Σούπερκραχ – Tι ήταν τελικά η κρίση του 2008
Τι προκάλεσε την οικονομική κρίση του 2008, στη σκιά της οποίας ακόμα ζούμε; Πώς προκλήθηκε η κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού τομέα των ΗΠΑ; Τι είναι τα CDS, τα CDO και όλοι αυτοί οι περίεργοι όροι που ακούμε τόσα χρόνια στις ειδήσεις; Ποιοι άνθρωποι βρέθηκαν στο επίκεντρο των εξελίξεων και ποιες ήταν οι πεποιθήσεις τους; Το «Σούπερκραχ» είναι εδώ για να ασχοληθεί με όλα αυτά τα ερωτήματα και όχι μόνο!
Τέσσερα χρόνια μετά την έκδοση του κλασικού έργου του Καρλ Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», σε manga, από τον Γιουσούκε Μορούο (στα ελληνικά από τον Γιάννη Καυκιά και τις εκδόσεις ΚΨΜ) βγαίνει ξανά ένα comic που καταπιάνεται με το θέμα της οικονομίας και συγκεκριμένα με την κρίση που ξέσπασε το 2008 και που όλα δείχνουν ότι δεν έχει ξεπεραστεί ακόμα. Το «Σούπερκραχ: Tο μεγάλο κόλπο με τη διεθνή οικονομία» είναι ένα comic σε σχέδιο και σενάριο του Darryl Cunningham που κυκλοφόρησε το 2008 στις ΗΠΑ και ήρθε το Σεπτέμβριο του 2015 στην Ελλάδα από τις εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ. Ο δημιουργός του, βαθιά προβληματισμένος από τις μεγάλες οικονομικές αναταραχές των τελευταίων χρόνων, θέλει να διηγηθεί την αληθινή ιστορία της κρίσης αλλά και τα αίτια πίσω από αυτήν. Προκειμένου να το πετύχει αυτό συνδυάζει οικονομικές αναλύσεις, δοσμένες με κατανοητό και κωμικό τρόπο, με βιογραφικά στοιχεία για πρόσωπα που είχαν κομβικό ρόλο στην εξέλιξη της κρίσης και ιδιαίτερα στον χρηματοπιστωτικό τομέα των ΗΠΑ. Σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Cunningham στον πρόλογό του, «είναι πάντα προσωπικό», δεν μπορείς να συζητήσεις για τόσο σημαντικές εξελίξεις χωρίς να εστιάσεις και στα πρόσωπα που βρέθηκαν στο επίκεντρό τους.
Με βάση αυτό το σκεπτικό, το comic ξεκινάει με έναν απρόσμενο τρόπο, αφιερώνοντας το πρώτο κεφάλαιο στην παρουσίαση του βιογραφικού της Άυν Ραντ, Ρωσίδας συγγραφέως που έζησε και έγραψε στις ΗΠΑ με κυριότερο έργο της το μυθιστόρημα «Ο Άτλας επαναστάτησε». Το έργο της είναι στενά συνδεδεμένο με τη φιλοσοφική θεωρία του αντικειμενισμού, ο οποίος έδωσε ηθική διάσταση στον ανελέητο καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς, στον περιορισμό της κρατικής παρέμβασης και στην ενίσχυση του ατομισμού. Ο Cunningham τονίζει την επίδραση του έργου της στην οικονομική και πολιτική θεωρία του νεοφιλελευθερισμού, όπως αυτή αναπτύχθηκε κατά της διάρκεια της δεκαετίας του 1970 και άνθισε το 1980 και μετά, ενώ δίνει ιδιαίτερη προσοχή στη σχέση που είχαν με την Άυν Ραντ εξέχουσες προσωπικότητες της οικονομικής πολιτικής των ΗΠΑ, όπως ο Άλαν Γκρίνσπαν, μετέπειτα πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας. Είναι εμφανής η προσεκτική μελέτη του Cunningham πάνω στη βιογραφία και την εξέλιξη της σκέψης της Ραντ και είναι ίσως μία από τις λίγες φορές που δίνεται μέσα από την αφηγηματική τεχνική των comic μια τόσο εκτεταμένη βιογραφία ενός προσώπου.
Έχοντας καταθέσει κάποιες πρώτες σκέψεις για τις θεωρίες του ακραίου ατομικισμού, ο Cunningham προχωράει στο δεύτερο και βαρύτερο κεφάλαιο του βιβλίου, στην παρουσίαση του τραπεζικού συστήματος των ΗΠΑ και την πορεία των πολιτικών απορρύθμισης-απελευθέρωσης των τελευταίων 20 χρόνων. Σε αυτό το σημείο παρουσιάζει σειρά χρηματοπιστωτικών όρων (παράγωγα, ομόλογα κ.ά.) για να στήσει το σκηνικό και να εντάξει με αρμονικό τρόπο σε αυτό το ξέσπασμα της κρίσης του 2008, με την κατάρρευση της Lehman Brothers. Πρόκειται ίσως για το πιο απαιτητικό κομμάτι του comic, όπου επιχειρεί να εξηγήσει με τον πιο προσιτό τρόπο σύνθετους οικονομικούς όρους και έννοιες που έχουν γνωρίσει έντονη ανάπτυξη τις τελευταίες δεκαετίες και μέχρι τώρα παραμένουν κυρίαρχο κομμάτι της αργκό των «ειδικών». Σε αυτό το σημείο βοηθάει σημαντικά το συνολικό στήσιμο του «Σούπερκραχ». Το στυλ του σχεδίου είναι λιτό και κοφτό, καθώς αξιοποιεί μικρά και απλά σχέδια. Η έμφαση πέφτει στο κείμενο και το σχέδιο λειτουργεί επικουρικά προς αυτό είτε με σύντομες ατάκες είτε με έξυπνες οπτικοποιήσεις σύνθετων εννοιών. Δεν ακολουθεί το κλασικό στυλ αφήγησης των comic, τα οποία συνήθως δίνουν έμφαση στην εικόνα. Δεν είναι υπερβολή μάλιστα να ειπωθεί πως, σε ορισμένα σημεία του, το έργο περισσότερο πλησιάζει ένα εικονογραφημένο βιβλίο. Αυτό σίγουρα μπορεί να ξενίσει έναν φαν των comic αλλά, από την άλλη, είναι ιδιαίτερα βοηθητικό στον εκλαϊκευτικό (και ίσως για αυτό απαραίτητο) χαρακτήρα του «Σούπερκραχ». Μας βοηθάει να ξεπεράσουμε το φόβο απέναντι σε αυτές τις έννοιες, να τις γνωρίσουμε ουσιαστικά και να τολμήσουμε να αμφισβητήσουμε την αυθεντία των ειδικών που, οχυρωμένοι πίσω από τη γλώσσα τους, μπορούν να παρουσιάζουν τις πιο εξωφρενικές και παράλογες καταστάσεις ως κάτι απόλυτα δεδομένο. 
Ταυτόχρονα βέβαια το έργο δεν είναι ένα κενό μάθημα ιστορίας ή οικονομίας. Όλο το comic διαπερνάται από την πολιτική αντίληψη του δημιουργού του, η οποία γίνεται ιδιαίτερα έκδηλη στο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο, όπου τοποθετεί τον εαυτό του σε σχέση με το δίπολο Αριστερά-Δεξιά και δίνει μια δική του ερμηνεία της κρίσης. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι προσπαθεί να συνδέσει τις εκάστοτε πολιτικές θέσεις με συγκεκριμένα ψυχολογικά προφίλ και τρόπους ζωής, στηριζόμενος στη μελέτη δεκάδων ερευνών για το φαινόμενο αυτό τα τελευταία χρόνια, προκειμένου να αποδώσει με όσο πιο συνολικό τρόπο μπορεί τόσο το πολιτικό όσο και το κοινωνικό χάσμα ανάμεσα σε προοδευτικούς και συντηρητικούς.
Επιπλέον, το έργο επιχειρεί ένα άνοιγμα πέρα από τα ζητήματα της τελευταίας πενταετίας και, με έμφαση στη δεκαετία του 1960, επιχειρεί ένα πέρασμα από τα κυριότερα κοινωνικά κινήματα των τελευταίων πενήντα χρόνων και τις κατακτήσεις τους, με έμφαση στις ΗΠΑ και δευτερευόντως στη Μεγάλη Βρετανία. Συνεχίζει με τη δεκαετία του ’80, την άνοδο του θατσερισμού, του Ρίγκαν και γενικότερα του νεοφιλελευθερισμού, για να φτάσει στη γιγάντωση του τραπεζικού συστήματος και τη σημερινή κρίση. Ανεξαρτήτως αν συμφωνεί κανείς με την προσέγγιση του δημιουργού, πρόκειται για μία πολύ προσεγμένη δουλειά, βασισμένη σε στοιχεία και δεδομένα πάνω στα οποία στηρίζει κάθε άποψη που αναπτύσσει. Είναι σίγουρα μια ευχάριστη αλλαγή απέναντι στην υστερία και την απλοϊκότητα των ελληνικών (και όχι μόνο) ΜΜΕ και τις εμπνευσμένες θεωρίες που αποδίδουν την παγκόσμια κρίση στη «φοροδιαφυγή της τυρόπιτας», αλλά και την ίδια στιγμή ένας τρόπος θωρακισμού απέναντί τους. Παραδείγματα όπως το «μαζί τα φάγαμε» καταρρέουν μπροστά σε στοιχεία, αριθμούς αλλά και την αδιάσειστη απόδειξη του ποιος έφαγε τι, του ποιος συνεχίζει να τρώει.
Το ίδιο το έργο τελειώνει με μια αισιόδοξη και αγωνιστική νότα. Τονίζει για μια ακόμα φορά πως η κρίση που βιώνουμε είναι αποτέλεσμα της απληστίας συγκεκριμένων ανθρώπων και κλάδων, που πάνω στις πλάτες των πολιτών, με απάτες έβγαλαν και συνεχίζουν ακόμα και σήμερα να βγάζουν δισεκατομμύρια. Τι μπορούν να κάνουν οι πολίτες λοιπόν απέναντι σε μια ιδεολογία που τους θεωρεί κατώτερους; Τι μπορούν να κάνουν όταν όχι μόνο οι κυβερνήσεις τους, αλλά και ο ίδιος ο κόσμος στον οποίο ζουν δουλεύουν εναντίον τους; Μπορούν, για αρχή, να διαβάσουν το comic αυτό και να μην υποκύπτουν στην προπαγάνδα εναντίον τους.
Μετά, ας κοιτάξουν πίσω τους, τους αγώνες που έχουν δοθεί στο παρελθόν: Το γυναικείο και το αντιρατσιστικό κίνημα, οι εργατικοί αγώνες που κέρδισαν τα δικαιώματα των εργαζομένων που σήμερα καταπατούνται ένα-ένα, όλα αυτά είναι παραδείγματα για το πώς πρέπει να κινηθούμε στο μέλλον. Αρκεί να ξέρουμε ποιος και τι φταίει…
About the Authors
Αλέξανδρος Μινωτάκης Συνάντησε μικρός το Star Wars και έκτοτε βρήκε πως θέλει να γίνει Jedi. Προπονείται με διαλογισμό 18 ώρες την μέρα. Τις υπόλοιπες τις περνάει καμουφλαρισμένος ως υποψήφιος διδάκτορας γιατί κανείς δεν του είπε πως ανακλήθηκε το Order 66.
Related Posts
Watchmen – Το ιστορικό προτσές και η 9η τέχνη στη στροφή του 20ού αιώνα →
Η Εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε – Η πορεία της (οριστικής) εξαφάνισης →
Ο Τετρακοσάρης: Ένα comic της κρίσης μας μιλάει για την κρίση →
