Η Μαίρη Γουόλστονκραφτ γεννήθηκε σαν σήμερα στις 27/04/1759. Αγγλίδα συγγραφέας και φιλόσοφος θεωρείται μια από τις προδρόμους του φεμινισμού πριν αυτός υπάρξει ως όρος. Έφυγε από την ζωή στα 38 της αφήνοντας πίσω της δυο κόρες, μια εκ των οποίων θα γράψει το μυθιστόρημα «Φρανκεστάϊν ή ο σύγχρονος Προμηθέας», η Μαίρη Σέλλευ.
Η εποχή της Γουόλστονκραφτ ήταν μια εποχή μεταίχμιο. Μια εποχή όπου το παλιό καθεστώς διακυβέρνησης, ο θεσμός της βασιλείας, αρχίζει να πνέει τα λοίσθια μαζί με την αριστοκρατική τάξη που την υποστηρίζει, ενώ παράλληλα μια νέα κοινωνική τάξη, η αστική, αναλάμβανε τα ηνία και προσπαθούσε να δημιουργήσει μια νέα μορφή διακυβέρνησης βασισμένη σε ένα εξελιγμένο μοντέλο «Δημοκρατίας», όπως την γνώριζαν από τα διασωθέντα αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά συγγράμματα ανακατεμένα με ιδέες των Εγκυκλοπαιδιστών και των φιλοσόφων του Διαφωτισμού.
Οι δυο μεγάλες επαναστάσεις του 18ου αιώνα, η Αμερικανική και η Γαλλική, θα φέρουν το τέλος όλων των κοινωνικών και πολιτικών δομών. Θα ανατρέψουν εξουσίες αιώνων, θα αμφισβητήσουν την «φυσική τάξη των κοινωνικών πραγμάτων» της αριστοτέλειας λογικής, θα αναποδογυρίσουν τον ίδιο τον Θεό καρατομώντας τους βασιλείς, μεταφορικά και κυριολεκτικά και θα θέσουν τα θεμέλια ενός κοινοβουλευτικού πολιτεύματος βασισμένο σε δημοκρατικές αρχές με ευρείες πλειοψηφίες διαμορφώνοντας ένα πρωτόγνωρο πολιτικό φάσμα όπου στο ένα άκρο δεσπόζει η Δεξιά και στο άλλο η Αριστερά..
Την εποχή, όμως, που συμβαίνουν όλες αυτές οι εκπληκτικές αλλαγές που θα διαμορφώσουν την πολιτική ιστορία των επόμενων δυο αιώνων κανείς από τους πρωταγωνιστές δεν το γνωρίζει. Επικρατεί μια εκρηχτική ατμόσφαιρα όπου τα πάντα είναι καινούργια και ασταθή.
Τα δικαιώματα του πολίτη όπως θέτονται από την Γαλλική Επανάσταση ανησυχούν πολύ όλες τις ευρωπαϊκές χώρες που κοιτούν τις εξελίξεις με κομμένη την ανάσα φοβούμενες την ανατροπή της δικής τους βασιλικής εξουσίας.
Το 1790, ο Ιρλανδός πολιτικός και βουλευτής Έντμουντ Μπερκ κυκλοφορεί το πολιτικό του φυλλάδιο με τίτλο «Σκέψεις πάνω στην Γαλλική Επανάσταση», που δεν ήταν παρά ένα δριμύ κατηγορώ εναντίον της αστικής τάξης που τόλμησε να ανατρέψει τους θεσμούς της Βασιλείας και της Εκκλησίας σπέρνοντας το χάος στη Γαλλία. Η στάση του αυτή ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με την υποστήριξη που είχε επιδείξει απέναντι στην Αμερικανική Επανάσταση, την οποία υποστήριξε με θέρμη. Η στάση του απέναντι στους «Γάλλους αστούς» τον έκανε ιδιαίτερα αγαπητό στους συντηρητικούς και τον ανέδειξε ως ηγετική μορφή του συντηρητικού κόμματος των Ουϊγών.
Μια γυναίκα, εκνευρίστηκε τόσο ώστε επί ένα μήνα και έγραφε μανιωδώς την απάντησή της. Δεν ήταν άλλη από την Μαίρη Γουόλστονκραφτ η οποία υποστήριζε με πάθος την νεοσύστατη αστική γαλλική δημοκρατία. Έγραψε την απάντηση της με το μακροσκελή τίτλο «Η αναγνώριση των δικαιωμάτων των ανθρώπων ένα γράμμα προς τον βουλευτή Έντμουντ Μπερκ με αφορμή τις σκέψεις του πάνω στην Γαλλική Επανάσταση»…
Ήταν το πρώτο έργο, το οποίο δημοσιεύτηκε ως απάντηση και το μοναδικό έργο, ανάμεσα στα υπόλοιπα που ακολούθησαν, που έγραψε γυναίκα απευθυνόμενη σε έναν άνδρα. Η ίδια μεταφέρει μέσα από τα γραπτά της μια ειδυλλιακή συνθήκη της Γαλλικής Επανάστασης όπως επικρατούσε στις απόψεις πολλών υποστηριχτών της: Η Γαλλική Επανάσταση έφερνε το τέλος της οικονομικής εξαθλίωσης του γαλλικού λαού, έθετε τέρμα στις αυθαιρεσίες του βασιλιά και των αριστοκρατών υπουργών του και θα έφερνε μια νέα εποχή γεμάτη αλληλεγγύη, ελευθερία και νέες δημιουργικές ιδέες.
Αυτό ήταν το μέλλον και αυτό θα έπρεπε να ακολουθήσει κάθε λαός. Το δρόμο της ελευθερίας, της αδελφότητας και της αλληλεγγύης.
Ο τόνος της ήταν ιδιαίτερα αυστηρός αλλά παράλληλα διαφαινόταν και η ρομαντικοποίηση των καταστάσεων, η οποία οφειλόταν κυρίως, στην δική της επιθυμία να πιστέψει σε αυτή την αλλαγή. Τα επόμενα χρόνια θα ανακάλυπτε και η ίδια πως πολλά από όσα πίστευε δεν συνέβησαν.
Το 1790, όμως, όταν μέσα σε μια μέρα έγινε γνωστή ως η συγγραφέας της απάντησης, κανείς δεν γνώριζε τι θα ακολουθήσει στην γαλλική ιστορία. Όλοι πίστευαν στο όνειρο..
Η Μαίρη Γουολστονκραφτ δεν ήταν μια συνηθισμένη γυναίκα αλλα όπως είχε δηλώσει η ίδια στην αδερφή της όταν αποφάσισε να γίνει συγγραφέας: «Θέλω να γίνω η πρώτη από το νέο γένος».
Γεννημένη σε μεσοαστική οικογένεια ήρθε αντιμέτωπη με τον συντηρητισμό, την οικονομική αστάθεια και την συζυγική κακοποίηση μέσα στο ίδιο της στο σπίτι. Ο πατέρας της συχνά έκανε αμφίβολες επενδύσεις και ξεσπούσε πάνω στη μητέρα της. Εκείνη ποθούσε να ξεφύγει και να γίνει κάτι άλλο από αυτό που έβλεπε γύρω της. Ήθελε να ζήσει ελεύθερη, να βγάζει τα δικά της χρήματα, να ακούγεται η γνώμη της.
Με την βοήθεια δυο φίλων της κατάφερε να έρθει σε επαφή με τις προοδευτικές ιδέες της εποχής της και τις αγκάλιασε με πάθος. Δούλευε ώστε να συμπληρώσει τις γνώσεις της, έμαθε μόνη της γαλλικά και γερμανικά. Προσπάθησε να ξεφύγει από τους συμβιβασμούς που έκανε μια γυναίκα.
Παρότι αρχικά απασχολήθηκε σε θέσεις εργασίας «γυναικείες», όπως κυρία συντροφιάς για ηλικιωμένες κυρίες, δασκάλα και νταντά, η ψυχή της ποθούσε άλλα. Μετά την αποτυχία της να κρατήσει μαζί με την αδερφή και την φίλη της ένα ιδιωτικό σχολείο, έκδωσε το πρώτο της βιβλίο «Σκέψεις πάνω στην εκπαίδευση των θυγατέρων» το 1787, για να ακολουθήσει ένα χρόνο αργότερα το μοναδικό της μυθιστόρημα «Μαίρη : Ένα μυθιστόρημα» με πρωταγωνίστρια μια νεαρή γυναίκα η οποία συμβιβάζεται σε ένα κανονισμένο γάμο.
Μέσα από αυτό το βιβλίο αγγίζει θέματα ταμπού εκείνης της εποχής : την έλλειψη της ρομαντικής αγάπης στους γάμους, τον απαγορευμένο έρωτα μέσω εξωσυζυγικών σχέσεων και κεκαλυμμένα την λεσβιακή αγάπη.
Ακολουθεί η απόφαση της να αφιερωθεί στην συγγραφή. «Πράξη εφήμερης τρέλας» θα την χαρακτηρίσει ο στενός φίλος, συνεργάτης και εκδότης της Τζόζεφ Τζόνσον. Μια γυναίκα του 18ου αιώνα, χωρίς πόρους ήταν αδύνατον να μπορούσε να ασχοληθεί μόνο με τη συγγραφή. Εκείνη το ρισκάρει. Γράφει άλλο ένα εκπαιδευτικό βιβλίο δίνοντας έμφαση στην εκπαίδευση των γυναικών. Υποστηρίζει πως οι γυναίκες εκπαιδεύονται πάνω σε λάθος πράγματα και έτσι δεν μπορούν να λάβουν σωστές αποφάσεις για το μέλλον τους και να εκφράσουν πολιτική και κοινωνική άποψη. Αυτό θα άλλαζε μέσω της εκπαίδευσης και αν εκείνες μάθαιναν ακριβώς ό,τι και οι άνδρες.
Αυτή η ιδέα θα διατρέξει όλο της το έργο και θα την εκφράσει σε πολλούς Γάλλους διανοούμενους και πολιτικούς της εποχής της χωρίς τότε να εισακουστεί.
Το 1792, μετά την απάντηση της στον Μπερκ θα γράψει την συνέχεια του έργου της με τίτλο «Η αναγνώριση των δικαιωμάτων της γυναίκας» το οποίο θεωρείται σήμερα ως ένα από τα πρώτα κείμενα μέσα στα οποία συναντάμε τα ψήγματα των φεμινιστικών ιδεών κυρίως του πρώτου κύματος.
Η αλήθεια είναι πως η Γουόλστονκραφτ δεν είχε καθόλου στο μυαλό της τον φεμινισμό όταν ζητούσε ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών. Ο φεμινισμός σαν όρος θα εμφανιστεί μια δεκαετία αργότερα και θα αγγίξει τομείς όπου η ίδια η Γουόλστονκραφτ δεν θα ήταν σύμφωνη. Η Γουόλστονκραφτ μπορεί να αγκάλιασε τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης αλλά δεν ήταν με τους Γιακωβίνους αλλά με τους Γιρονδίνους και υπήρξε αρκετά μετριοπαθής απέναντι στις μεταρρυθμίσεις που ήθελε να εισαχθούν στην Γαλλική Δημοκρατία.
Η οπτική της περί ισότητας προέρχονταν από την πεποίθηση της πως όλοι μας είμαστε ίσοι στα μάτια του Θεού ανεξάρτητα αν είμαστε άνδρες ή γυναίκες. Εφόσον στα μάτια του Θεού είμαστε όλοι ίσοι, τότε όλοι μας πρέπει να έχουμε τα ίδια δικαιώματα. Οι γυναίκες πρέπει να έχουν δικαίωμα στην ίδια εκπαίδευση με τους άνδρες και μόνο με αυτό τον τρόπο μπορούν να χρησιμοποιήσουν την λογική τους έναντι του συναισθήματός τους.
Υπήρχε μια δοξασία σχετικά με τις γυναίκες, εκείνη την εποχή η οποία μάλιστα βασιζόταν σε επιστημονικές μελέτες, πως οι γυναίκες δεν μπορούν να αποφασίζουν καθαρά γιατί το συναίσθημα τους τις μπερδεύει σε αντίθεση με τους άνδρες που πρυτανεύει πάντα η λογική τους. Με αυτή την αιτιολογία, οι γυναίκες παρότι έπαιζαν σημαντικό ρόλο στις εξεγέρσεις, στο τέλος αποκλείονταν από τις αποφάσεις ή τις ηγετικές θέσεις. Από την άλλη η ενσυναίσθησή τους τις έκανε πιο ιδανικές τροφούς για τα παιδιά σε σχέση με τους άνδρες και καταλληλότερες να φροντίζουν τα μέλη της οικογένειάς τους.
Ακόμα και οι πιο προοδευτικοί φιλόσοφοι, όπως ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ πίστευαν πως οι γυναίκες πρέπει να μορφώνονται τόσο όσο να είναι ευχάριστες σαν σύντροφοι των ανδρών.
Στο έργο της αυτό προσπάθησε να χτυπήσει αυτή την πεποίθηση επιμένοντας πως τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες χρησιμοποιούν την λογική τους και πως μια μορφωμένη γυναίκα μπορεί να χρησιμοποιήσει και τα δυο αυτά στοιχεία για να λάβει αποφάσεις.
Σε ό,τι αφορά το θέμα της σεξουαλικότητας και της ηθικής η Γουόλστονκραφτ ήταν κάθετη απέναντι στο γεγονός πως τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες πρέπει να διδάσκονται την εγκράτεια και την ηθική σε ό,τι αφορά τις σεξουαλικές τους σχέσεις και να μην ενοχοποιείται μόνο η γυναίκα σε αυτές.
Εδώ μπαίνουμε σε λίγο βαλτώδη μονοπάτια για δυο λόγους :
- Οι επιστημονικές μελέτες εκείνης της εποχής είχαν θεωρήσει την γυναίκα ως ένα αγόμενο πρόσωπο το οποίο υπακούει στο συναίσθημα και στην ακόρεστη σεξουαλικότητα της η οποία, αν αφεθεί ανεξέλεγκτη, οδηγεί στην αμαρτία. Θέλοντας η Γουόλστονκραφτ να αποφύγει το σκόπελο να συζητήσει επί επιστημονικών μελετών αλλά και παγιωμένων θρησκευτικών αντιλήψεων, προσπάθησε να το αποφύγει γράφοντας πως άνδρες και γυναίκες πρέπει να επιδέχονται τους ίδιους περιορισμούς ώστε να είναι ενάρετοι. Σε διαφορετική περίπτωση, οι ηθικολόγοι της εποχής θα είχαν εξοργιστεί αν ζητούσε την ίδια σεξουαλική ελευθερία που απολάμβαναν οι άνδρες της εποχής.
- Είναι αμφιλεγόμενο τι τελικά πίστευε η ίδια για τις σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών και πόσο ελεύθερες επιθυμούσε να ήταν. Στην τελική η ίδια προσπάθησε μάταια να κρατήσει τους άνδρες της ζωής της κοντά της και επιζητούσε τον γάμο παρότι, η γενικότερη στάση της έδειχνε πως δεν την αφορούσε και επιδιδόταν σε ερωτικές επαφές εκτός γάμου.
Το σίγουρο είναι πως μετά το θάνατο της, όταν αποκαλύφθηκε η προσωπική της ζωή πολλοί ήταν εκείνοι, ακόμα και από τους υποστηριχτές της, που αισθάνθηκαν προδομένοι από αυτήν
Βρισκόμαστε σε μια εποχή, που ο κόσμος αλλάζει πολιτικά και κοινωνικά προς όφελος των ανδρών των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων μα θα πάρει τουλάχιστον 150 χρονιά μέχρι να συμβεί η πρώτη σεξουαλική επανάσταση και να σπάσει η υποκρισία, η σεμνοτυφία και η ψευτο-ηθικη αιώνων.
Στην ίδια τη ζωής της Γουόλστονκραφτ αυτό είναι πρόδηλο. Από την μια έχουμε μια γυναίκα που παλεύει να ακουστεί η φωνή της, να εργαστεί πάνω στο αντικείμενο που επιθυμεί και να ανοίξει δρόμο στις γυναίκες να διεκδικήσουν νέους ορίζοντες και από την άλλη υπάρχει μια κοινωνία που θέτει εμπόδια και φραγμούς.
Το πρώτο της παιδί το γεννά εκτός γάμου με έναν Αμερικανό έμπορο -τυχοδιωκτη τον Γκίλμπερ Ιμλεΐ, ο οποίος καταφθάνει στην Γαλλία για να εκμεταλλευτεί το λαθρεμπόριο που ασκείται λόγω του αποκλεισμού εισαγωγών προϊόντων από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Εκείνη τον ερωτεύεται τρελά.
Μένει έγκυος την πιο ακατάλληλη στιγμή, όταν αρχίζει στην Γαλλία η περίοδος της τρομοκρατίας και οι πιο ακραίοι Γιακωβινοι κόβουν κεφάλια ακόμα και μεταξύ τους. Εκείνη μετριοπαθής στις απόψεις της, ξένη και δη Αγγλίδα μπαίνει στο μάτι του κυκλώνα. Πολλοί φίλοι της φυλακίζονται και εκτελούνται. Ο Ιμλεΐ την δηλώνει στην αμερικανική πρεσβεία ως γυναίκα του με ψεύτικα χαρτιά και την σώζει. Μετά από λίγους μήνες την εγκαταλείπει μαζί με την κόρη τους. Εκείνη, για δύο χρόνια, φοβάται να μείνει στην Γαλλία αλλά φοβάται να επιστρέψει και στην Αγγλία σκεπτόμενη πως εκεί ίσως την κατηγορήσουν ως κατάσκοπο. Μένει μόνη, με ένα παιδί, βουτηγμένη μέσα στη φτώχεια να περιμένει μάταια να επιστρέψει ο άνδρας της.
Η αλληλογραφία της που έχει διασωθεί έγινε αντικείμενο χλεύης μετά το θάνατο της αφού, η δυναμική γυναίκα που ζητούσε δικαιώματα και έλεγε πως οι γυναίκες είναι εξίσου λογικά όντα με τους άνδρες, τελικά εκλιπαρούσε τον σύντροφό της να γυρίσει σε εκείνη.
Αποπειράθηκε 2 φορές να αυτοκτονήσει ενώ ταξίδεψε στις Σκανδιναβικές χώρες προσπαθώντας να του κλείσει συμφωνίες, πιστεύοντας πως έτσι θα επέστρεφε σε εκείνη.
Δεν επέστρεψε ποτέ και όταν μετά από λίγα χρόνια παντρεύτηκε τον πατέρα της δεύτερης κόρης της, Ουίλιαμ Γκόντγουϊν, πολλοί φίλοι τους από προοδευτικούς κύκλους σοκαρίστηκαν από την αλήθεια πως η πρώτη της κόρης ήταν παιδί εκτός γάμου και πολλοί απομόνωσαν το νέο ζευγάρι.
Εκείνη πεθαίνει λίγες μέρες αργότερα μετά την γέννα της δεύτερης κόρης της και ο Γκόντογουϊν αναλαμβάνει την ανατροφή των δύο μικρών κοριτσιών ολομόναχος και απομονωμένος σχεδόν κοινωνικά.
Λάτρευε την Γουόλστονκραφτ και μέσα στο θαυμασμό του για το έργο της δημοσίευσε ακόμα και τα ανολοκλήρωτα έργα της καθώς και την αλληλογραφία της αποκαλύπτοντας ακόμα περισσότερα στοιχεία για την προσωπική της ζωή.
Ανάμεσα σε αυτά τα έργα υπήρξε ο δεύτερος τόμος του «Η αναγνώριση για τα δικαιώματα των γυναικών», που ξεκάθαρα φαίνεται να είναι πιο κατασταλαγμένος και ώριμος από τον πρώτο. Ίσως αν είχε καταφέρει να τον ολοκληρώσει να μιλούσαμε όντως για την πρώτη φεμινίστρια συγγραφέα στην ιστορία, ωστόσο το έργο της καταβαραθρώθηκε.
Διανοούμενες γυναίκες, οι οποίες είχαν μνημονεύσει το έργο της στα γραπτά τους, φρόντισαν, μετά τις αποκαλύψεις στην προσωπική της ζωή, να λάβουν αποστάσεις. Στις επόμενες εκδόσεις τους είχαν σβήσει κάθε μνεία τους σε εκείνη.
Θα περάσουν αρκετές δεκαετίες μέχρι γυναίκες σαν την Βιρτζίνια Γουλφ να αναφέρουν το όνομα της και να πουν πως έχουν επηρεαστεί από εκείνη.
Μέσα στα επόμενα χρόνια που το φεμινιστικό κίνημα φουντώνει, πολλές φεμινίστριες στέκονται σκεπτικές απέναντι στο έργο της εξετάζοντας εξ ιδίων τα αλλότρια. Δεν μπορούμε να συγκρίνουμε το σήμερα με το χθες αλλά ούτε τι θα μπορούσε «αν», γι’αυτό εξαντλητικά αναφερθήκαμε στην εποχή της σε αυτό το άρθρο.
Η Γουόλστονκραφτ υπήρξε μια γυναίκα μπροστά από την εποχή της, χωρίς όμως να έχει όλα τα εφόδια ή τις ευκαιρίες να σταθεί στα πόδια της, ώστε να πραγματοποιήσει τα όνειρά της. Το γεγονός πως στάθηκε αδύναμη στην προσωπική της ζωή δεν αναιρεί την ποιότητα του έργου της, ούτε δικαιώνει όσους θεωρούν τις γυναίκες έρμαια των συναισθημάτων τους.
Καταδεικνύει, αντίθετα, ποσό βαθιές ρίζες έχει το στερεότυπο της αδύναμης γυναίκας που χωρίς προστάτη εξοβελίζεται εκτός κοινωνίας.
