Το να καταπιαστεί κάποιος με την έρευνα των συνθηκών που μας οδήγησαν σε μια παγκόσμια και βαθιά οικονομική κρίση σίγουρα δεν είναι κάτι εύκολο. Εκτός από τις εγγενείς δυσκολίες που μπορεί να περιέχει η προσπάθεια αυτή, πρέπει να προστεθούν σίγουρα και τα εμπόδια που θα βάλουν όσοι δεν έχουν κανένα συμφέρον στο να μάθει ο μέσος άνθρωπος, εσείς και εγώ, το πως πραγματικά φτάσαμε σε τέτοιο σημείο. Βολεύει πολύ περισσότερο να ρίχνουμε το φταίξιμο σε φτωχούς εργάτες και πρόσφυγες.
Ωστόσο, οι δυσχέρειες αυτές όχι μόνο δεν τους φοβίζουν όλους, αλλά αντίθετα κάποιοι αναλαμβάνουν ένα έργο ακόμα πιο δύσκολο. Όχι μόνο αναλαμβάνουν να ερευνήσουν τις πρακτικές, τα άτομα. το σύστημα που έφτιαξε την κρίση, αλλά προτίθενται και να μας το παρουσιάσουν με ένα παράδοξο και πολύ αποτελεσματικό format, αυτό του κόμικ. Ο λόγος φυσικά για τον Darryl Cunningham, τον σπουδαίο Βρετανό κομίστα που ασχολείται με τα κατεξοχήν μη-κομιστικά θέματα!
Ο ίδιος σπούδασε στο Leeds College of Art και τονίζει πως βασικές του επιρροές είναι οι μεγάλοι ζωγράφοι Gustav Klimt και Egon Schiele, αλλά και ο καρικατουρίστας George Grosz. Στα έργα του συμπεριλαμβάνεται το κόμικ “Psychiatric Tales” (2010), ένα καταιγιστικό κόμικ για την ψυχική υγεία, εμπνευσμένο από την προσωπική του εμπειρία, καθώς δούλεψε ο ίδιος ως βοηθός σε αυτό τον τομέα για πολλά χρόνια. Το “Σούπερκραχ: Το μεγάλο κόλπο με τη διεθνή οικονομία” ήρθε το Σεπτέμβριο του 2015 στην Ελλάδα από τις εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ και μετάφραση του κορυφαίου Αβράαμ Κάουα.
Ο δημιουργός του κόμικ, βαθιά προβληματισμένος από τις μεγάλες οικονομικές αναταραχές των τελευταίων χρόνων, θέλει να διηγηθεί την αληθινή ιστορία της κρίσης, αλλά και τα αίτια πίσω από αυτήν. Προκειμένου να το πετύχει αυτό συνδυάζει οικονομικές αναλύσεις, δοσμένες με κατανοητό και κωμικό τρόπο, με βιογραφικά στοιχεία για πρόσωπα που είχαν κομβικό ρόλο στην εξέλιξη της κρίσης και ιδιαίτερα στον χρηματοπιστωτικό τομέα των ΗΠΑ. Σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Cunningham στον πρόλογό του, «είναι πάντα προσωπικό», δεν μπορείς να συζητήσεις για τόσο σημαντικές εξελίξεις χωρίς να εστιάσεις και στα πρόσωπα που βρέθηκαν στο επίκεντρό τους.
Παρακάτω η συνέντευξη που παραχώρησε στο Smassing Culture…
Τι σημαίνει για εσάς η μετάφραση του κόμικ σας στην Ελλάδα, δεδομένου ότι η Ελλάδα έχει υποφέρει τόσο πολύ από την κρίση του 2008:
Με εξέπληξε και με ευχαρίστησε. Ευχαριστήθηκα καθώς χαίρομαι να βλέπω το έργο μου να εκδίδεται σε χώρες εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου (όπου ζω) και εξεπλάγην λίγο γιατί το βιβλίο δεν ασχολείται τόσο πολύ με την ελληνική κατάσταση. Είναι αλήθεια ότι περιγράφει λεπτομερώς τις αφετηρίες της ελληνικής κρίσης, η οποία ξεκίνησε όταν η Goldman Sachs, κατ’ αίτηση της τότε κυβέρνησης βοήθησε να παρουσιαστεί η ελληνική οικονομία καλύτερη από ότι ήταν για να μπορέσει να ενταχθεί στην Ε.Ε. Αυτή η εξαπάτηση οδήγησε σε όλα τα συνεπακόλουθα προβλήματα.
Αυτό που νομίζω ότι θα ενδιέφερε τους Έλληνες αναγνώστες είναι το πώς το βιβλίο θέτει την ελληνική κρίση μέσα στο πλαίσιο της γενικής οικονομικής κρίσης. Η Ελλάδα ήταν απλά ένα κομμάτι σε μια αλυσίδα από ντόμινο που άρχισαν να πέφτουν όταν έσπασε η φούσκα της αμερικάνικης αγοράς ακινήτων. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα είναι διεθνή και χρειάζεται να αντιμετωπιστούν σε ένα παγκόσμιο επίπεδο. Καμία χώρα δεν μπορεί να επιλύσει από μόνη της αυτά τα ζητήματα και αυτός είναι ο λόγος που η Ελλάδα δυσκολεύεται τόσο πολύ να ξεπεράσει τις δυσκολίες.
Πρόσφατα, μια ταινία του Χόλυγουντ,το The Big Short, (Το μεγάλο σορτάρισμα) ασχολήθηκε με την κρίση με έναν τρόπο παρόμοιο με το Σουπερκραχ. Ποιες είναι οι σκέψεις σας πάνω στην ταινία;
Το βιβλίο «The Big Short», στο οποίο βασίστηκε η ταινία, ήταν ένα από τα βιβλία που ανέφερα στο δικό μου βιβλίο. Έτσι, γνώριζα ήδη αυτή την ιστορία και επηρέασε σημαντικά τον τρόπο που έγραψα το Σουπερκραχ. Δεν πιστεύω ότι είχα κάποια επίδραση στους δημιουργούς της ταινίας αν και ποτέ δεν ξέρεις. Το βιβλίο έκανε καλές πωλήσεις στις ΗΠΑ και ποτέ δεν ξέρεις ποιος μπορεί να διαβάσει το έργο. Δεν έχω δει την ταινία ακόμα.
Σε μια άλλη συνέντευξή σας είχατε πει ότι προσπαθείτε να φτάσετε στην αλήθεια. Είναι ένα δύσκολο έργο; Και είναι η τέχνη η καλύτερη μέθοδος για αυτό;
Πιστεύω ότι η τέχνη είναι μια καλή μέθοδος για να φτάσει κανείς στην αλήθεια αν προσεγγίσεις το ζήτημα με ειλικρίνεια και το περιγράψεις με σαφήνεια. Η σαφήνεια είναι πολύ σημαντική όταν περιγράφω ένα σύνθετο ζήτημα. Προσπαθώ να διατηρήσω την απλότητα και στις λέξεις και στις εικόνες. Αυτή η προσέγγιση βοήθα να καταστεί το θέμα κατανοητό στον αναγνώστη.
Πιστεύετε ότι η κρίση είναι μια ευκαιρία για την ανάδυση ενός νέου είδους κόμικ με πολιτική θεματολογία;
Το πιστεύω και ελπίζω να υπάρξουν πολύ περισσότερα πολιτικά κόμικ στο μέλλον. Το επόμενο βιβλίο μου θα ασχολείται με την επιστήμη αλλά μετά από αυτό θα κάνω άλλο ένα με πολιτική θεματολογία, το οποίο θα ασχολείται με την αυξανόμενη δύναμη της τάξης των δισεκατομμυριούχων στον κόσμο.
Πώς σας βοήθησε ο τρόπος αφήγησης των κόμικ στην αφήγηση; Πόσο δύσκολο ήταν να περιγραφούν σύνθετοι οικονομικοί όροι μέσα από σκίτσα:
Βοήθησε σε μεγάλο βαθμό το γεγονός ότι μπορούσα να σχεδιάσω παραδείγματα περίπλοκων οικονομικών όρων κατευθείαν στο χαρτί για να τα δει ο αναγνώστης. Απλοποίησα σκόπιμα το στυλ του σχεδίου έτσι ώστε ο αναγνώστης να μπορεί να συλλάβει τις σύνθετες πληροφορίες, χωρίς σχεδόν να το συνειδητοποιεί. Δεν θέλω να παρουσιάζω στον κόσμο σελίδες με περίπλοκο στήσιμο και διάταξη των πάνελ ή να πρέπει να σκέφτομαι που στέκονταν οι χαρακτήρες στο προηγούμενο σκίτσο. Σχεδιάζω καθαρά και με ακρίβεια, ώστε να μπορεί ο αναγνώστης να κατανοήσει εύκολα τις πληροφορίες που παρουσιάζω.
Αφιερώσατε το πρώτο κεφάλαιο του κόμικ σας στην Άυν Ραντ, την ιδρύτρια του Αντικειμενισμού, μια γυναίκα που επηρέασε τη νεοφιλελεύθερη ηθική και τον τρόπο σκέψης. Ποια πιστεύετε ότι θα ήταν η αντίδραση της στη σημερινή κρίση;
Δεν νομίζω ότι θα ήταν ιδιαίτερα ικανοποιημένη. Θα είχε στηρίξει την απορρύθμιση του οικονομικού συστήματος αλλά δεν θα ήταν ικανοποιημένη με το πόσο μεγάλες και ισχυρές είναι ακόμα οι κυβερνήσεις.
Πώς πιστεύετε ότι θα ήταν ο νεοφιλελευθερισμός και ο καπιταλισμός σήμερα χωρίς έργα όπως το «Ο Άτλας επαναστάτησε»;
Είναι αδύνατον να πει κανείς. Το «Ο Άτλας επανάστατησε» έχει δώσει σε πολλούς στη φιλελεύθερη δεξιά ένα πρότυπο για τη δικαιολόγηση της ιδιοτέλειας και της απληστίας με πολιτικούς και φιλοσοφικούς όρους. Χωρίς το έργο της Ραντ, θα είχε αναπτύξει αυτή η πολιτική σκέψη μια τέτοια επιρροή στην πολιτική των ΗΠΑ ή θα είχε βρεθεί κάποια άλλη δικαιολογία για τη φοροδιαφυγή και τον περιορισμένο έλεγχο των εταιρειών; Πιστεύω ότι αυτό θα γινόταν, αλλά δεν μπορώ να είμαι σίγουρος.
Είναι δεδομένο ότι κάποιοι νεοφιλελεύθεροι είχαν ξεκάθαρα αρνητική στάση απέναντι στο κόμικ. Ποια ήταν η ανταπόκριση από την άλλη πλευρά;
Σε κάθε περίπτωση, το Σουπερκραχ είναι ένα κόμικ που σημαίνει ότι δύσκολα θα το πάρουν σοβαρά σε σχέση με το νέο βιβλίο του Τσόμσκυ. Έτσι, δεν παρουσιάστηκε με ευρύ τρόπο από την πολιτική αριστερά (με εξαίρεση τη Γαλλία) όμως οι κριτικές ήταν πολύ θετικές. Επίσης, εξέλαβα θετική ανταπόκριση από τον κόσμο της πολιτικής αριστεράς στο διαδίκτυο, μέσω των κοινωνικών δικτύων όπως το Twitter και το facebook.
Αναφέρατε στο κόμικ σας ότι το κίνημα “Occupy” είχε μια περιορισμένη απήχηση στις ΗΠΑ. Που πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό;
Νομίζω ότι ήταν ένα κίνημα νέων ανθρώπων και ως τέτοιο δεν ρίζωσε στο γενικό πληθυσμό σαν σύνολο, ο οποίος είναι αρκετά μεγαλύτερης ηλικίας και πιο συντηρητικός στις ΗΠΑ. Ένα κίνημα που θα μπορέσει να κινητοποιήσει μια μεγάλη μάζα ανθρώπων για έναν κοινό σκοπό δεν έχει εμφανιστεί ακόμα. Θέλω να πιστεύω ότι είναι ακόμα πιθανό να συμβεί.
Κλείνετε το βιβλίο σας με μία αισιόδοξη νότα έμπνευσης, καλώντας τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν τι συμβαίνει στην οικονομία και την πολιτική. Σχεδόν οχτώ χρόνια μετά το 2008, η κρίση δεν δείχνει να υποχωρεί και οι περισσότεροι άνθρωποι είναι απογοητευμένοι, ειδικά στην Ελλάδα. Πώς βλέπετε να εξελίσσεται μέχρι στιγμής, ο αγώνας ενάντια στην «εποχή της πλεονεξίας»;
Είναι μια διαδικασία σε εξέλιξη. Ο απλός κόσμος κάθε χώρας που επηρεάστηκε πρέπει να αγωνιστεί ενάντια στις μεγάλες επιχειρήσεις και την τάξη των εκατομμυριούχων για να πάρει πίσω τον πλούτο και την δημοκρατία που έχει κλαπεί από αυτούς. Καμία χώρα δεν μπορεί να τα καταφέρει μόνη της. Χρειάζεται να υπάρξει μια διεθνής αντίδραση.
Το Σουπερκραχ από τις εκδόσεις Κριτική, θα το βρείτε και εδώ, αλλά και στα βιβλιοπωλεία, ενώ τον κύριο Cunningham μπορείτε να το βρείτε και στο προσωπικό του ιστολόγιο…
