Στις 6 Μάη του 1856, στο λοκάλ Freiberg, της Αυστρίας ένα ζευγάρι Εβραίων μεταναστών φέρνουν στη ζωή το πρώτο από τα συνολικά 8 παιδιά τους. Η πληροφορία αυτή θα ήταν τουλάχιστον ανούσια εάν αυτό το παιδί δεν ήταν ο Sigmund Freud, ο άνθρωπος που άλλαξε για πάντα τον τρόπο που οι άνθρωποι βλέπουν τον εαυτό τους και, κατ’ επέκταση, τον κόσμο.
Η ζωή του Sigmund Freud είναι δεν είναι λιγότερο ενδιαφέρουσα από το τεράστιο έργο και ίσως, κοιτώντας την καλύτερα, μπορέσει κάποιος να διακρίνει διάφορα περιστατικά που αργότερα να έγιναν αφορμή για τις ιδέες του. Υπό αυτό λοιπόν το πρίσμα, οι εκδόσεις Πατάκη φέρνουν στα ελληνικά το ιδιαίτερο κόμικ «Φρόυντ: Μια Βιογραφία με Σκίτσα», σε σενάριο της γαλλίδας ψυχαναλύτριας Corinne Maier και σχέδιο της Anne Simon.
Tι έχει λοιπόν να πει ο Freud τον 21ο αιώνα; Η απάντηση είναι πολλά, ειδικά μετά από τις δεκάδες παρανοήσεις που έχει δεχθεί ο κορμός της φροϋδικής σκέψης και η μετέπειτα αμερικανότροπη κυριαρχία του μπηχεβιορισμού, ο οποίος αντί να πεθάνει τη δεκαετία του 1950, βρήκε τον τρόπο να μολύνει και τις υπόλοιπες κοινωνικές επιστήμες με έναν πολύ επικίνδυνο βιολογισμό, ακροδεξιάς νοοτροπίας και πρακτικής.
Σε όλα αυτά η κατανόηση του ανθρώπινου ψυχισμού (και όχι πνεύματος όπως το αναφέρει η ανά σημεία προβληματική μετάφραση της -κατά τα άλλα φανατικής πολέμιας της Αριστεράς και των ιδεών της- Σώτης Τριανταφύλλου) είναι κομβική.
Η βιογραφία του Freud εστιάζει σε αυτό το σημείο, τη μετάδοση του τρόπου σκέψη τους Freud, προσπαθώντας να εικονοποιήσει με έναν ευφάνταστο τρόπο, μερικά από τα πιο διάσημα περιστατικά της ζωής του αυστριακού γιατρού, των συζητήσεων που είχε με άλλους γιατρούς/ ψυχαναλυτές αλλά και κάποια από τα πιο διάσημα περιστατικά που αντιμετώπισε, όπως ο άνθρωπος με τους αρουραίους ή ο μικρός Χάνς.
Η απεικόνιση της Anne Simon κερδίζει αμέσως την προσοχή του αναγνώστη, κυρίως χρησιμοποιώντας στο σχέδιο πολλά ψυχαναλυτικά στοιχεία, όπως η συνειρμική σκέψη, η μετάθεση, ο συμβολισμός και η γενικότερη «ονειρική» αντιμετώπιση της ζωής του Freud (αλλά και όλων μας). Ακόμα και η επιλογή του σκίτσου να δανειστεί πολλά στοιχεία από τη γελοιογραφία και την καρικατούρα εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο, της υποκειμενικής σύλληψης ενός προσώπου για το οποίο έχουμε επαρκή στοιχεία για το πως έδειχνε. Είναι και αυτό το στοιχεία που καθιστά το κόμικ κάτι πολύ παραπάνω από μια απλή βιογραφία ή εργογραφία. Ταυτόχρονα, τα σουρεαλιστικά σχέδια (ο Νταλί κάνει και ένα cameo προς το τέλος, τιμής ένεκεν) και τα αλλοπρόσαλλα χρώματα διάγουν τη «βασιλική οδό προς το ασυνείδητο» και μας καλούν να καταλάβουμε πολύ περισσότερο τον τρόπο σκέψης του Freud παρά διάφορες πληροφορίες.
Οι εν λόγω πληροφορίες ήταν δουλειά της Maier, η οποία ως φροϋδική ψυχαναλύτρια η ίδια της ήταν σχετικά πιο εύκολο να τις αποδώσει. Ήταν όμως; Ό Freud ήταν μια ιδιαίτερη προσωπικότητα, ενώ ακόμα και η διαδικασία σκέψης του ήταν με πολλά πισωγυρίσματα, επαναθεωρήσεις, επαναλήψεις (κανείς άλλωστε δεν ξεφεύγει από την επανάληψη) αλλά και με πολιτικές ελπίδες και απογοητεύσεις. Την αισιοδοξία ενός βιβλίου όπως «Το Μέλλον μιας Αυταπάτης» διαδέχεται η ηττοπάθεια του «Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας». Κατανοούμε λοιπόν πως δεν πρόκειται για μια ευθεία γραμμή. Αυτή η δυσκολία τελικά λυγίζει και τη Maier η οποία δεν καταφέρνει να αποδώσει συνεκτικά ούτε τη ζωή ούτε τη σκέψη ούτε και το έργο του πατέρα της ψυχανάλυσης, περιοριζόμενη σε τσιτάτα που δεν συνιστούν σε καμία περίπτωση ανάλυση ή εξιστόρηση.
Η συνειρμική δομή που δοκιμάστηκε και στο σενάριο δε βοηθά ούτε τον αμύητο να καταλάβει τι εστί ψυχανάλυση ούτε αυτόν που έχει μια ιδέα να την εμβαθύνει. Βέβαια το μικρό του μέγεθος, μόλις 50 σελίδες, δε θα μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο de facto. Όμως ίσως θα ήταν πιο δόκιμο να προσπαθήσει να περιοριστεί σε μια οπτική, είτε στο έργο, είτε στα περιστατικά είτε στις κατηγορίες.
Τελικά το «Φρόυντ: Μια Βιογραφία με Σκίτσα» μπορεί να έχει σκέρτσο και πνεύμα, όμως δεν αποδίδει την ψυχή της ψυχανάλυσης, κάτι που υπάρχει πραγματική ανάγκη να γίνει.
