Ανάμεσα στις ανακοινώσεις της Disney ήταν και η μεταφορά ενός βιβλίου στη μεγάλη οθόνη, του πρώτου, εδώ και πάρα πολλά χρονιά, project της Lucas Film που δε θα έχει σχέση με Star Wars ή Indiana Jones. Το βιβλίο αυτό είναι η Κληρονομιά της Ορισά, δια χειρός της αμερικανονιγηριανής Tomi Adeyemi, νούμερο ένα best seller για πολλούς μήνες στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού. Και όταν το διαβάσει κανείς, καταλαβαίνει γιατί.
Η σειρά βιβλίων της Adeyemi, το πρώτο μέρος της οποίας κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ιβίσκος και σε μετάφραση της Σύλιας Ν Ζωιοπούλου, είναι μια έκρηξη για όποιον τη συναντά πρώτη φορά. Και αυτό συμβαίνει γιατί ως χώρα η οποία δεν έχει, στο επίπεδο του fantasy, ουσιαστική αναγνωστική επαφή με τη δική της βαλκανική κουλτούρα, η άμεση επαφή με μια αδιαμεσολάβητη αφρικανική ιστορία φαντάζει κάτι ολότελα μοναδικό.
Δεν είναι ψέμα πως ο δυτικός κόσμος έχει ελάχιστες άμεσες αναφορές στην αφρικανική κουλτούρα (εδώ συγκεκριμένα της Νιγηρίας, της πιο πολυπληθούς χώρας στην ήπειρο, με πάνω από 250 διαφορετικές εθνικές ομάδες μέσα στα σύνορα της). Και αυτές που υπάρχουν είναι κυρίως διαμεσολαβημένες. Το Black Panther λόγου χάρη, η ιστορία ενός βασιλιά μιας περήφανης αφρικανικής χώρας, δημιουργήθηκε από δύο εξαιρετικούς δημιουργούς και προοδευτικούς , αλλά λευκούς ανθρώπους (τον Stan Lee και τον Jack Kirby), χωρίς άμεσα βιώματα, εμπειρίες και αναπαραστάσεις από αυτή την ήπειρο. Η ταινία έκανε μια πολύ σημαντική προσπάθεια επανοικειοποίησης του υλικού, γεμίζοντας τις οθόνες μας από ένα πρωτόγνωρο για πολλούς afrofuturism υλικό και μια tribal εικονογραφία η οποία δεν έμεινε απλά στη αισθητική, αλλά διαπότιζε όλη την ατμόσφαιρα και την πλοκή της ταινίας.
Το Κληρονομιά της Ορίσα δεν είναι afrofuturism, είναι όμως μια πολύ δυνατή στιγμή afrofantasy γραμμένη από μια (αμερικανο)νιγηριανή συγγραφέα και η καλύτερη σας «πόρτα» γνωριμίας σε ένα είδος που έχει εκατομμύρια φανατικούς σε όλον τον κόσμο και χιλιάδες πολύ δυνατές επιλογές. Η Adeyemi, σπουδασμένη αμερικάνικη φιλολογία στο Χάρβαντ, κατανοεί πλήρως πώς να στήσει μια ενδιαφέρουσα αν και όχι ασυνήθιστη ιστορία (young adult) fantasy, την ίδια στιγμή όμως ξέρει πώς να κάνει τα όποια κλισέ της πλοκής όχημα για μια αντιιμπεριαλιαστική και κατά βάση πολιτική αφήγηση. Καταφέρνει, αξιοποιώντας κομβικά στοιχεία της πολιτισμικής παράδοσης της Δυτικής Αφρικής και της πνευματικότητας της θρησκεία Yoruba να δώσει στον αναγνώστη ένα ταξίδι σε έναν κόσμο ταυτόχρονα άγνωστο και οικείο, μακρινό και κοντινό, θίγοντας παράλληλα με έξυπνο τρόπο θέματα ρατσισμού, καταπίεσης και αντίστασης.
Η χώρα της Ορίσα έχει διώξει πολλούς επίδοξους κατακτητές, προτάσσοντας τη δική της πνευματική αυθυπαρξία ενάντια στην ιμπεριαλιστική λογική τoυ βαρβάρου που πρέπει να διδαχθεί. Kατακτητές τα ονόματα των οποίων η Adeyemi δεν κάνει προσπάθεια να παραλλάξει ιδιαίτερα. Ωστόσο, η αντιιμπεριαλιστική παράδοση της Ορίσα τίθεται στο παρασκήνιο, ένα καυστικό ιστορικό σχόλιο ενός κόσμου με άλλη πορεία από τον δικό μας, όπου τα σκλαβοκαράβα έφυγαν άδεια, ή ακόμα καλύτερα, βυθίστηκαν.
Η ουσία της Ορίσα και της αφήγησης της Adeyemi τίθεται στην υπόδειξη της συσχέτισης μεταξύ ρατσισμού και εξουσίας. Ότι για να είσαι ρατσιστής απαιτείται να κατέχεις (ή έστω να μετέχεις τυχαία) στην κυριαρχία και το μονοπώλιο βίας. Οι λευκόμαλλοι μάγοι που εξοντώνονται συστηματικά, κλείνονται σε στρατόπεδα εργασίας, καλούνται να πληρώσουν δυσβάστακτους φόρους δεν έχουν κάνει κανένα έγκλημα και όμως διώκονται για το γεγονός ότι γεννήθηκαν. Για το χρώμα των μαλλιών τους. Για τη μαγεία που έτρεχε στο αίμα τους. Από τα ανώτερα κλιμάκια (τον βασιλιά και τους αυλικούς τους), τους κρατικούς υπάλληλους, τους εκτελεστές τους και όσους τους μεταχειρίζονται, όλοι χρησιμοποιούν μια ξεκάθαρα ρατσιστική ορολογία εναντίον τους. Κάνουν λόγο για αρρώστια, για σκουλήκια που πρέπει να εξολοθρευτούν, για κίνδυνο που απειλεί τον τρόπο ζωής όλων. Aυτός ο φόβος για το άγνωστο, σε συνδυασμό με την ψυχρή συστημική βία απηχεί την ρατσιστική βία και εμπειρία που αυτή γέννησε στους διασκορπισμένους λαούς της Αφρικής. Ακόμα και αν τελικά το χρώμα του δέρματος δε διαφέρει και τόσο πολύ.
Ένα άλλο κομβικό στοιχεία του κειμένου είναι η ανάγκη για επαφή με την πνευματική παράδοση, που εδώ συμβολίζεται από την σπιριτσουαλιστική θρησκεία και τη μαγεία. Οι νεαροί χαρακτήρες, ταυτόχρονα με το ταξίδι τους και την εξέλιξη τους, χρησιμοποιούν αυτή τη χαμένη συλλογική εμπειρία για να βρουν τη γλώσσα και τα σύμβολα που χρειάζονται για να μπορέσουν να εκφράσουν τα συναισθήματα, τις σκέψεις, αλλά και την αποστολή τους. Προσπαθούν δηλαδή να εγγράψουν τον εαυτό τους σε μια κοινή, Συμβολική αφήγηση που τους δένει με τους ανθρώπους που προσπαθούν να σώσουν, να άρουν τη μοναξιά στην οποία τους καταδικάζει η κυνική και βίαιη εξουσία και να αναζητήσουν κώδικες αλληλεγγύης μεταξύ καταπιεσμένων. Eδώ η άρνηση της παράδοσης, είναι μια πράξη μοναχική και επίπονη, που καταστρέφει αντί να απελευθερώνει. Και αυτό γιατί οι θεοί της Ορίσα και η μαγεία ταυτίζονται όχι με νόμους, περιορισμούς και θυσίες, αλλά με την ίδια τη γη, τους ανθρώπους της και τη ζωή. Αντί για έναν άσπλαχνο Πατέρα, υπάρχει μια στοργική Ουράνια Μητέρα…
Την ίδια στιγμή, η Adeyemi, μπορεί στο επίπεδο της πλοκής και της έκφρασης να ακολουθεί την πετατημένη άλλων μεγάλων επιτυχιών της young adult (δυστοπικής) λογοτεχνίας, με την πρωτοπρόσωπη αφήγηση και την εναλλαγή της ανάμεσα στους χαρακτήρες, όπως λόγου χάρη το Hunger Games, μεταξύ άλλων, αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν έχει τη δική της προσωπικότητα ως συγγραφέας. Αντίθετα, οι χαρακτήρες που πλάθει είναι τρισδιάστατοι, πολύπλοκοι και δυναμικοί, ενώ το ταξίδι τους καθενός ξεχωριστό. Δεν αποτελεί ο καθένας την υλοποίηση κάποιου κλισέ ή Αρχέτυπου, αλλά έναν ζωντανό άνθρωπο. Βέβαια για έναν έμπειρο αναγνώστη η δυναμική της συγγραέως θα αποκαλύψει μια αμετροέπεια ανά στιγμές, μια επιπολαιότητα. Ίσως βρει κάποια στοιχεία της ιστορίας κοινότυπα, ή την έννοια της μαγείας ασαφώς ορισμένη, με αποτέλεσμα να χρησιμοποείται ασσύμετρα ως deus ex machina. Αυτό είναι λογικό για μια συγγραφέα με λίγη σχετική εμπειρία. Όμως αυτά τα ψεγάδια δε χαλούν την εμπειρία ενός φίλου του fantasy και μόνο να βελτιωθούν μπορούν.
Ταυτόχρονα, η Adeyemi εμπλέκει με μεγάλη μαεστρία στη γραφή της αυτούσιες λέξεις , εικόνες και περιγραφές που μπορεί να είναι συνηθισμένες στη Δυτική Αφρική, αλλά εδώ ουσιαστικά ζωγραφίζουν έναν κόσμο άγνωστο, που τόσο καιρό ζούσε μια ζωή παράλληλη με τη δική μας. Και το κυριότερο, δίνονται με φυσικότητα και ούτε στιγμή δε γίνεται προσπάθεια να «κανακευτεί» ο δυτικός αναγνώστης. Η Ορίσα καλωσορίζει τους πάντες, αλλά δε θα αλλάξει για αυτούς. Αυτό, ανάμεσα σε πολλά άλλα, όπως το άμεσο ύφος, η έντονη tribal ατμόσφαιρα και αισθητική που διαποτίζει το έργο αλλά και οι κοφτοί, ζωντανοί διάλογοι, πρέπει να ήταν πολύ δύσκολο να μεταφερθούν στα ελληνικά χωρίς να χαθεί το πνεύμα του βιβλίου, η μαγεία του. Επομένως, σίγουρα χρωστάμε ένα ευχαριστώ στη Σύλια Ν Ζωιοπούλου. Η δουλειά της σίγουρα αξίζει προσοχή, παρά τα περιστασιακά ψεγάδια που μπορεί να έχει.
Η Κληρονομιά της Ορίσα είναι μια ιστορία αντίστασης ενός κόσμου που είναι πολύ διαφορετικός από τον δικό μας, αλλά τελικά παλεύει για τα ίδια πράγματα. Γιατί η πάλη των λαών για αυτοδιάθεση είναι υλική και δε γνωρίζει σύνορα. Γνωρίζει όμως αλληλεγγύη και ζεστασιά. Και από αυτά το έργο της Adeyemi είναι γεμάτο.
