8 Μαρτίου σήμερα και τα social media γέμισαν με λουλούδια, ευχές και δώρα προς γυναίκες του κόσμου. Δίχως να σταθούμε περαιτέρω στην εμπορευματοποίηση και αυτής της ημέρας, πάμε να εμβαθύνουμε στα δικαιώματα των γυναικών και τη θέση τους, σε ένα ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο διαφόρων θρησκευτικών περιβάλλοντων. Βοηθός μας για αυτή την ανασκόπηση θα είναι το βιβλίο «Ιστορίες Ντροπής» του Γιώργου Παμπούκη και των εκδόσεων Πατάκη, το οποίο θα θέσει σε τάξη το αχανές αυτό χρονοδιάγραμμα. 1Το παρακάτω κείμενο αποτελεί ένα δικό μου επιλεκτικό -και με περαιτέρω προσθήκες- απόσταγμα και σίγουρα δεν καλύπτει τις 417 σελίδες του βιβλίου, με θέσεις, θεωρίες, παραδείγματα και τεκμήρια που πραγματεύεται ο συγγραφέας.
Μυθολογία και Αρχαιολογία
Με μια χρονική συνάρτηση από την προϊστορία στο σήμερα, ο συγγραφέας παρουσιάζει τη θέση της γυναίκας μέσα από τις θρησκευτικές πολιτικές του κόσμου. Ξεκινώντας από τις πολυθεϊστικές θρησκείες των αυτόχθονων πολιτισμών, βλέπουμε την αξία της γυναίκας ως δημιουργού. Οι άνθρωποι θαύμαζαν τη μαγεία της γονιμότητας και της μητρότητας και τη θεοποίησαν μέσω της Μητέρας-Θεάς / Μητέρας-Γης. Η γυναικεία αυτή θεότητα ξεκινά να λατρεύεται από τη γεωργική επανάσταση και καταλαμβάνει πλήθος ονομάτων ανά περιοχή, όπως Τιαμάτ στη Βαβυλωνία, Ρέα στο Αιγαίο ή Ουμάι στη Σιβηρία.
Χρόνια αργότερα, μα παραμένοντας στους προϊστορικούς χρόνους και τη Μινωική Κρήτη, παρατηρούμε μια μητριαρχική κοινωνία. Η ομορφιά της γυναίκας αποδίδεται τόσο στην ιδιότητά της ως «μητέρα» αλλά και ως «δραστήριας γυναίκας», με κοινωνικές και πολιτικές ελευθερίες. Όμοια θέση παρουσιάζουν και οι γυναίκες στον κέλτικο πολιτισμό (1000 – 800 π.Χ.), όπου οι μύθοι τις θέλουν να μετέχουν σε πολέμους, να έχουν ελευθερίες (και στην επιλογή συντρόφου) και να συνδυάζουν την εξυπνάδα με την ευαισθησία.
Η κυρίαρχη αυτή θέση της Θεάς-Μητέρας/Γυναίκας θα σταματήσει με την άνοδο των πολεμικών φυλών και την “αρρενοποίηση των θεοτήτων” (βλ. Θώρ και Οντίν στον βορά ή Ζευς στην Ελλάδα). Έτσι, σε περιπτώσεις όπως τη Μέση Ανατολή, η ομορφιά και το γυναικείο σώμα παρουσιάζονται ως σεξουαλικοποιημένο ερωτικό αντικείμενο. Ο Ηρόδοτος μάλιστα, αναφερόμενος στους Βαβυλωνιους (Ιστορίαι, Α. 199.) περιγράφει ένα αποτρόπαιο έθιμο, σύμφωνα με το οποίο κάθε γυναίκα -έστω μια φορά στη ζωή της- θα έπρεπε να πάει στον ναό της Αφρδίτης-Ιστάρ και να περιμένει να τη βιάσει κάποιος ξένος άνδρας, ο οποίος στο τέλος θα της πετάξει χρήματα πάνω της.
Ζώσες Θρησκείες
Κάπως έτσι περνάμε στο τελευταίο παράδειγμα των πολυθεϊστικών θρησκευτικών και κοινωνικών αντιλήψεων, αλλά σε ένα θρησκευτικό περιβάλλον που επιβιώνει ως τις μέρες μας. Στον Ινδουισμό στον οποίο αναφέρομαι, αν και οι γυναικείες θεότητες (όπως και οι ανδρικές) χαρακτηρίζονται ως δίκαιες, αισθησιακές, κ.α., στον καθημερινό τους βίο, οι γυναίκες δέχονται διαφορετική αντιμετώπιση. Θεωρούνται κατώτερες του άντρα, μολυσμένες λόγω του έμμηνου κύκλου τους και στον γάμο τους είναι υποταγμένες στον σύζυγο. Εάν δε τολμήσει κάποια να πάρει διαζύγιο, δεν θα έχει καμία κοινωνική υπόσταση. Σε περίπτωση μάλιστα που μείνει χήρα, το φταίξιμο είναι δικό της, μιας και θεωρείται πως έφερε γρουσουζιά στη μοίρα του άντρα της.
Φυσικά, δεν θα μπορούσαμε να μιλάμε για τη θέση της γυναίκας στον κόσμο, αν δεν αναφέρουμε τη γέννηση του ίδιου του κόσμου μέσα από τα θρησκευτικά γραπτά. Το πρώτο παράδειγμα λοιπόν, μας εισάγει στις μονοθεϊστικές κοινωνίες, μέσα από τον Αδάμ και την Εύα, του βιβλίου της Γένεσης. Ο Αδάμ παρουσιάζεται ως θύμα της αμαρτωλής Εύας που διέπραξε το προπατορικό αμάρτημα και ευθύνεται για όλα τα κακά. Ομοίως με το προαναφερθέν παράδειγμα, η εμμηνόρροια της εβραίας γυναίκας αυτομάτως την κάνει “βρώμικη”, ενώ μετά τον τοκετό θεωρείται ακάθαρτη για 40 ημέρες εάν γεννήσει αγόρι ή 80 ημέρες εάν γεννήσει κορίτσι.
Φυσικά, στις μέρες μας οι ισλαμικές παραδόσεις ταυτίζονται με βάναυσες πρακτικές εναντίον των γυναικών. Η γυναίκα παντρεύεται σε μικρή ηλικία και φροντίζει τη σεξουαλική ικανοποίηση ή άλλες υπηρεσίες του άνδρα της, ενώ υπάρχουν πολλοί περιορισμοί ακόμα και για την εμφάνιση της. Το τελευταίο, μας φέρνει στο μυαλό τη νεαρή Μάχσα Αμίνι, η οποία 3 μέρες μετά τη σύλληψή της από την Αστυνομία Ηθών για μη τήρηση του ισλαμικού κώδικα ενδυμασίας, διαγνώστηκε νεκρή. Οι αιτίες που δόθηκαν για τον θάνατό της δεν έπεισαν την κοινή γνώμη και έτσι ξεκίνησαν σχετικές διαδηλώσεις σε όλο τον κόσμο.
Το πιο ανατριχιαστικό έθιμο ωστόσο, είναι αυτό της εκτομής ή κλειτοριδεκτομής. Γίνεται συνήθως σε κοπέλες ηλικίας 5-15 ετών, οι οποίες υπομένουν μια βασανιστική διαδικασία χωρίς νάρκωση και συνήθως με μη αποστειρωμένα μαχαίρια και ξυράφια, πράγμα που πολλές φορές προκαλεί θανατηφόρες μολύνσεις. Αποτέλεσμα αυτής της πράξης είναι ο πόνος κατά τη σεξουαλική πράξη ή τον τοκετό, αποτρέποντας έτσι την υπέρμετρη ευχαρίστηση που είναι ικανή -σύμφωνα με το Ισλάμ- να οδηγήσει τη γυναίκα σε μοιχεία.
Για το τέλος θα αναφερθούμε στο παρελθόν της Καθολικής Εκκλησίας και την εφαρμογή των μεγαλύτερων εγκλημάτων της, μέσα από το Κυνήγι των Μαγισσών στη Δύση (1550-1750). Από τα γνωστότερα θύματα αυτής της περιόδου είναι η Ιωάννα της Λωρραίνης. Η έφηβη που ηγήθηκε του γαλλικού στρατεύματος οδηγήθηκε σε δίκη περίπου 70 κατηγοριών εναντίον της. Μέσα σε αυτές, ήταν το αντρικό της ντύσιμο και η ταύτιση της με μάγισσα/αιρετική. Η κατακλείδα αυτής της ιστορίας, ήρθε το πρωί της 30ης Μαΐου 1431, όποτε και σε ηλικία 19 ετών, η Joan οδηγήθηκε στην παλιά αγορά της Ρουέν και κάηκε στην πυρά.
Γιορτή ή υπενθύμιση ενός συνεχούς αγώνα;
Η γυναίκα είναι και θα είναι για πάντα ένα ισχυρό κομμάτι της ιστορίας. Δίχως αμφισβήτηση, οι γυναίκες στην Ελλάδα του 2024 καταφέρνουν και βρίσκονται σε υψηλές θέσεις, υπερασπίζονται τα δικαιώματα τους και διαπρέπουν σε όλους τους επιστημονικούς τομείς. Παρότι τα πράγματα αλλάζουν και οι φωνές των γυναικών αρχίζουν να ακούγονται σε πολλές χώρες του κόσμου, όπως είδαμε και παραπάνω, έχουμε ακόμα δρόμο για την πλήρη εξόντωση του σεξισμού και όποιας άλλης μορφής κακοποίηση κατά των γυναικών…
