Published on September 19th, 2019

Η Εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε – Η πορεία της (οριστικής) εξαφάνισης

Εκείνοι εμφανίστηκαν ξαφνικά. Από το πουθενά, από τα βάθη μιας αβύσσου που ηθελημένα κάποιοι άνοιξαν για να «θάψουν» το φως. Και όταν τα τέρατα ήρθαν στην επιφάνεια, οι δημιουργοί κάθισαν στον χρυσό θρόνο τους, που έσταζε αίμα από τις θυσίες και την εκμετάλλευση των πολλών, και είδαν το δημιούργημα τους να σπέρνει τον όλεθρο. Φωτιά, στάχτη, αίμα και πτώματα, εκατομμύρια πτώματα… Γενοκτονία για να μείνουν μόνο οι «καθαροί», οι «ανώτεροι» και το κεφάλαιο να ‘χει άφθονο, αναλώσιμο εργατικό δυναμικό. Κι αν η βαρβαρότητα τρομάζει και ο τρόμος υποτάσσει, η επιστήμη που υπηρετεί το μεγαλείο του σκότους, μας φέρνει αντιμέτωπους με μια νοσηρότητα που πέφτει πάνω μας σαν κοφτερή λεπίδα. Ο ναζισμός στην υπηρεσία του καπιταλισμού και πρόσωπο του ο Χίτλερ,«σώμα» του ο Γιόζεφ Μένγκελε, ο αρχάγγελος του θανάτου! Και όπως ξαφνικά ήρθαν, έτσι και εξαφανίστηκαν.

«Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε» (Εκδ. Κριτική) είναι η διαρκής εναλλαγή παρουσίας-απουσίας και η οριστική εξαφάνιση. Ο Μένγκελε, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δεν έχει εξαφανιστεί. Η παρουσία του στοιχειώνει όσους επέζησαν, όσους θυμούνται, όσους έχουν ακούσει, διαβάσει… Τα περισσότερα είναι αλήθεια και όσα ανήκουν στον μύθο, απλά ενισχύουν το δέος που προκαλεί η διαβολική μορφή του. Ο Μένγκελε, όπως και οι περισσότεροι, υψηλά ιστάμενοι, ναζί, μετά την ήττα του Γ’ Ράιχ, είναι φυγάς. Ο Μένγκελε θέλει να είναι παρών, όμως οι συνθήκες επιτάσσουν να είναι απών, στη Λατινική Αμερική. Σε διαρκή σύγχυση, δεν μπορεί να κατασταλάξει, να ηρεμήσει και είναι αναπόφευκτο. Η τιμωρία του, ένας αργός, βασανιστικός θάνατος… Σίγουρα δεν συγκρίνεται με τα όσα φριχτά έκανε στη διάρκεια της παντοδυναμίας του, αυτός που είχε δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω σε ανθρώπινες ζωές. Χαρακτηριστικό απόσπασμα:

Ο οίκτος είναι αδυναμία, με μια κίνηση της βέργας που κρατούσε ο παντοδύναμος σφράγιζε τη μοίρα των θυμάτων του, αριστερά ο άμεσος θάνατος, οι θάλαμοι αερίων, δεξιά ο αργός θάνατος, η καταναγκαστική εργασία ή το εργαστήριο του, το μεγαλύτερο στον κόσμο, το οποίο τροφοδοτούσε με «κατάλληλο ανθρώπινο υλικό» (νάνους, γίγαντες, δύσμορφους, δίδυμους) σε καθημερινή βάση με την καθημερινή άφιξη των συρμών.

Πώς, λοιπόν, θα καταφέρει να ζήσει ως φυγάς; Πώς θα αντέξει την αντιμετώπιση ως κοινός θνητός; Πώς θα αντέξει την απώλεια του κύρους και του σεβασμού που λόγω φόβου είχε κατακτήσει;

Ο Olivier Guez διηγείται την ιστορία του Γιόζεφ Μένγκελε στην Λατινική Αμερική. Όπως σημειώνει Μονάχα η μυθιστορηματική φόρμα μου επέτρεψε να πλησιάσω περισσότερο τη μακάβρια πορεία που διένυσε ο ναζί γιατρός. Ο γάλλος συγγραφέας ταξίδεψε στο Γκίνζμπουργκ (γενέτειρα του Μένγκελε), στην Αργεντινή, στη Βραζιλία, χώρες που φιλοξένησαν τον γιατρό και μέσα από πλούσια βιβλιογραφία φιλοτέχνησε με εντυπωσιακή ακρίβεια την εικόνα του πληγωμένου τέρατος που νιώθει ότι πλησιάζει το τέλος και προσπαθεί να κρατηθεί από την ανάμνηση του μεγαλείου του. Η παρουσία σε τόπους που δεν αντέχει να ζει «δένει» αρμονικά με την απουσία των ένδοξων χρόνων της κυριαρχίας του ναζισμού. Ο Μένγκελε υποφέρει από την παρουσία σ’ ένα εκφυλισμένο, σύμφωνα μ’ αυτόν, παρόν και θεοποιεί την απουσία του παρελθόντος. Αμετανόητος και αποκρουστικός κι ας έχει ανθρώπινες πλευρές. Ευάλωτος στη μοναξιά, στην εγκατάλειψη -ειδικά από τον γιο του- στην ανάγκη για αγάπη, έρωτα, οικογένεια… Δεν θα δικαστεί, θα πεθάνει δίχως σεβασμό, ανώνυμος και ο αρχάγγελος του θανάτου θα επιστρέψει στο σκότος.

«Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε» διαθέτει ζωηρό πνεύμα, αμεσότητα, διείσδυση στην πληγωμένη ψυχή κι έναν εξωφρενικό ρυθμό που σε ταξιδεύει. Η Ευγενία Γραμματικοπούλου υπογράφει τη μετάφραση και αποδίδει πολύ καλά το πυκνό και γεμάτο έργο του Guez.

Γράφει ο Αλέξανδρος Στεργιόπουλος για toperiodiko.gr

Tags: Olivier Guez, Γιόζεφ Μένγκελε, εκδόσεις Κριτική, Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε