του Charles Mudede από το thestranger.com
Μετάφραση Αναστασία Ματσούκα για το k-Lab
Το νέο Black Mirror (τέταρτος κύκλος), που κυκλοφόρησε στο Netflix πριν από λίγες μέρες (29 Δεκεμβρίου), με το δεύτερο μέρος του τελικού επεισοδίου του, το «Black Museum», ως το υψηλότερο επίτευγμα σε επίπεδο σύλληψης (το δεύτερο είναι το σύνολο του πρώτου επεισοδίου “USS Callister“) είναι επιθετικά (ακόμη και εμμονικά) καρτεσιανό.
Αυτό είναι τόσο απογοητευτικό. Δεν θα περίμενε κανείς ότι μια σειρά που αφορά το κοντινό (τεχνολογικά προηγμένο) μέλλον θα ήταν τόσο εξαρτημένη από τις απλές συλλήψεις περί συνείδησης που ο René Descartes (Γάλλος φιλόσοφος, γνωστός και ως Καρτέσιος) εκλαΐκευσε τον 17ο αιώνα με σκοπό να προστατεύσει τη φυσική επιστήμη από την εκκλησία. Αλλά ακόμη και την εποχή του, οι ιδέες του -οι οποίες θεμελιωδώς χώριζαν το πνεύμα από το σώμα- αμφισβητήθηκαν, κυρίως από τον μεγαλύτερο φιλόσοφο της περιόδου, τον Baruch Spinoza. Η επιστήμη της εποχής μας τάσσεται υπέρ της ενσώματης νοημοσύνης του Spinoza και της κομβικής του σύλληψης ότι το μυαλό είναι η ιδέα του σώματος. Στο σχήμα του Spinoza, τα δύο είναι ένα και το αυτό πράγμα ή γνωρίσματα που εκφράζουν κάτι το οποίο κατ΄ ουσία δεν μπορεί να χωριστεί.
Ο Descartes είναι νεκρός για την επιστήμη, αλλά όχι για την επιστημονική φαντασία.
Έμεινε ζωντανός τη δεκαετία του ’80 και του ’90 από το cyberpunk (κυβερνοπάνκ), που φανταζόταν μια αποσωματοποιημένη και “κατεβασμένη” συνείδηση που θα μεταδίδεται μέσα από τον σπινθηροβόλο αιθέρα του World Wide Web. Αυτή η μορφή ύπαρξης κωδικοποιήθηκε ως ένα είδος παραδείσου, ένας τρόπος απελευθέρωσης από το κρέας και την ύλη ενός κόσμου που έχει εκπέσει. Αλλά αυτά τα αισθήματα που πανηγυρίστηκαν από το cyberpunk δεν ήταν καινούργια.
Δεν πήγαν πίσω μόνο στον Descartes, αλλά και στον διάλογο Φαίδων του Πλάτωνα, στον οποίο περιγράφονται οι τελευταίες ώρες του Σωκράτη. Πριν πεθάνει, ο πατέρας της δυτικής φιλοσοφίας αισθάνεται ότι η ψυχή του (το μυαλό, το πνεύμα) απελευθερώνεται από τις αλυσίδες του νευρικού συστήματος. Όλα αυτά είναι ανοησίες. Δεν υπάρχει ψυχή χωρίς το σώμα. Δεν υπάρχει επίσης και ψυχή χωρίς τους άλλους. Ο εαυτός είναι η βιολογική παραγωγή μιας ανθρώπινης κοινότητας. Αλλά η επιστημονική φαντασία του Black Mirror προσκολλάται σε αυτό που η επιστήμη έχει από καιρό αποδοκιμάσει: τη συνείδηση ως ανθρωπάριο, ένα μικρό άτομο σε ένα κάθισμα.
Ο Αμερικανός φιλόσοφος και γνωσιακός επιστήμονας Daniel Dennett έχει ένα καταπληκτικό όνομα αυτού του πράγματος, το οποίο απατάται σε πολλά από τα επεισόδια του Black Mirror και το οποίο αποδομείται στις αρχικές σελίδες του πιο πρόσφατου βιβλίου του From Bacteria to Bach and Back: The Evolution of Minds (Από τα Βακτήρια μέχρι τον Bach and Πάλι Πίσω: Η Εξέλιξη του Μυαλού): “Καρτεσιανό θέατρο”.
Αυτό το μικρό ανθρωπάκι μπορεί να μεταφορτωθεί και να υπάρξει όχι μόνο σε μηχανές αλλά και σε άλλα σώματα ή ακόμα και σε παιχνίδια. Η μόνη αλλαγή που το Black Mirror παρουσιάζει σε αυτό το παλαιότατο των ανθρώπινων αφηγημάτων είναι η προσθήκη μιας κόλασης στον παράδεισο του κυβερνοχώρου. Στο Black Mirror, η αποσωματοποίηση μπορεί να αποδειχθεί χειρότερη κατάσταση ύπαρξης από την ενσώματη ύπαρξη. Πράγματι, το ανθρωπάριό σας (ο μικρός εαυτός σας – και ίσως να μην γνωρίζετε ότι ένα κομμάτι σας έχει εξαχθεί από εσάς) μπορεί να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης ή εκφοβισμού ή να υπόκειται σε ηλεκτροπληξία σε όλη την αιωνιότητα.
Η επιστημονική φαντασία έχει πλησιάσει τον μονισμό του θεού του Spinoza – δείτε το Battlestar Galactica (τηλεοπτική σειρά του 2004) – αλλά οχι την σπινοζική σύλληψη της συνείδησης, η οποία αποτελεί το θεμέλιο της δικής μου σύλληψης: ένα βιολογικό σημείο που ξεδιπλώνεται στον χρόνο και μέσα στο χώρο. Ένα σημείο στο οποίο, όπως οι νόμοι του Gabriel Tarde για την ταύτιση, οι γραμμές από πολλαπλές κατευθύνσεις και αποστάσεις (το φως από ένα αστέρι, τα λόγια από τα χείλη) φθάνουν, διασταυρώνονται και συγκεντρώνονται. Νομίζω ότι ο Alfred Whitehead ονομάζει αυτή τη συγκέντρωση “η ικανοποίηση”.
