Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου ένα από τα λογοτεχνικά -και κινηματογραφικά βεβαίως- είδη που άνθησαν πολύ, ήταν το κατασκοπευτικό μυθιστόρημα. Υπήρξε μεγάλο πλήθος συγγραφέων που καταπιάστηκαν με αυτό το είδος, το οποίο όμως ως επί το πλείστον τοποθετήθηκε στην λαϊκή και pulp λογοτεχνία, γνωρίζοντας την υποτίμηση από πολλούς κριτικούς της ανώτερης λογοτεχνίας. Ένας από τους συγγραφείς που γλίτωσε αυτή την υποτίμηση ήταν ο πολυγραφότατος Graham Greene (1904-1991), το όνομα του οποίου ανήκει στο πάνθεον της σύγχρονης αγγλικής λογοτεχνίας.
Με μεγάλη βιβλιογραφία πίσω του, βασισμένη στην πλούσια και πολυτάραχη ζωή του, ο Graham Greene ξεκίνησε να γράφει πριν κλείσει τα τριάντα, έχοντας προηγουμένως υποβληθεί σε ψυχολογική θεραπεία στην Οξφόρδη, με το έργο του να επεκτείνεται μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου συμμετείχε ως πράκτορας των Βρετανών στη Σιέρρα Λεόνε.
Στην Ελλάδα έχουν μεταφραστεί, από τη δεκαετία του 1960 ακόμα, πληθώρα έργων του με τελευταία έκδοση αυτή του μυθιστορήματος του 1978 με τίτλο Ανθρώπινος παράγοντας, το οποίο κυκλοφόρησε το καλοκαίρι του 2020 από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη.
Η ιστορία λαμβάνει χώρα στο Λονδίνο την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, φυσικά, όπου πρωταγωνιστής είναι ο Μορίς Κάσελ, σημαντικό μέλος των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών. Ο Κάσελ έχοντας προηγουμένως ως πεδίο δράσης τη Νότια Αφρική την περίοδο του Απαρτχάιντ, αποφασίζει να επιστρέψει στα κεντρικά γραφεία όντας πλέον παντρεμένος με την μαύρη γυναίκα του, τη Σάρα, και τον γιο της, τους οποίους έσωσε από το εκεί καθεστώς. Το γεγονός αυτό τον φέρνει μονίμως σε δύσκολη θέση με τους ανωτέρους του.
Την ίδια περίοδο μια διαρροή πληροφοριών από τις μυστικές υπηρεσίες, σημαίνει συναγερμό και στο στόχαστρο βρίσκεται αδίκως ο βοηθός του Κάσελ, ο Ντέιβις. Κίνδυνος για αυτούς τους δύο είναι ο γιατρός Πέρσιβαλ που χρησιμοποιώντας το καλοκάγαθο παρουσιαστικό του, δε διστάζει να βγάλει από τη μέση άλλα σημαντικά πρόσωπα των μυστικών υπηρεσιών που με την αίσθηση καθήκοντος που τους διακατέχει του στέκονται εμπόδιο στο να πράξει τα δέοντα για την παραπάνω διαρροή, την πηγή της οποίας ο ίδιος θεωρεί ότι έχει βρει. Σύμμαχός του, έστω και έμμεσα, είναι ο Μίλερ ένας ρατσιστής χαμαιλέοντας που έχει επιστρέψει από σημαντική θέση στην Αφρική. Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης ο C, επικεφαλής της υπηρεσίας, ένας άνθρωπος που αγαπάει σε βαθμό έρωτα την Αφρική αλλά και τα συντηρητικά ιδεώδη του Ηνωμένου Βασιλείου, κάτι που συχνά τον διχάζει μέσα του.
Πέραν της κατασκοπευτικής αύρας του μυθιστορήματος, την παράσταση κλέβει ο ανθρώπινος παράγοντας που δεν είναι άλλος από τον έρωτα του Κάσελ προς τη γυναίκα του και η αγάπη του για τον θετό γιο του. Την αγάπη αυτή θα προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν οι αντίπαλοί του, οδηγώντας τον ίδιο σε στραβοπατήματα εξαιτίας της έλλειψης καθαρού μυαλού που απορρέει από αυτή.
Ο Graham Greene συνθέτει ένα μυθιστόρημα που παρά την ταυτότητά του, απέχει αρκετά από έτερα κατασκοπευτικά θρίλερ. Η δράση είναι αμελητέα έως οριακά ανύπαρκτη, αλλά η σκιαγράφηση των χαρακτήρων κερδίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Με την γραφή του, ο συγγραφέας επικεντρώνεται στις ανθρώπινες σχέσεις και μέσω αυτών σχολιάζει την βρετανική κοινωνία με χιούμορ, ειρωνεία και καυστικότητα.
Σημαντική μνεία πρέπει να γίνει και στην εξαιρετική μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη, και ιδιαιτέρως στις σημειώσεις του στο τέλος του βιβλίου. Με τις σημειώσεις αυτές, ο μεταφραστής προσφέρει στον αναγνώστη ένα πολύ σημαντικό κοινωνικό και πολιτικό υπόβαθρο, βοηθώντας τον έτσι να παρακολουθεί σημαντικά στοιχεία της πλοκής άγνωστα για κάποιον που δεν είναι γνώστης της περιόδου και της κατάστασης στην οποία λαμβάνει χώρα το βιβλίο.
Εν κατακλείδι, ο Ανθρώπινος παράγοντας είναι ένα μυθιστόρημα, που όπως και άλλα του Graham Greene, πατάει πάνω στον χαρακτηρισμό του κατασκοπευτικού θρίλερ, αλλά το ξεπερνάει σκιαγραφώντας μια ολόκληρη κοινωνία και εποχή, με τον δικό του χαρακτηριστικό και καυστικό τρόπο.
