Γράφει ο Αλέξανδρος Στεργιόπουλος για ToPeriodiko.gr
Ο Ρομπέρτο Μπολάνιο (πέθανε το 2003 σε ηλικία 50 ετών) είναι ο συγγραφέας προφήτης, ο αυτοεξόριστος λογοτεχνικός ερημίτης, ο χρονικογράφος μιας εποχής που σάρωσε και σαρώθηκε από τους ανθρώπους της για να περάσει στη νέα. Το “2666” είναι σημάδι του μέλλοντος, έτος ενός απροσδιόριστου αιώνα. Ανήκει στη βαρετή, αέναη, κυνική επανάληψη του χρόνου, όμως η σάρκα και το αίμα του αναζητούνται στον άνθρωπο που θα κάνει το ταξίδι της Γης, στον άνθρωπο που θα αφήσει τους τροχούς των εποχών να περάσουν από πάνω του, θα επιζήσει και λίγο πριν πεθάνει θα δείξει τον δρόμο προς την όαση της ανθρωπότητας. Ο Μπολάνιο, σαν άλλος Όμηρος, κινούμενος με ταχύτητα φωτός, θα τρέξει ανάμεσα στις συμπληγάδες του 20ου αιώνα και μέσα από το σκοτάδι, το αίμα και το μυστήριο της ύπαρξης θα βρει και θα δημιουργήσει στο μυαλό του αυτόν που θα κάνει το μεγάλο ταξίδι. Αυτόν που θα μας δείξει τη φρίκη, την καταδίκη και τη σωτηρία μας, την όαση μας.
Το επικών διαστάσεων “2666” είναι η σύνοψη ενός κόσμου που μας άφησε και μας κληροδότησε το χάος, την άγρια ομορφιά του, τον απελπισμένο έρωτα, την αγριότητα και το χάος της ανθρώπινης έκφρασης. Φάρος του η μοναξιά, η τρέλα, η συντροφιά και η παράδοση στο άγνωστο. Ο Μπολάνιο γίνεται ραψωδός του πεζού λόγου και με την ικανότητά του να συνθέτει τα αταίριαστα, φτιάχνει ένα μυθιστόρημα που δικαίως χαρακτηρίστηκε “Ολοκληρωτικό”. Γιατί; Διότι όλα όσα διατρέχουν τον προηγούμενο αιώνα είναι εδώ. Όσα τον όρισαν και τον στιγμάτισαν για πάντα, είναι εδώ: Ο πόλεμος, ο θάνατος, η παράνοια, το δίχως επαρκή εξήγηση έγκλημα, η ανθεκτικότητα και ταυτόχρονα η ευθραυστότητα της φιλίας και του έρωτα. Ο άνθρωπος κινείται στη σκιά όλων αυτών και αποκαλύπτεται-ζει κάτω από ένα φως γκρίζο, διάστικτο από λάμψεις αίματος και αποτυπώματα αστεριών που δεν βρήκαν θάλασσα να χαθούν, αλλά εξαϋλώθηκαν λίγο πριν πεθάνουν στην γήινη ατμόσφαιρα.
Το βιβλίο αποτελείται από πέντε ιστορίες που θα μπορούσαν να είναι ξεχωριστά βιβλία. Νουβέλες. Αυτό ήθελε αρχικά και ο Μπολάνιο. Να εκδοθούν αυτόνομα. Οι κληρονόμοι του όμως αποφάσισαν (και σωστά) να τις ενώσουν γιατί ο χιλιανός συγγραφέας –κι ας μη το ήθελε- το “απαιτούσε”. Το κλειδί στην αποκωδικοποίηση του “2666” είναι η απάντηση στο ερώτημα “Τι ενώνει τις πέντε ιστορίες;”. Ο Μπωντλέρ, η φρίκη και ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, ο Μπένο Φον Αρτσιμπόλντι. Όλα ξεκινούν με τον Γάλλο και τη φράση-προμετωπίδα που επέλεξε όχι τυχαία ο Μπολάνιο: “Μια όαση φρίκης εν μέσω μιας ερήμου ανίας”. Τα λόγια αυτά διατρέχουν το “σώμα” του βιβλίου από την αρχή ως το τέλος και δίνουν τη μοναδική κατεύθυνση στον Αρτσιμπόλντι, που σαν άλλος Θερβάντες κυνηγά-πολεμά τους δικούς του ανεμόμυλους (δαίμονες).
Η αφήγηση του Μπολάνιο δεν είναι γραμμική. Θα κατέστρεφε το μυθιστόρημα. Όχι. Επιλέγει χρόνους, τόπους και ανθρώπους που θα εκφράσουν όλα όσα αναπτύσσονται στην έρημο της ζωής και του θανάτου. Δεν έχει σημασία πού θα καταλήξει η αφήγηση, αλλά το συναίσθημα, που ξεκινά (όπως όλα) από το μυαλό και την ψυχή και οδηγεί τους ανθρώπους. Ο Μπολάνιο γίνεται παρατηρητής στιγμών που συνταράσσουν συθέμελα το ανθρώπινο και κοινωνικό είναι. Τους δίνει σχήμα, νόημα και μετά αφήνει τον λόγο (του) να τα κατευθύνει. Ο αναγνώστης θα βγάλει το τελικό συμπέρασμα.
Στο “2666” θα δούμε πολλές λογοτεχνικές εκφράσεις που έχουμε κατηγοριοποιήσει για δική μας ευκολία. Φυσικά μακριά από τα λογοτεχνικά τετριμμένα. Ταξιδιωτικό μυθιστόρημα, κοινωνικό-υπαρξιακό, μυθιστόρημα βασισμένο στο ρεπορτάζ, γκανγκστερικό, φανταστικό, ενώ υπάρχει σύνδεση με το βωντβίλ (φωνές της πόλης) και την πολεμική μαρτυρία. Ο πρωταγωνιστής του, ο Αρτσιμπόλντι, δεν μετέχει σε όλα τα κεφάλαια, όμως η παρουσία του, έστω αδιόρατη, υπάρχει σε καθένα απ’ αυτά. Υπάρχουν στιγμές που ο Μπολάνιο αφήνει ελεύθερο τον λόγο του και καθηλώνει. Ξεδιπλώνει μεγάλα κομμάτια που ενώ δείχνουν να είναι εκτός αφηγηματικού πεδίου, στην ουσία το επεκτείνουν και το δυναμώνουν. Ιστορία μέσα στην ιστορία, χωρίς σύντομες προτάσεις που όμως δεν έχει σημασία, διότι ο Μπολάνιο χειρίζεται άψογα τα σημεία στίξης και την ποσότητα-ποιότητα των λέξεων του.
Το θηριώδες κείμενο ανέλαβε να μεταφράσει ο Κρίτων Ηλιόπουλος. Δύσκολο εγχείρημα που όμως έχει επιτυχία, διότι το πανέμορφο χάος του Μπολάνιο αποδίδεται, όσο γίνεται, και στα ελληνικά. Επίπονη και η δουλειά των επιμελητών μια και ο όγκος και ο πυκνός λόγος εύκολα μπορούν να οδηγήσουν σε λάθη. Το “2666” χαιρετίστηκε από τους κριτικούς ως το έργο του αιώνα. Ποιος ξέρει; Η Ιστορία όμως μάλλον ένευσε θετικά.
2666 Ρομπέρτο Μπολάνιο, “2666”, μετάφραση Κρίτων Ηλιόπουλος, Εκδ. Αγρα
