Είσαι ένας λευκός μέτριος άντρας με μία βαρετή δουλειά ή/και μία όχι τόσο ενδιαφέρουσα ζωή; Μη φοβάσαι! Υπάρχει και για σένα εκεί έξω μία κοπέλα που θα σου φτιάξει τη ζωή! Είναι ιδιαίτερη, όχι σαν τις άλλες κοπέλες. Είναι όμορφη αλλά δεν το ξέρει. Περίεργα υπέροχη και υπέροχα περίεργη …όχι πάρα πολύ όμως! Έχει κάποιο αστείο και μοναδικό χόμπι, πολύχρωμα μαλλιά, εκκεντρικό στυλ και αρκετά ψυχολογικά προβλήματα για να σε χρειάζεται παρόλο που είναι φοβερά ανεξάρτητη. Συγχαρητήρια! Ανακάλυψες το Manic Pixie Dreamgirl.
Τι είναι το manic pixie dreamgirl;
Πρόκειται για ένα ακόμη κινηματογραφικό τροπάριο, ένα αρχέτυπο χαρακτήρα που χρησιμοποιείται συνήθως σε indie ταινίες ρομαντικού τύπου (ή τουλάχιστον με κάποια ρομαντικά στοιχεία). Το manic pixie dreamgirl κυριολεκτικά μεταφράζεται σε «μανιακό (ε)ξωτικό κορίτσι των ονείρων σου». Το μανιακό εδώ πέρα δεν πρέπει να γίνει αντιληπτό ως ο «μανιακός δολοφόνος» όσο με τον ψυχιατρικό όρο, ως άτομο σε μανιακό επεισόδιο, σε μια μόνιμη κατάσταση ευφορίας, ενέργειας και ενθουσιασμού. Όσον αφορά το «pixie», πρόκειται για όρο που χρησιμοποιείται κυρίως σε θρύλους παραμυθία και ιστορίες για να περιγράψει ένα μικρό φανταστικό πλάσμα, κάτι παρόμοιο με ξωτικό ή νεράιδα. Τέλος το κορίτσι των ονείρων σου, είναι ευκόλως εννοούμενο…
Από πού προήλθε ο όρος;
Ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον κριτικό κινηματογράφου Nathan το 2007 στην κριτική του για την ταινία Elizabethtown του 2005 για το The A.V. Club. Συζητώντας για τον χαρακτήρα της Kirsten Dunst, είπε: «Η Dunst ενσαρκώνει έναν τύπο χαρακτήρα που μου αρέσει να αποκαλώ “The Manic Pixie Dream Girl” (MDPG), έναν χαρακτήρα που «υπάρχει αποκλειστικά στην πυρετωμένη φαντασία ευαίσθητων συγγραφέων-σκηνοθετών για να διδάξει με ενθουσιασμό νέους άνδρες να αγκαλιάσουν τη ζωή και τα άπειρα μυστήρια και τις περιπέτειές της». Πρόκειται λοιπόν για έναν μονοδιάστατο χαρακτήρα του οποίου ο μοναδικός σκοπός είναι να εξυπηρετήσει την ανάπτυξη και συναισθηματική εξέλιξη του πρωταγωνιστή.
Τι σημαίνει αυτό για τους γυναικείους χαρακτήρες;
Φυσικά, υπάρχουν πολλά κινηματογραφικά μοτίβα και χαρακτήρες που εξυπηρετούν την εξέλιξη της πλοκής. Ωστόσο, το συγκεκριμένο αρχέτυπο δημιουργεί σοβαρούς προβληματισμούς όσον αφορά την κατασκευή των γυναικείων χαρακτήρων και, κατ’ επέκταση, την αντίληψη που δημιουργείται και αναπαράγεται για τη γυναίκα και τη θέση της στον έρωτα και στον κόσμο.
Ενισχύει τη νοοτροπία του “pick me girl”, του κοριτσιού που “δεν είναι σαν τις άλλες”, ίσως να παίζει βιντεοπαιχνίδια, να τρώει μπέργκερ αντί για σαλάτα και να μην ασχολείται με την εμφάνιση της (παραμένοντας ωστόσο στερεοτυπικά ελκυστική), να μην αντέχει να κάνει παρέα με άλλες γυναίκες γιατί τις βρίσκει απλά πολύ δραματικές. Ωστόσο η παραδοχή του ότι αυτή η κοπέλα είναι απλά τόσο εξιδανικευμένα διαφορετική από τις άλλες, δημιουργεί εξ αντιδιαστολής την πεποίθηση ότι οι περισσότερες γυναίκες δεν είναι αρκετά καλές.
Αποτελεί πάντα έναν δευτερεύοντα ρόλο, έναν φορέα νοήματος και όχι δημιουργό, ένα συμπληρωματικό κομμάτι του ήρωα που εμφανίζεται ξαφνικά στη ζωή του για να του δείξει την περιπετειώδη και ενδιαφέρουσα πλευρά της ζωής, την οποία αυτός μέχρι τότε δεν είχε το κουράγιο να εξερευνήσει. Είναι δύσκολη και επικίνδυνη και έτσι ο πρωταγωνιστής πρέπει να δουλέψει σκληρά για να την κερδίσει και ακόμα πιο σκληρά για να την κρατήσει. Ωστόσο ακόμα και αν το επιτύχει, εκείνη συχνά είναι τόσο αλλοπρόσαλλή που εξαφανίζεται όσο απότομα εμφανίστηκε στη ζωή του. Κι αυτό γιατί; Επειδή έφερε εις πέρας την αποστολή της: να βοηθήσει τον ήρωα που παρουσιάζεται ως το αυθεντικό υποκείμενο, να εξελιχθεί και να ανακαλύψει τον εαυτό του.
Πρόκειται για μια εξιδανικευμένη ρομαντικοποίηση της ψυχικής ασθένειας. Αυτό το στερεοτυπικό καλούπι μίας γυναίκας η οποία ζει τη ζωή της στα άκρα, είναι αντισυμβατική και συχνά έχει περίπλοκο παρελθόν, σκιαγραφεί πολύ συχνά κάποια χαρακτηριστικά ατόμων με ψυχολογικές διαταραχές ή τουλάχιστον νευροδιαφορετικών. Πρόκειται για μια φαντασιακή αναπαράσταση ιδιόρρυθμων, «ακατάστατων» γυναικών που τα προβλήματά τους μόνο αξιαγάπητες τις κάνουν. Αυτό που παραλείπεται συνήθως ωστόσο είναι τα ρεαλιστικά και δύσκολα κομμάτια που ακολουθούν στις σχέσεις με αυτά τα άτομα. Ή ακόμα και αν εμφανίζονται, θα παρουσιαστούν επιδερμικά μόνο και μόνο για να γίνει ο χαρακτήρας ο κακός της ιστορίας. Με λίγα λόγια: οι γυναίκες με «ιδιαιτερότητες» θεωρούνται άκρως γοητευτικές, μονάχα μέχρι να χρειαστεί να έρθεις αντιμέτωπος με τις πραγματικές επιπτώσεις της ψυχικής ασθένειας.
Αυτό το κείμενο δεν πρόκειται για έναν αφορισμό των ταινιών που χρησιμοποιούν το MPDG τροπάριο –καθότι αρκετές από αυτές τις ταινίες αποτελούν αξιολογά δημιουργήματα– αλλά περισσότερο για έναν προβληματισμό σχετικά με αυτό το πρότυπο και την εξέλιξη, τη μετάλλαξη και την αποδόμηση του μέσα στον χρόνο. Η υποβολή αυτού του ευρέως διαδεδομένου στερεότυπου σε ενδελεχή έλεγχο είναι κρίσιμη για έναν απλό λόγο: επειδή οι ταινίες είναι φορείς ιδεολογίας, ο τρόπος με τον οποίο κατασκευάζουν το φύλο και παράγουν πρότυπα ρόλων θα έχει ευθείες συνέπειες στον τρόπο με τον οποίο οι νεαρές γυναίκες διαπραγματεύονται τη θέση τους στην κοινωνία και επιτελούν τη θηλυκότητά τους, επηρεάζοντας άμεσα τον τρόπο με τον οποίο ντύνονται, μιλούν, συμπεριφέρονται, ακόμη και βάφουν τα μαλλιά τους.
Αυτή η ανάλυση θα γίνει βέβαια πιο εύκολη μέσα από την χρήση συγκεκριμένων παραδειγμάτων .
Ορισμένα παραδείγματα
Τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων ηρωίδων είναι η Summer από το (500) days of Summer, η Ramona Flowers από το Scott Pilgrim vs The world και η Clementina από την Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού. Και οι τρεις ηρωίδες, ιδιαίτερες, με έντονη προσωπικότητα και μία ακατάληπτη γοητεία που κάνει την ασπρόμαυρη καθημερινότητα του πρωταγωνιστή λίγο πιο πολύχρωμη. Η απόσταση ανάμεσα στον ανδρικό ρόλο και το γυναικείο «Άλλο» γίνεται αντιληπτή πριν φτάσουμε καν στο βάθος της ταινίας, όχι μόνο με την οπτική παρουσίαση αλλά ακόμα και με τα ονόματα. Τρία ιδιαίτερα ονόματα: η Clementine, η Ramona Flowers και η Summer απέναντι σε τρία τυπικά , βαρετά, καθημερινά ονόματα: ένας Joel, ένας Scott κι ένας Tom. Ωστόσο, η πλοκή κινείται γύρω από αυτούς τους αντρικούς ρόλους και εκείνες είναι μονάχα ένας δορυφόρος που κάνει τον κύκλο του γύρω από αυτόν.
Ένα άλλο λιγότερο αναγνωρίσιμο παράδειγμα MPDG είναι εκείνο της Marla από το Fight Club. Ο Tyler, αλλοτριωμένος από την τραγική πραγματικότητα της μάταιης μεσοαστικής ζωής του, δημιουργεί ένα alter ego για να μπορεί να κάνει όλα εκείνα που δεν μπορούσε πριν. Όλα αυτά είναι γνωστά και πολυσυζητημένα, ωστόσο ο χαρακτήρας της Marla αν και κεντρικός περνάει συχνά στα ψιλά γράμματα και παρουσιάζεται απλά ως μία εικόνα ή μία λεζάντα. Εδώ δεν βλέπουμε το αρχέτυπο της γυναίκας που του αλλάζει τη ζωή. Ωστόσο κι εκείνη είναι ιδιαίτερη με έντονο το στοιχείο της ψυχικής ασθένειας. Γνωρίζουμε ότι είναι βαθιά προβληματική χωρίς να γνωρίζουμε πολλά για εκείνη. Το μόνο που ξέρουμε είναι πως στο τέλος είναι εκεί για να κρατάει το χέρι του ήρωα όσο η ζωή του καταρρέει…
Ωστόσο ο καιρός προχωράει και η δημοφιλής κουλτούρα αποτελεί καθρέφτη της –αν και αργής–αλλαγής.
Αυτό γίνεται ακόμα πιο εμφανές αν το εξετάσουμε στην εξέλιξη εντός του ίδιου franchise. Η animated σειρά Scott Pilgrim takes off του 2023 ακολουθεί τα γεγονότα της ταινίας, but with a twist… Στην ταινία, ο Scott προσπαθεί να κερδίσει την καρδιά της Ramona ερχόμενος αντιμέτωπος με όλους τους πρώην της. Εδώ βγάζουμε τον Scott απ’ την εικόνα, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Μετά την απαγωγή του ακολουθούμε τις περιπέτειες της Ramona που προσπαθεί να σώσει τον αγαπημένο της. Είναι πλέον δική της ιστορία και είναι η σειρά της να έρθει αντιμέτωπη με τους/τις πρώην συντρόφους της με έναν τρόπο πιο καθαρκτικό και βαθύ. Είναι μία οπτική που μας δείχνει την πρωταγωνίστρια ως ενεργό υποκείμενο, κατασκευάστρια της μοίρας της και ακόμα και σωτήρα του άντρα που αγαπάει.
Από την άλλη, στην σειρά Sex Education βλέπουμε κάποιου είδους anti-MPDG. H Maeve έχει όλα τα φόντα για να εμπίπτει στην πρώτη κατηγορία. Ο πρωταγωνιστής στην αρχή την λατρεύει από μακριά. Αντιπροσωπεύει όλα αυτά που αυτός δεν είναι: επικίνδυνη, περίεργη, ενδιαφέρουσα, σεξουαλικά απελευθερωμένη. Ωστόσο η ιστορία της δεν μένει εκεί. Μαθαίνουμε για το παρελθόν της, τα ενδιαφέροντα της και για το πώς είναι πολλά περισσότερα απ’ όσα δείχνει. Εξελίσσεται σε κεντρικό χαρακτήρα της πλοκής για τον οποίο ενδιαφερόμαστε εξίσου –αν όχι περισσότερο– σε σχέση με τον Ottis.
Ποιος σκότωσε το Manic Pixie Dreamgirl;
Για μένα είναι η Amy από το Gone Girl. Η Amy σκηνοθετεί τον θάνατο της και «σκοτώνοντας» τον εαυτό της, σκοτώνει και την εικόνα της ιδανικής γυναίκας που τοποθετείται σε δευτερεύοντα ρόλο. H Amy μαζί με τον εαυτό της, δολοφόνησε το manic pixie dreamgirl, το cool girl, λέγοντας τ’ όνομα του. Όπως λέει η πρωταγωνίστρια του Gone Girl:
«Οι άντρες πάντα το λένε αυτό ως το καθοριστικό κομπλιμέντο, έτσι δεν είναι; Είναι κουλ κορίτσι. Το να είμαι το Cool Girl σημαίνει ότι είμαι μια καυτή, πανέξυπνη, αστεία γυναίκα που λατρεύει το ποδόσφαιρο, το πόκερ, τα βρώμικα αστεία και το ρέψιμο, που παίζει βιντεοπαιχνίδια, πίνει φτηνή μπύρα, λατρεύει τα τρίο και το πρωκτικό σεξ και βάζει χοτ ντογκ και χάμπουργκερ στο στόμα της σαν να φιλοξενεί το μεγαλύτερο γαστρονομικό gang bang του κόσμου, ενώ με κάποιο τρόπο διατηρεί το νούμερο 2, γιατί τα Cool Girls είναι πάνω απ’ όλα καυτά. Καυτές και με κατανόηση. Τα Cool Girls δεν θυμώνουν ποτέ — χαμογελούν μόνο με έναν ενοχλητικό, τρυφερό τρόπο και αφήνουν τους άντρες τους να κάνουν ό,τι θέλουν. Εμπρός, χέσε με, δεν με πειράζει, είμαι το Cool Girl
Οι άντρες πιστεύουν πραγματικά ότι αυτό το κορίτσι υπάρχει. Ίσως ξεγελιούνται επειδή τόσες πολλές γυναίκες είναι πρόθυμες να προσποιηθούν ότι είναι αυτό το κορίτσι. Για πολύ καιρό, το Cool Girl με προσέβαλε. Συνήθιζα να βλέπω άνδρες –φίλους, συναδέλφους, αγνώστους– να ζαλίζονται με αυτές τις απαίσιες γυναίκες που υποκρίνονται και ήθελα να καθίσω αυτούς τους άνδρες κάτω και να τους πω ήρεμα: «Δεν βγαίνετε με μια γυναίκα, βγαίνετε με μια γυναίκα που έχει δει πάρα πολλές ταινίες γραμμένες από κοινωνικά αδέξιους άντρες που θα ήθελαν να πιστεύουν ότι αυτό το είδος γυναίκας υπάρχει και μπορεί να τους φιλήσει».
Διαβάστε επίσης:
Gynnaehorror – Σημειώσεις για την γυναικεία αναπαράσταση στον κινηματογραφικό τρόμο
Η γυναίκα, όπως μας λένε οι ταινίες τρόμου, έχει δύο θέσεις: ή θα είναι πάνω στο κρεβάτι σου ή θα είναι το τέρας κάτω απ’ το κρεβάτι σου.
