Αυτό το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη δημοσίευση ενός άρθρου στο Τhe Press Project σχετικά με τους ήρωες της Marvel αλλά την ίδια στιγμή επιδιώκει να σταθεί σε μια σειρά ζητημάτων που αφορούν τα κόμικ γενικά αλλά και το υπερ-ηρωικό είδος ειδικότερα, ενώ ταυτόχρονα να τροφοδοτείται από τις εξαιρετικές τοποθετήσεις του κοινού που παρακολούθησε την εκδήλωση στη Λέσχη Αναιρέσεις με θέμα “nerd culture : από το περιθώριο στο κέντρο της προσοχής” (σύντομα ειδικό κείμενο). Δεδομένου της έκτασης του θέματος, “σπάσαμε” σε δύο μέρη το κείμενο. Στο πρώτο μέρος θα ασχοληθούμε περισσότερο με το κείμενο του PressProject ενώ στο δεύτερο θα επιδιώξουμε να περιγράψουμε κάποιες βασικές αρχές για μια αναγκαία κριτική αλλά και εποικοδομητική σχέση με τα κόμικ και δη με το υπερ-ηρωικό είδος.
Καταρχάς, να τονίσουμε πώς οι αρθρογράφοι (Λιβιτσάνος – Δημαρέλος) φαίνεται εξαρχής ότι υιοθετούν μια κριτική-ριζοσπαστική οπτική για να προσεγγίσουν τα υπερ-ηρωικά κόμικ. Θέλουμε να επισημάνουμε ότι ταυτιζόμαστε με αυτή την προσπάθεια και τη θεωρούμε αναγκαία. Όσα θα γράψουμε εδώ δεν στοχεύουν στην υπεράσπιση της εταιρείας Marvel αλλά στην ίδια την τέχνη των κόμικ, τη δημιουργικότητα και έμπνευση που επιδεικνύουν όσοι ασχολούνται μαζί τους και τη δυνατότητα τους, όπως κάθε γνήσια μορφή τέχνης, να εκφράζουν πλούσια, εξελισσόμενα και αντικρουόμενα μηνύματα. Παρόλα αυτά, ξεκινάμε να γράφουμε κριτική καθώς τo άρθρο που δημοσιεύτηκε με τίτλο “Marvel Heroes : Η επέλαση των ψυχροπολεμικών macho συνεχίζεται” χαρακτηρίζεται από μία πρόχειρη εξέταση του φαινομένου της απήχησης των υπερ-ηρώων και τη συνδυάζει με μια επιφανειακή προσέγγιση για ένα θέμα που οι αρθρογράφοι δεν φαίνεται να γνωρίζουν σε βάθος. Προτού κατηγορηθούμε για “εμμονικοί nerd” που θίχτηκε το αγαπημένο τους εμπόρευμα, σπεύδουμε να παραθέσουμε προηγούμενα άρθρα μας με συγκεκριμένη κριτική σε συγκεκριμένες ιδεολογικές όψεις των κόμικ της Marvel (εδώ και εδώ)αλλά και των super heroes γενικότερα…
Ξεκινώντας, θέλουμε να σχολιάσουμε τη μεθοδολογία που ακολουθεί το άρθρο. Εξαρχής είναι προβληματικό ότι επιλέγει να ασχοληθεί με το σύνολο του έργου της Marvel σε ένα και μόνο άρθρο, δείχνοντας εκ των προτέρων τη διάθεση του να “τσουβαλιάσει” ήρωες, ιστορίες και σχεδιαστές. Βέβαια ο κ. Δημαρέλος τονίζει ότι “τα στερεότυπα/αρχέτυπα των υπερηρώων επιτρέπουν σε ανεπαίσθητες σχεδιαστικές ή σεναριακές πρωτοβουλίες, αφού, όπως πολύ σοφά σημειώνει η γιαγιά μου «όλοι ίδιοι είναι»”. Θα δούμε φυσικά παρακάτω πόσο στέκει αυτό αλλά για αρχή θέλουμε να τονίσουμε ότι μιλάμε για ένα συνεκτικό σύμπαν που εκτείνεται σε 76 χρόνια, έχει εμπλέξει εκατοντάδες σχεδιαστές και σεναριογράφους με παραγωγή κάποιων εκατομμυρίων σελίδων. Είμαστε πεισμένοι ότι δεν μπορείς να ξεμπερδέψεις με όλο αυτό σε ένα άρθρο κάποιων χιλιάδων λέξεων.
Το άρθρο καταφεύγει σε μάλλον απλοϊκές οικονομικές αναγωγές, οι οποίες όμως δεν το απαλλάσσουν από την ευθύνη να τοποθετηθεί πιο συγκεκριμένα. Έτσι, ενώ το άρθρο δημιουργεί την εντύπωση ότι θα προχωρήσει σε ιδεολογική ανάλυση, γρήγορα καταφεύγει στην εύκολη και λανθασμένη λύση : απαριθμεί ποσά που κερδίζουν οι μεγάλοι μονοπωλιακοί όμιλοι που αξιοποιούν τα κόμικ και τις ταινίες με τους σχετικούς ήρωες. Με το μισό του άρθρου να αποτελείται από απαρίθμηση αριθμών και ονόματα μεγάλων ομίλων, το σκεπτικό είναι ξεκάθαρο : “για να κερδίζει τόσα ο καπιταλισμός, σάπιο είναι το πράγμα”.
Δεν μπορούμε να δεχθούμε αυτό το κριτήριο όταν συζητάμε για έργα τέχνης και ως τέτοια θέλουμε να αντιμετωπίζονται και τα κόμικ. Θεωρούμε δεδομένο ότι αν συζητούσαμε για μια οποιαδήποτε πιο αναγνωρισμένη μορφή τέχνης, οι συγγραφείς θα είχαν τη σύνεση να αποφύγουν να δώσουν τόση έμφαση στα κέρδη και να επικεντρωθούν στην αισθητική και κοινωνική δυναμική της. Φανταζόμαστε ότι κανείς δεν θα κρίνει τους Motorhead (μέρες που είναι) με βάση τους πόσους δίσκους πουλούσαν και πολύ καλά κάνει. Δυστυχώς, η απαξίωση των κομικ ως μορφή τέχνης επεκτείνεται και στην υποβάθμιση του κοινού της ή/και στη διαδεδομένη παρανόηση ότι τα κόμικ προορίζονται για παιδιά. Η θέση αυτή εκκινεί από το σκεπτικό ότι μιας και τα κόμικ είναι πιο εύκολα προσβάσιμα από ότι άλλες μορφές τέχνης, αυτόματα καθίστανται πιο “απλοϊκά”. Την άποψη αυτή, προτού την ασπαστούν οι ριζοσπαστικές κριτικές, την είχε πρώτα υιοθετήσει η προπαγάνδα του αμερικανικού κράτους πριν και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως θα δούμε στη συνέχεια (αλλά και στο δεύτερο μέρος του άρθρου), η εξέλιξη των κόμικ μέσα στον 20ο αιώνα διέψευσε οικτρά αυτές τις εκτιμήσεις. Θεωρούμε πώς πρέπει να επιμείνουμε σε αυτό το σημείο γιατί φαίνεται να έχει χαρακτήρα αφετηρίας για τη συνολική υποβάθμιση δημιουργών, κοινού και όσων ασχολούνται με τα κόμικ εκ μέρους των ριζοσπαστικών-κριτικών διανοητών.
Επιπλέον, δεν πιστεύουμε ότι ανταποκρίνεται σε μία ριζοσπαστική-μαρξιστική μεθοδολογία η καταγραφή αριθμών. Η ιδεολογική κριτική έχει δικούς της κανόνες και απαιτήσεις, πρέπει όμως και να ανταποκρίνεται στη σχετική αυτοτέλεια του κάθε φαινομένου και να εμβαθύνει σε αυτή για να τη συνδέσει στη συνέχεια με τις ευρύτερες εξελίξεις στη σχέση μέσων παραγωγής και παραγωγικών σχέσεων. Ειδικά σε ζητήματα τέχνης, τα οποία για τους κλασικούς αποτελούσαν τους τομείς εκείνους του εποικοδομήματος με το μεγαλύτερο επίπεδο αυτοτέλειας απέναντι σε ό,τι ονόμαζαν βάση. Αυτό θα σήμαινε, από τη στιγμή που καταπιάνονται οι συγγραφείς με το υπερ-ηρωικό κόμικ, να παρακολουθήσουν και την ιδιαίτερη ανάπτυξη των κομικ γενικά μέσα στον 20ο αιώνα, ειδικά μετά την ανάδυση των graphic novel τη δεκαετία του 1980 αλλά και την εξέλιξη του υπερ-ηρωικού κόμικ.
Αν θέλουμε να είμαστε δίκαιοι, το άρθρο περιλαμβάνει πολλά στοιχεία πάνω στα ίδια τα κόμικ τα οποία είναι ακριβή, τουλάχιστον στο κομμάτι που αφορά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όντως, τα κόμικ της Marvel, αρχής γενομένης του Captain America, υποστήριξαν την εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο και αξιοποιήθηκαν για να τονώσουν το ηθικό των στρατιωτών αλλά και τα οικονομικά του κράτους, με κάθε κόμικ να συνοδεύεται από διαφημίσεις που παρότρυναν τους αναγνώστες να συνεισφέρουν στον πόλεμο αγοράζοντας κρατικά ομόλογα. Και βέβαια, με το κλασικό εξώφυλλο όπου ο Captain America ρίχνει μπουνιά στον Χίτλερ συνέβαλε αποφασιστικά στην παραχάραξη της ιστορίας και το θάψιμο του καθοριστικού ρόλου του Κόκκινου Στρατού στην ήττα του φασισμού.
Είναι αυτή η πρακτική ο γενικός κανόνας που με τέτοια άνεση επιτρέπει τη γενίκευση που κάνουν οι αρθρογράφοι του The PressProject σύμφωνα με την οποία : “Οι χαρακτήρες των κόμικς της Marvel κάλυψαν τέτοιου είδους προπαγανδιστικές αναγκαιότητες και σε μεγάλο βαθμό σήμερα συνεχίζουν να κάνουν το ίδιο. Προσαρμοσμένοι όμως στα νέα δεδομένα των περιφερειακών πολέμων του πετρελαίου ή τις νέες σφαίρες επιρροής της δύσης.”
Πού στηρίζουν οι συγγραφείς του άρθρου αυτή τους τη θέση; Θα ήταν καλό να αναφέρουν κάποιο τεύχος, κάποιο σενάριο, όπως έκαναν για τον Β’ ΠΠ. Θα αναφέρουμε μερικά παραδείγματα που δείχνουν εκατέρωθεν λογικές, υποστήριξης αλλά και αντιπαράθεσης με τον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα του αμερικανικού κράτους. Στο “Deadpool Wade Wilson War” ο μισθοφόρος Deadpool επανειλημμένα δηλώνει πως η κυβέρνηση τον προσλαμβάνει για δολοφονικές επιθέσεις σε χώρες της Λατινικής Αμερικής, η οποία περιγράφεται σαν να διοικείται ολοκληρωτικά από καρτέλ ναρκωτικών και παρανοϊκούς δικτάτορες. Στην ίδια όμως ιστορία ο διάσημος αντιήρωας στρέφεται εναντίον των ίδιων των ανθρώπων που του έδωσαν τις εντολές στο τέλος. To μοτίβο αυτό υπάρχει και στο “Deadpool” του 2013, όπου αντί για την Λατινική Αμερική παρουσιάζεται η περιοχή της Μέσης Ανατολής, όπου ξεκάθαρα γίνεται λόγος για μισθοφόρους που επιτίθενται σε ντόπιους πληθυσμούς. Για άλλη μια ο ήρωας, παρόλο που και ο ίδιος είναι μισθοφόρος, παίρνει το μέρος των ντόπιων εναντίον των καταπιεστών τους.Παρόμοιες ιστορίες υπάρχουν σε άπειρα κόμικ, που μπορεί να είναι επηρεασμένες σε μεγάλο βαθμό από έναν ομιχλώδη ανθρωπισμό, δείχνουν όμως και διαφορετικές τάσεις της αμερικανικής κοινωνίας. Ένα άλλο παράδειγμα είναι οι σχέσεις ΗΠΑ με το φανταστικό υποθαλάσσιο έθνος της Ατλαντίδας, όπου αντιμετωπίζεται ως ένας σταθερός, νησιωτικός εχθρός κοντά στα σύνορα, σε μεγάλο βαθμό δηλαδή προσομοιάζει αυτό που στην αμερικανική λογική αποτελούσε η Κούβα. Αυτό το κράτος πολύ συχνά επιτίθεται στις ακτές της Αμερικής είτε φανερά, είτε με πράκτορες, όπως γίνεται και στο Civil War, μια πρακτική του Ψυχρού Πολέμου που επιβίωσε στο φαντασιακό των ΗΠΑ
Αναφέραμε όλα αυτά κυρίως για να τονίσουμε την αντιφατικότητα που ενυπάρχει μέσα στα κόμικ, τις αλλαγές στην πορεία της ιστορίας ενός ήρωα ανά σχεδιαστή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της έντασης αυτής είναι οι ανακατατάξεις στο σύμπαν της Marvel μετά την επιλογή του Nick Fury (το πρότυπο του υπερκατασκόπου) να οργανώσει μια υπόγεια ανατροπή της κυβέρνηση της φανταστικής χώρας Latveria, επιλογή που οδήγησε στην αποπομπή του από τη θέση του και αντιμετωπίστηκε διαφορετικά ανά ήρωα και σχεδιαστή.
Επίσης, αξίζει να αναφερθεί πως οι ήρωες της Μarvel δεν έχουν καν κοινή ταξική θέση και συνείδηση. Υπάρχουν προφανώς πολλά παραδείγματα ηρώων από το αστικό μπλοκ οι οποίοι απολαμβάνουν τα προνόμια της θέσης τους, όπως η οικονομική άνεση, η διασύνδεση με το κράτος και η αναγνώριση από αυτό αλλά και η αντιπαράθεση με πιο “μεγαλειώδεις” κακούς, (διαγαλαξιακά τέρατα, μαγικές οντότητες κτλπ). Είναι οι γνωστοί και κλασάτοι ήρωες τους οποίους όντως κοιτάμε λοξά ( Iron Man, Fantastic Four κ.α). Είναι αυτοί οι ήρωες που (συνήθως) δεν κρύβουν την ταυτότητά τους γιατί δεν προστατεύονται μόνο από τις υπερδυνάμεις τους αλλά από τεράστια κτήρια, το επίσημο κράτος και στρατιές security. Από την άλλη όμως υπάρχουν και οι ήρωες του περιθωρίου, οι ήρωες της εργατικής τάξης που ζουν καθημερινά με τον κίνδυνο όχι μόνο του θανάτου, αλλά και της εργατικής επισφάλειας, της ανεργίας, της περιθωροποιήσης και του κοινωνικού ρατσισμού. Αυτοί δεν πολεμάνε πάντα τέρατα, αλλά την Μαφία που εκμεταλλεύεται εργατικές συνοικίες, όπως το Hells Kitchen ή το Bronx, ρατσιστικές οργανώσεις και σύγχρονους δουλέμπρορούς. Είναι οι ήρωες που η απόκρυψη της ταυτότητας τους είναι ζωτικό ζήτημα για να προστατευθούν οι ίδιοι και άνθρωποι τους. Δυστυχώς αυτή η οπτική απουσιάζει πλήρως από το άρθρο του The PressProject προς όφελος ενός ισοπεδωτικού “όλοι ίδιοι είναι”.
Ειδικότερα σε σχέση με ζητήματα που παρέθεσαν οι αρθρογράφοι, θέλουμε να τονίσουμε και να προτείνουμε προς ανάγνωση:
Οι συγγραφείς του άρθρου παρουσιάζουν τον Captain America ως ενσάρκωση της αμερικανιάς και του μάτσο, καθαρόαιμου λευκού. Θα εκπλαγούν να μάθουν ότι τον τελευταίο χρόνο, την περσόνα του Captain America έχει υιοθετήσει ο αφροαμερικάνος Sam Wilson, ο οποίος συγκρούεται με ρατσιστικές-ακροδεξιές οργανώσεις που εξοντώνουν μετανάστες στα σύνορα με το Μεξικό και συνεργάζεται με έναν χάκερ που είναι καταζητούμενος από την αμερικανική κυβέρνηση γιατί αποκάλυψε κρατικά μυστικά. Μάλλον δεν είναι και τόσο στενά τα πλαίσια των δημιουργών… Περισσότερα για τον νέο Captain America εδώ
Συνεχίζουμε για τον Captain America. Γράφεται : “Κολλημένος στρατόκαυλος, εκτελεί χωρίς πολλά – πολλά όποια εντολή του δώσει η αμερικανική κυβέρνηση”. Αυτό είναι κομμάτι της ανάλυσης από το άρθρο του Press Project για τον Captain America. Εδώ αγνοείται πλήρως ένα από τα διασημότερα (και πιο πολιτικά και ριζοσπαστικά) saga της Marvel, το Civil War, εκεί που ο Captain America αντιστρατεύεται το Registration Act, ένα νόμο της αμερικάνικης κυβέρνησης που δηλώνει ότι όλοι οι υπερήρωες πρέπει να αποκαλυφθούν και να δηλωθούν ως δημόσιοι υπάλληλοι. Το αποτέλεσμα είναι ότι περνάει στην παρανομία, συμμαχεί με τους πιο ταξικούς υπερήρωες (Luke Cage, Daredevil και άλλους και οργανώνεται για να ρίξει το νόμο).
Ουσιαστικά το Civil War (που προτείνουμε ανεπιφύλακτα) είναι η κομιξική αναπαράσταση του διλήμματος ελευθερία vs ασφάλεια αλλά και μία ανελέητη κριτική της επίθεσης στα ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες στις ΗΠΑ μετά την 11η Σεπτεμβρίου, με σαφείς αναφορές στο Γκουαντάναμο, το Patriot Act και το γενικευμένο καθεστώς παρακολούθησης. (θα ακολoυθήσει ξεχωριστό αφιέρωμα, καθώς το θέμα αυτό είναι πραγματικά τεράστιο…)
Tην ίδια στιγμή η λέξη “macho” επαναφέρεται συνεχώς στο άρθρο, χωρίς όμως να συνοδεύεται από την αναγκαία ανάλυση. Το θέμα του σεξισμού στα υπερ-ηρωικά κόμικ και την nerd κουλτούρα ευρύτερα είναι υπαρκτό, σαφέστατα. Απαιτείται όμως και εδώ, όπως και στη σχέση με τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, μια στοιχειωδώς ιστορική – εξελικτική προσέγγιση. 
Στις πρώτες τους εκδοχές, οι γυναίκες υπερ-ήρωες ήταν είτε άφαντες, όπως συνέβαινε στη λεγόμενη “χρυσή εποχή των κόμικ” (μέσα 1930 μέχρι αρχές 1950) είτε είχαν διακοσμητικό-καλλωπιστικό ρόλο όπως συμβαίνει τις επόμενες δεκαετίες, όταν για πρώτη φορά εμφανίζονται οι γυναίκες στο προσκήνιο των σημαντικότερων υπερ-ηρωικών κόμικ (X-Men/ Jean Grey, Fantastic Four/Sue Storm, Avengers/Wasp). Όμως τα κομικ δεν είναι θωρακισμένα απέναντι στις κοινωνικές εξελίξεις και έτσι, όπως το θέμα των κοινωνικών δικαιωμάτων και των αγώνων απέναντι στην καταπίεση των μαύρων βρήκε έκφραση στους X-Men, αντίστοιχα τα κινήματα της γυναικείας χειραφέτησης επέδρασαν στην αύξηση του αριθμού των γυναικών-ηρωίδων αλλά (και αυτό είναι το σημαντικότερο) και στην ενίσχυση του ρόλου τους. Το πιο ενδεικτικό παράδειγμα είναι η περιθωριοποίηση του Ant-man (Hank Pym) τη δεκαετία του ’80 όταν χτυπάει τη γυναίκα του Wasp (Janer Van Dyne), η οποία τον χωρίζει, τον ωθεί εκτός των Avengers και αναλαμβάνει η ίδια την ηγεσία της σημαντικότερης ομάδας υπερ-ηρώων της Marvel.
Ο σεξισμός (μερίδας) του κοινού-Η περίπτωση ΤΗΣ Thor.
Αυτό που πραγματικά αξίζει να τονιστεί δεν είναι τόσο οι macho διαθέσεις των σχεδιαστών υπερ-ηρώων, οι οποίες έχουν πραγματικά περιοριστεί, δεδομένου ότι μετά από τόσα χρόνια έχουν επανειλημμένα και με ποικίλους τρόπους στραπατσαριστεί οι μεγάλοι άνδρες. Το πρόβλημα είναι η αντίσταση που συναντά η ενίσχυση του ρόλου των γυναικών και η γενικότερη αμφισβήτηση των έμφυλων ρόλων (gender-bending) από σημαντική μερίδα του παραδοσιακού κοινού της Marvel και άλλων μεγάλων franchise.
Οι αντιδράσεις στο διαδίκτυο για την ανάληψη του ρόλου του Thor από μια γυναίκα δείχνει ότι όντως μεγάλο μέρος της nerd κοινότητας είχε εκπαιδευτεί συστηματικά στο σεξισμό και δυσκολεύεται να αποδεχθεί τις νέες συνθήκες και καλύπτει το σεξισμό πίσω από σχολαστικισμούς (“είναι άξια μια θνητή γυναίκα να σηκώσει το Mjolnir;”) που αποκαλύπτουν ακόμα πιο έντονα τη σεξιστική τάση που έχει καλλιεργηθεί. Την ίδια στιγμή, όμως με τη διεύρυνση της κοινότητας και την ένταξη όλο και περισσοτέρων γυναικών σε αυτή έχουμε και την έννοια της feminerd και μία πιο έντονη κριτική στη σχέση του σεξισμού με τα υπερ-ηρωικά κόμικ και ταινίες.
Για ένα αντιμιλιταριστικό κόμικ- Hulk smashes!
Αναγνωρίζουμε βέβαια την σωστή παρατήρηση του άρθρου για τον αντι-μιλιταριστικό χαρακτήρα του Hulk. Πρόκειται σαφώς για τον ήρωα που έχει χτυπηθεί όσο κανείς άλλος με το αμερικάνικο κράτος, το οποίο προσπαθεί να τον αξιοποιήσει και όταν συνειδητοποιεί ότι είναι αδύνατο επιχειρεί να τον καταστείλει. Αυτό το γεγονός είναι έντονο στην (κάκιστη γενικά) ταινία Hulk του 2003 και ακόμα πιο σημαντικό στην (πολύ καλύτερη, από κάθε άποψη) ταινία του 2008.
Επίσης, είναι αλήθεια όπως γράφθηκε στο The PressProject, ότι η ένταξη του Hulk στους Avengers είναι μια προσπάθεια ενσωμάτωσης ενός ήρωα που δεν μπόρεσε να εξοντωθεί. Όμως αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι τα κλασικά κόμικ με πρωταγωνιστή τον Hulk αποτέλεσαν μια σκληρή κριτική στο αμερικάνικο στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα και τους δεσμούς του με την πολιτική εξουσία. Ο Hulk δεν κυνηγά μικροκακοποιούς (ούτε θα μπορούσε άλλωστε) αλλά συγκρούεται με μεγάλες δυνάμεις είτε αυτές είναι ένας γαλαξιακός “κακός” είτε η κυβέρνηση και ο στρατός των ΗΠΑ. Σε κάθε περίπτωση, η πορεία του πράσινου ήρωα στα κόμικ δείχνει ότι ο Hulk δεν ενσωματώνεται, με πιο χαρακτηριστική στιγμή την εξορία του από τη Γη και από τους Avengers όταν καταστρέφει (κατά λάθος, πάντα) το Las Vegas.
Από ό,τι γίνεται εύκολα κατανοητό τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα και κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από τη “συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης” επικαλούμενος κάποια αρχέτυπα. Για να περιγραφούν ακριβώς αυτές οι αλλαγές, στα κόμικ και όχι μόνο, δημιουργήθηκε η έννοια του “δυναμικά εξελισσόμενου περιεχομένου” (dynamically changing content) που δείχνει πώς οι ίδιες ιστορίες προσαρμόζονται σε διαφορετικές ιστορικές, κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές συνθήκες αλλά και σε διαφορετικές ασκήσεις ύφους. Πιο χαρακτηριστικό και ωραίο παράδειγμα, για όσους τοποθετούνται από τη σκοπιά του κοινωνικού ριζοσπαστισμού, είναι η σειρά Marvel Noir όπου δείχνει γνωστούς ήρωες την περίοδο της Μεγάλης Υφεσης στις ΗΠΑ. Σε αυτή την ιστορία, ο Ben Parker (θείος του Spiderman, πάντα πεθαίνει στην αρχή κάθε ιστορίας) δολοφονείται από παρακρατικούς επειδή συμμετείχε στην οργάνωση απεργιών και η May Parker (θεία του Spiderman) είναι οργανωμένη σε σοσιαλιστικά κόμματα και έρχεται αντιμέτωπη με άλλους υπερ-ήρωες που συνεργάζονται με την αστυνομία για να διαλύσουν κινητοποιήσεις.
Μέσα από αυτά τα παραδείγματα, φαίνεται και ο δημοκρατικός χαρακτήρας των κομικ ως μέσου αφήγησης που διατηρείται και αντέχει ακόμα και στα πλαίσια πολυεθνικών με τζίρο δισεκατομμυρίων. Διαφορετικοί σχεδιαστές και σεναριογράφοι θα διηγηθούν διαφορετικές ιστορίες σε διαφορετικές περιόδους επικοινωνώντας είτε με ριζοσπαστικές κοινωνικές εξελίξεις είτε με τις πιο συντηρητικές όψεις της κυρίαρχης ιδεολογίας ενώ ανοιχτός είναι πάντα ο δρόμος της πλήρους διαφυγής από την πραγματικότητα. Το εξαιρετικό Civil War θα διαδεχθεί το διαγαλαξιακό έπος του Annihilation και από εκεί η σκυτάλη περνάει στο (λίγο-πολύ) ισλαμοφοβικό Secret Invasion. Αλλά ακόμα και αυτό είναι αισθητικά αρτιότατο και διαπερνάται από μια βαθύτερη ένταση ανάμεσα στη συνολική ταύτιση μιας κουλτούρας με το θρησκευτικό φονταμενταλισμό και στην αναγνώριση της ως ισότιμης με τη δυτική κουλτούρα. Φυσικά, εδώ το όριο είναι η αναγνώριση των συγκεκριμένων ευθυνών του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού για την ανάδυση και ενίσχυση του φονταμενταλισμού στη Μέση Ανατολή.
Αν θέλουμε μια κριτική σε δομικά-εγγενή χαρακτηριστικά των υπερ-ηρώων πρέπει να ψάξουμε πιο βαθιά αλλά και να συζητήσουμε ανοιχτά και δημιουργικά αν υπάρχει κάτι από την αισθητική τους που αξίζει να κερδηθεί και να κρατηθεί από το ριζοσπαστισμό.
Για όποιον ενδιαφέρεται περισσότερο το θέμα προτείνουμε και αυτά τα άρθρα εδώ και εδώ.
