνθρωποι τζακαρίστηκαν επίσης.
17.Mad Scientist (τρελός επιστήμονας0: Ο Φρανκενστάιν της Mary Shelley ήταν 90 ετών (και το The Island of Doctor Moreau του HG Wells ήταν 12 ετών) όταν ο Raymond McDonald επινόησε τον όρο «mad scientist» στο μυθιστόρημά του «The Mad Scientist: A Tale of the Future», που εκδόθηκε το 1908 σε σειρά επεισοδίων. Το βιβλίο περιλαμβάνει έναν mad scientist (τρελό επιστήμονα) με σοσιαλιστικές προσδοκίες που χρησιμοποιεί τις έξοχες εφευρέσεις του ενάντια στις αμερικανικές επιχειρήσεις και την αμερικανική κυβέρνηση. Για τους αναγνώστες της εποχής, το βιβλίο ήταν πιθανώς λιγότερο συναρπαστικό για τη χρήση του όρου «mad scientist» παρά για τον κρυπτογραφημένο περιεχόμενο των σελίδων του. Οι εκδότες προσέφεραν μια γενναιόδωρη χρηματική ανταμοιβή για τον αναγνώστη που θα έστελνε την καλύτερη ανάλυση του κρυπτογραφήματος.
18.Moon Base: (βάση στην σελήνη) Μια άλλη φράση που τώρα είναι προφανής αλλά εμφανίζεται αργότερα στην επιστημονική φαντασία από ό, τι θα περίμενε κανείς είναι η φράση «moon base», πιθανότατα μια αντανάκλαση της αλλαγής της γνώμης σας για το πώς θα έμοιαζε πραγματικά η σεληνιακή αποικιοκρατία. Στο μυθιστόρημα του Bryce Walton «Assignment in the Dawn» (1947), οι Αρειανοί έχουν δημιουργήσει moon bases και το επόμενο έτος οι moon bases εμφανίζονται στο μυθιστόρημα «Space Cadet» του Robert Heinlein (υψηλόβαθμοι αξιωματικοί από πολυεθνικό στρατό προσπάθησαν να αναλάβουν τον κόσμο από την «Moon Base» της ανθρωπότητας) και στο 240.000 Miles Straight Up» του L. Ron Hubbard (όπου η λέξη «Moonbase» χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει ένα ρωσικό φυλάκιο).
19.Multiverse (Πολυσύμπαν): Ο όρος «multiverse» δεν επινοήθηκε από την επιστήμη ή την επιστημονική φαντασία. Στην πραγματικότητα προέρχεται αρχικά από μια αναφορά του Αμερικανού φιλόσοφου William James το 1895 στη Χριστιανική Ένωση Νέων Ανθρώπων του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ με τίτλο «Is Life Worth Living?». Ο ορισμός που δίνει όμως στο multiverse είναι όμως αρκετά διαφορετικός από τον σύγχρονο, ωστόσο:
Αλλά εκείνοι οι καιροί έχουν περάσει. Και εμείς, άνθρωποι του 19ου αιώνα, με τις εξελικτικές μας θεωρίες και τις μηχανικές μας φιλοσοφίες, γνωρίζουμε ήδη τη φύση πολύ αμερόληπτα και πολύ καλά για να προσκυνήσουμε ανεπιφύλακτα κάθε θεό του οποίου ο χαρακτήρας μπορεί να είναι μια επαρκής έκφραση. Αληθινά όλα όσα γνωρίζουμε για το καλό και την ομορφιά προέρχεταιν από τη φύση, αλλά παρ’ όλα αυτά, όλοι γνωρίζουμε το κακό. Ορατή φύση είναι όλη η πλαστικότητα και η αδιαφορία, ένα ηθικό πολυσύμπαν, όπως θα μπορούσε κανείς να το ονομάσει, και όχι ένα ηθικό σύμπαν.
Το Oxford English Dictionary αποδίδει στον Michael Moorcock – τον συγγραφέα του Chapter-m Multiverse- την πρώτη χρήση της λέξης multiverse με την κοινή έννοια της λέξης, ο οποίος αναφέρθηκε σε ένα βασίλειο που αποτελείται από πολλαπλά παράλληλα σύμπαντα. Το 1963, στις σελίδες του Science Fiction Adventures, ο Moorcock μας εισήγαγε στο σύγχρονο multiverse:
Εν τούτοις μέσα σε αυτό υπήρχαν πολλά πράγματα, πολλές νοημοσύνες που δεν συνειδητοποίησαν ότι ζούσαν σε ένα πολυσύμπαν αφού μέσα του αποτελούταν από πολλά σύμπαντα, το καθένα χωρισμένο από το άλλο με διαστάσεις, όπως τα φύλλα ανάμεσα στα στρώματα.
20.Parallel Universe(Παράλληλο σύμπαν): Ενώ το «multiverse» μπορεί να είναι ένας σχετικά σύγχρονος όρος, το «Parallel Universe» πηγαίνει πίσω σε έναν από τους συγγραφείς που βοήθησαν στη διαμόρφωση της επιστημονικής φαντασίας , τον H.G. Wells. Στο μυθιστόρημα του Wells «Men Like Gods» (1923) ένας άνθρωπος μεταφέρεται στην ουτοπία, η οποία υπάρχει σε μια παράλληλη διάσταση:
Δεχόμαστε ανεπιφύλακτα την κύρια πρόταση σας. Δηλαδή ότι εμείς οι ίδιοι αντιλαμβανόμαστε ότι ζούμε σε ένα παράλληλο σύμπαν με το δικό σας, σε έναν πλανήτη αδελφό με το δικό σας, πανέμορφο όπως ο δικός σας, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις πιθανές αντιθέσεις που θα μπορούσαμε να βρούμε εδώ.
21.Posthuman (μέτα- άνθρωπος): Ο όρος «post-human» εμφανίζεται πρώτα στα έργα του συγγραφέα τρόμου H.P. Lovecraft, ο οποίος χρησιμοποιεί τη φράση στο μυθιστόρημα «The Shadow Out of Time» (1936) με οικείο τρόπο για τους σύγχρονους αναγνώστες (αν και όπως σημειώνει ο commenter bob_d, δεν αναφέρεται στον μετασχηματισμό των ανθρώπων, αλλά στα είδη που έρχονται μετά):
Φοβάμαι τα μυστήρια που μπορεί να κρύβει το παρελθόν και τρέμω τις απειλές που μπορεί να προκαλέσει το μέλλον. Αυτό που υπονοούσε η ομιλία των post–human οντοτήτων για την τύχη της ανθρωπότητας είχε τόση επίδραση πάνω μου που δεν μπορώ να την περιγράψω.
Μετά τον άνθρωπο θα υπάρχει ο ισχυρός πολιτισμός των σκαθαριών. Τα σώματα των μελών του, της αφρόκρεμας της Μεγάλης Φυλής θα αφαρπάζονται όταν η τερατώδης μοίρα ξεπεράσει τον παλαιότερο κόσμο. Αργότερα, καθώς η γήινη έκταση κλείσει, τα μεταφερόμενα μυαλά θα μεταναστεύσουν και πάλι μέσα από το χρόνο και το διάστημα – σε ένα άλλο σημείο στάσης στα σώματα των βολβοειδών λαχανικών του Ερμή. Όμως, θα ακολουθήσουν άλλες φυλές μετά από αυτές, προσκολλώντας παθητικά στον ψυχρό πλανήτη και προσχορώντας στον γεμάτο φρίκη πυρήνα, πριν από το οριστικό τέλος.
22.Ray Gun: Πριν από το pulp-era ray gun υπήρχε το όπλο ακτινών Χ σε μια κινηματογραφική ταινία του 1916 με τίτλο «The Intrigue». Η ταινία αφορούσε έναν νεαρό Αμερικανό εφευρέτη που τελειοποιεί ένα όπλο ακτίνων Χ, το οποίο έφερε την επανάσταση στον σύγχρονο πόλεμο. Αλλά το ray gun που φανταζόμαστε στα retro pulps ξεκινά με την ιστορία του John W. Campbell (1930), «The Black Star passes». Ωστόσο στην επιστημονική φαντασία οι άνθρωποι αλληλοσκοτώνονταν με ακτίνες εδώ και αιώνες. Υπάρχει μια ακτίνα θερμότητας στο «War of the Worlds» του H.G. Wells (1897), η προαναφερθείσα death ray στο The Exploits of Elaine, ακόμη και μια ακτινοβολία που καταστρέφει τα πυρομαχικά που φαντάστηκαν στο Play Heartbreak House (1919) του George Bernard Shaw. Το ray gun ήταν ένα λογικό φανταστικό όπλο.
23.Robot: Η λέξη ρομπότ έχει μία από τις πιο γνωστές ιστορίες αναφορικά με την προέλευση της. Ο Karel Čapek χρησιμοποίησε την τσεχική λέξη robota ώστε να περιγράψει την αναγκαστική φεουδαρχική εργασία για τον τίτλο του θεατρικού έργου «Rosumovi Univerzální Roboti (Rossum’s Universal Robots)» το 1921. Τα ρομπότ στο R.U.R. δεν ήταν τα μηχανικά ρομπότ που έχουμε σήμερα στο μυαλό μας, αλλά τεχνητοί άνθρωποι. Μόλις το έργο μεταφράστηκε στα αγγλικά το 1923, οι αγγλόφωνοι συγγραφείς πήραν τη λέξη για να περιγράψουν τις κατασκευές τους που έγιναν στην ψυχική ή σωματική εικόνα της ανθρωπότητας. Αλλά μόλις το 1940 ο Isaac Asimov ονόμασε για πρώτη φορά έναν τομέα έρευνας «ρομποτική» όταν αναφέρθηκε σε έναν χαρακτήρα ως «Roboticist». Η συντομευμένη μορφή «bot» εμφανίζεται για πρώτη φορά αργότερα, στο μυθιστόρημα του Richard C. Meredith «We All Died at Breakaway Station» (1969).
24.Spaceship (διαστημόπλοιο): Ο όρος «spaceship» μπορεί να είναι συνηθισμένος σήμερα και σίγουρα αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης τάσης της επιστημονικής φαντασίας για την προσθήκη του «space» σε ναυτικούς όρους, αλλά ακόμη και αυτός έχει την προέλευσή του. Η πρώτη γνωστή εμφάνισή του είναι στην εφημερίδα Pall Mall Gazette τον Ιανουάριο του 1880 σε μια κριτική του μυθιστορήματος του Percy Greg, «Across the Zodiac»: «Η Υπηρεσία επικράτησε κάποτε, ήταν συγκριτικά εύκολο να προβλέψουμε και να βελτιώσουμε τα ιδέες ενός τρίπτυχου σαν του Jules Verne και να κατασκευάσουμε ένα διαστημόπλοιο».
Η πρώτη εμφάνιση της λέξης συχνά αποδίδεται στο μυθιστόρημα «A Journey in Other Worlds» του John Jacob Astor IV, το 1894, το οποίο λαμβάνει χώρο το 2000 και φαντάζεται ένα μέλλον με παγκόσμιο τηλεφωνικό δίκτυο, ηλιακή ενέργεια και αεροπορικά ταξίδια, αλλά επίσης φαντάζεται και ότι η ανθρωπότητα κατάφερε να φτάσει στον Δία και τον Κρόνο. Το «Starship» δεν εμφανίζεται μέχρι πολύ αργότερα από το μυθιστόρημα του Frank K. Kelly «Star Ship Invincible» (1934).
25.Superhero (Υπερήρωας): Ο όρος «super-hero» αρχικά χρησιμοποιήθηκε για να αναφερθεί σε πραγματικούς ανθρώπους προτού χρησιμοποιηθεί ως αναφορά σε φανταστικούς χαρακτήρες. Η πρώτη αναφορά του Oxford English Dictionary στον «super-hero» λαμβάνει χώρα το 1899, κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης για την υπόθεση του Alfred Dreyfus, όταν ένας Γάλλος αξιωματικός πυροβολικού συνελήφθη και καταδικάστηκε άδικα για προδοσία. Ο Georges Clemenceau σχολιάζει ότι εάν ο Georges Picquart, ο οποίος αμφισβητούσε την ενοχή του Dreyfus και διερευνούσε το ζήτημα, ήταν ήρωας, τότε ο πιστός αδερφός του Dreyfus Mathieu ήταν ένας «super-hero». Και εμφανίζεται σε ένα φανταστικό πλαίσιο σε ένα άρθρο των New York Times του 1924 που περιγράφει τον υπερ-ικανό πρωταγωνιστή της (τώρα χαμένης) ταινίας Tongues of Flame. Στην επιστημονική φαντασία, ο πρώτος χαρακτήρας που ονομάστηκε “superhero” μπορεί να είναι ο Zarnak, ένας χαρακτήρας κόμικς που δημιούργησε ο Max Plaisted, ο οποίος εμφανίστηκε στα πρώτα οκτώ τεύχη των Thrilling Wonder Stories το 1936 και το 1937. Ο Zarnak ήταν μια επιστημονική ιδιοφυΐα που ταξίδευε τους πλανήτες και ονομάστηκε «superhero» σε μια επιστολή του 1937 που αφορούσε την υποβαθμισμένη ποιότητα του strip:
‘Zarnak’. Το strip ξεκίνησε πολύ καλά, αλλά πρέπει να συμφωνήσω με τους υπόλοιπους ότι γρήγορα εκφυλίζεται στις νεανικές χαζομάρες ενός μυστηριώδους superhero. Αυτό το τελευταίο είδος μπορεί να αρκεί για τα comics της Κυριακής, αλλά είναι σίγουρα δεν ταιριάζει σε ένα αξιοσέβαστο περιοδικό επιστημονικής φαντασίας.
Ο Superman έκανε το ντεμπούτο του στο Action Comics το 1938. Η DC και η Marvel κατέχουν τώρα ένα κοινό εμπορικό σήμα στη λέξη «superhero».
26.Telepathy (τηλεπάθεια): Ο όρος «Telepathy» είναι μια λέξη που εμφανίστηκε όταν η επιστημονική φαντασία άρχισε να αναδύεται ως λογοτεχνικό είδος, αλλά είναι από την ίδια την επιστημονική φαντασία. Ο ποιητής και κλασικιστής Frederic W.H. Ο Myers επινόησε τους όρους «telesthesia» και «telepathy» σε μια έκδοση του 1882 των Proceedings of the Society for Psychical Research για να περιγράψει αυτό που είχε αναφερθεί προηγουμένως ως «μεταφορά της σκέψης». Ο Myers αποτελούσε ιδρυτικό μέλος της Society for Psychical Research, μιας οργάνωσης που προώθησε την έρευνα για τα «φερόμενα ως παραφυσικά φαινόμενα». Ο Myers πιθανότατα επινόησε τη λέξη «telekinesis», η οποία εμφανίζεται στις διαδικασίες της κοινωνίας του 1890. Η λιγότερο συνηθισμένη λέξη «telempathy» επινοήθηκε ειδικά για την επιστημονική φαντασία από το μυθιστόρημα του Vance Simonds «Telempathy» (1963).
27.Teleportation (Τηλεμεταφορά): Ενώ η «τηλεπάθεια» και η «τηλεκίνηση» εισήλθαν στο λεξικό στα τέλη του 19ου αιώνα, η λέξη «teleportation» δεν εμφανίζεται μέχρι τον 20ο αιώνα. Η λέξη φαίνεται να έχει δημιουργηθεί από τον Charles Fort στο Lo !, το δεύτερο από τα βιβλία του που καταγράφει “ανώμαλα φαινόμενα”. (Η λέξη «Fortean», που χρησιμοποιείται για την περιγραφή παραφυσικών φαινομένων, προέρχεται από το όνομά του). Στο Lo! ο Fort γράφει: «Κυρίως σε αυτό το βιβλίο θα ειδικευθώ στις ενδείξεις ότι υπάρχει μια δύναμη μεταφοράς την οποία θα ονομάσω τηλεμεταφορά». Ο Fort πίστευε ότι η τηλεμεταφορά θα μπορούσε να εξηγήσει μια σειρά από ανεξήγητα γεγονότα – αν και εκκρεμούσε και η επεξήγηση της ίδιας της λέξης.
28.Terraforming (γαιοποίηση): Ο Jack Williamson εφευρέθηκε πολλούς όρους επιστημονικής φαντασίας και πολλοί από αυτούς (όπως ιόντα και γενετική μηχανική) εμφανίζονται και στην επιστήμη. Προσθέστε το terraforming σ’ αυτή τη λίστα. Ο Williamson χρησιμοποιεί για πρώτη φορά τον όρο στο μυθιστόρημά του Collision Orbit (1942):
Ήταν ο αρχικός αιτών του Obania, σαράντα χρόνια πριν. Και ο Ντράκε ήταν ο νέος χωροταξικός μηχανικός που χρησιμοποίησε για να αξιοποιήσει το μικρό βράχο, που απείχε μόλις δύο χιλιόμετρα, βυθίζοντας έναν άξονα στην καρδιά του για την εγκατάσταση παρασιτικότητας, δημιουργώντας οξυγόνο και νερό από ορυκτά οξείδια, απελευθερώνοντας απορροφητικά αέρια για να παγιδεύσουν την αδύναμη θερμότητα μακριά από τον Ήλιο.
29.Time Travel (ταξίδι στον χρόνο): Το επιδραστικό μυθιστόρημα του H.G. Wells The Time Machine (1984) αποτελεί την προέλευση του όρου «time machine», την οποία χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τα πάντα από τα TARDIS μας έως τα WABAC μας. Εισάγει επίσης τον όρο «Time Traveler», που έγινε άλλο βασικό στοιχείο του είδους. Είναι περίεργο ότι ο όρος «time travel» δεν εμφανίζεται μέχρι δύο δεκαετίες αργότερα σε ένα άρθρο που εξετάζει το ταξίδι στο χρόνο σε ένα τεύχος του Journal of Philosophy, Psychology and Scientific Methods του 1914. Υπάρχουν και νωρίτεροι time travelers στη μυθοπλασία – ακόμη και ο Ebenezer Scrooge κάνει αρκετά ταξίδια στον χρόνο στο A Christmas Carol. Αλλά ο Wells μας έδωσε την απλή γλώσσα για να το περιγράψουμε: ένας ταξιδιώτης του χρόνου και η μηχανή του χρόνου του.
30.Tractor Beam(ακτίνα έλξης, κυριολεκτικά: ακτίνα τρακτέρ): Το Star Trek έχει κυριαρχήσει στο τοπίο του tractor beam, αλλά το matter-pulling tractor beam είναι μια εφεύρεση του E.E. “Doc” Smith
στο Spacehounds of IPC (1931) (πρόκειται για ένα από τα πρώτα παραδείγματα force fields στην επιστημονική φαντασία):
«Θα φέρουμε τα κομμάτια αυτού του πλοίου, Quince- ίσως να είμαστε σε θέση να πάρουμε πολλούς pointers από αυτό», και ο Μπράντον στρέφει δυνατές δέσμες ελκυστήρων στα κομμένα μισά του πλοίου του Ιωβιανού και στη συνέχεια επεκτείνει μερικές μικρότερες ακτίνες για να συναντήσουν τις δύο μικρές φιγούρες που αγωνίζονται στο ομαλό πράσινο λιβάδι προς το Σίριους.
30+1.Science Fiction (Επιστημονική φαντασία): Η προέλευση του πραγματικού όρου “επιστημονική φαντασία” είναι λίγο μυστηριώδης. Η πρώτη χρήση που αναφέρεται από το Oxford English Dictionary είναι στο βιβλίο του William Wilson «A Little Earnest Book upon a Great Old Subject» (1851). Σε αυτό, ο Wilson εξετάζει πώς ένα μοναδικό αντικείμενο μπορεί να γίνει αντιληπτό μέσα από τα μάτια έξι διαφορετικών ζώων: μια μέλισσα, ένα μυρμήγκι, μια αράχνη, μια πέρκα, ένας κοκκινολαίμης, και μια γάτα. Ο Wilson ορίζει αυτό το έργο ως «Science-Fiction»:
Ελπίζουμε ότι δεν θα περάσει πολύς καιρός πριν να έχουμε και άλλα έργα επιστημονικής φαντασίας, καθώς πιστεύουμε ότι τέτοια βιβλία μπορούν να εκπληρώσουν έναν καλό σκοπό και να δημιουργήσουν ένα ενδιαφέρον, όπου, δυστυχώς, η επιστήμη μόνη της μπορεί να αποτύχει. Ο [Thomas] Campbell λέει ότι «Η μυθοπλασία στην ποίηση δεν είναι το αντίστροφο της αλήθειας, αλλά η μαλακή και μαγευτική της ομοιότητα». Τώρα αυτό ισχύει ιδιαίτερα για στν Επιστημονική Φαντασία, στην οποία οι αποκαλυπτόμενες αλήθειες της Επιστήμης μπορούν να δοθούν, συνυφασμένες με μια ευχάριστη ιστορία, η οποία μπορεί να είναι η ίδια ποιητική και αληθής – κυκλοφορώντας έτσι μια γνώση της Επιστήμης της Ποίησης υπό την αμφίεση της Ποίησης της Ζωής.
Ο όρος «scientific romance», ο οποίος περιγράφει τα πρώτα έργα στο είδος, μπορεί να είχε εισαχθεί νωρίτερα. Εμφανίζεται σε άρθρο του North American Review (1845) για τα Παραμύθια της Φυσικής Ιστορίας της Δημιουργίας, ένα δημοφιλές, ανώνυμα δημοσιευμένο έργο της κερδοσκοπικής φυσικής ιστορίας (κάτι που υποψιαζόταν ο Κάρολος Δαρβίνος, αλλά ήταν στην πραγματικότητα το έργο ενός άλλους θεωρητικού, γεωλόγου, του Robert Chambers). Άλλοι όροι ανταγωνίζονται για την περιγραφή του είδους, συμπεριλαμβανομένης της “επιστημονικής φαντασίας.
Ο λόγος που ονομάζουμε το είδος «science fiction» σήμερα είναι ο πρωτοπόρος scifi εκδότης Hugo Gernsback, από τον οποίο πήραν το όνομά τους τα βραβεία Hugo. Το Life Magazine απέδωσε την εφεύρεση του όρου στον Gernsback και σύμφωνα με ορισμένες πηγές ήλπιζε να το κατοχυρώσει. Δεν ήταν όμως η πρώτη επιλογή του Gernsback για την ονομασία του είδους. Η πρώτη του επιλογή ήταν «scientifiction».
