Πριν λίγους μήνες εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο ΚΨΜ μια… άλλη Πάπισσα Ιωάννα. Ο Λευτέρης Παπαθανάσης υπογράφει ένα «Μεσαιωνικό εικονογραφημένο», βασισμένο στο γνωστό μυθιστόρημα του Εμμανουήλ Ροΐδη.
Ο μεσαιωνικός θρύλος γίνεται ένα απολαυστικό κόμικ μέσω του μυθιστορήματος, το οποίο ο Λευτέρης Παπαθανάσης χρησιμοποιεί ως κορμό του έργου του. Ωστόσο το σήμερα εισβάλλει στην αφήγηση της ιστορίας του Εμμανουήλ Ροΐδη με αναχρονισμούς και παραλληλισμούς.
Ανυπομονώντας για την παρουσίαση της Πάπισσας Ιωάννας και στην Αθήνα αποφασίσαμε να μιλήσουμε με τον δημιουργό. Για την αγάπη του για το σκίτσο και για την Πάπισσα Ιωάννα, για το ζήτημα του φύλου, όπως το θέτει η ιστορία αυτή, για το παιχνίδι με τη λογοτεχνία, για την ελληνική και διεθνή πορεία των κόμικ και για την παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα μας τα λέει πολύ ωραία ο ίδιος. Με τιμή σας παρουσιάζουμε τη συνέντευξή που μας έδωσε:
Μίλησέ μας λίγο για σένα. Είσαι καθηγητής χημείας και ταυτόχρονα σκιτσάρεις με το παρατσούκλι boban. Ποια η σχέση σου με το σχέδιο; Πώς ασχολήθηκες με αυτό;
Η προσπάθεια κατανόησης των μεταβολών του φυσικού κόσμου καθώς και η κάθε είδους δημιουργική έκφραση, νομίζω είναι διαδικασίες που δεν μπορεί να λείπουν από τη ζωή των ανθρώπων. Δεν έχω αναρωτηθεί ποτέ αν “ταιριάζει” η Χημεία με το σχέδιο, και τα δυο καλύπτουν ζωτικές ανάγκες μου. Για το πώς ασχολήθηκα με το σχέδιο δεν μπορώ να απαντήσω, πάντως την ανάγκη της ζωγραφικής θυμάμαι να την έχω από πολύ μικρός. Εκείνο που άλλαξε στη λογική μου τα τελευταία χρόνια, είναι η απόφαση να δημοσιοποιώ τα project που ολοκληρώνω. Ίσως είναι και μια ανάγκη που αναδύθηκε μέσα στη μαυρίλα της εποχής μας.
Η ιστορία της Πάπισσας Ιωάννας σίγουρα είναι μια πρωτότυπη επιλογή για θέμα κομικ. Πώς σε ενέπνευσε το κείμενο αλλά και τι θέλησες να προσφέρεις εσύ στους αναγνώστες με αυτή τη διασκευή;
Σε ένα πρώτο επίπεδο μπορώ να πω ότι το διήγημα του Ροΐδη το καταδιασκέδασα κάθε φορά που το διάβασα, η ιστορία της Ιωάννας είναι έτσι κι αλλιώς ενδιαφέρουσα σε όλες τις εκδοχές της, άρα αυτός είναι ένας ισχυρός λόγος που επέλεξα το συγκεκριμένο έργο. Από κει και πέρα, επειδή έχω τη συνήθεια να παίζω εικονογραφικά σχεδόν με κάθε καλλιτεχνικό έργο που μου προκαλεί ενδιαφέρον, δοκιμάζοντας την Ιωάννα ένιωσα ότι το στυλ μου ταίριαζε με την ιστορία και κύλαγε φυσικά. Εννοείται ότι μεγάλο μέρος της γοητείας της ιστορίας είναι η διαχρονική -φανερή ή καλυμμένη- κριτική σε σκοτεινές πτυχές ανθρώπων και κοινωνικών θεσμών.
Το έργο σου αποτελεί, μεταξύ άλλων, μία παρέμβαση στη συζήτηση που υπάρχει για τη σχέση εικόνας-λογοτεχνίας. Πώς βλέπεις αυτό το ζήτημα;
Υπάρχει μια άποψη σύμφωνα με την οποία τα καλλιτεχνικά έργα δεν είναι σωστό να μεταγράφονται από τη μια μορφή τέχνης στην άλλη. Δεν συμφωνώ. Δεν είναι μόνο το ιστορικό προηγούμενο (τόσα και τόσα κλασικά έργα τέχνης είναι μεταγραφές παλιότερων έργων, μύθων, “ιερών” κειμένων κλπ), αλλά και το ότι ουσιαστικά η πετυχημένη μεταγραφή είναι ένα αυτόνομο έργο. Υπάρχουν κινηματογραφικές μεταφορές διηγημάτων που μοιάζουν εντελώς ασήμαντες μπροστά στο λογοτεχνικό έργο, όμως υπάρχουν και ταινίες που όχι μόνο στέκονται άξια δίπλα στο “μητρικό” έργο, αλλά τις απολαμβάνεις σαν κάτι διαφορετικό, εντελώς καινούργιο. Είναι φυσικά τεράστιο θέμα, όμως να πω προβοκατόρικα ότι αν κάποιος έχει επιφυλάξεις για το αν μπορεί να υπάρχει γνήσια εικονογραφική τέχνη
βασισμένη στη λογοτεχνία, θα τις λύσει γράφοντας στο google το όνομα Gustave Doré (Ε, ναι. Τελικά χρειάστηκα το βαρύ πυροβολικό για να απαντήσω…)
Στο κόμικ σου έδωσες ιδιαίτερη έμφαση στις δυσκολίες που συνάντησε η Ιωάννα λόγω του φύλου της. Πιστεύεις ότι το έργο του Ροΐδη έχει ακόμα δυναμική κοινωνικής κριτικής πάνω στο ζήτημα του φύλου και της ανισότητας;
Νομίζω ότι, αν και δεν του ήταν καθόλου αδιάφορο του Ροΐδη αυτό το θέμα, στο κόμικ μου του δίνω περισσότερο βάρος απ’ ό,τι εκείνος. Αυτό βέβαια είναι φυσικό, αν δεν έβλεπα την ιστορία με τους δικούς μου φακούς, μάλλον δεν θα υπήρχε και λόγος να την αφηγηθώ απ’ την αρχή. Έχει σημασία να πούμε ότι η ιστορία της “Πάπισσας” δεν είναι του Ροΐδη. Κρατάει εδώ και περισσότερο από 800 χρόνια, είναι μια μεσαιωνική ιστορία, χωρίς να έχει χάσει την αιχμή της, πράγμα που σημαίνει ότι το ζήτημα του φύλου δεν έπαψε να απασχολεί τους ανθρώπους, έστω και σαν αφορμή για μια σατιρική κριτική στα ιερατεία. Πάντως, αν θέλουμε να το πάμε λίγο παραπέρα, σίγουρα σήμερα στο δικό μας κόσμο είναι λίγες οι κοπέλες που στερούνται τη μόρφωση, μα και πάλι είναι πολύ πίσω σε σχέση με τις ευκαιρίες και την αντιμετώπιση που έχουν τα αγόρια. Σε κάθε περίπτωση, η μεταφορά της Ιωάννας, μιας κοπέλας που για να ζήσει όπως ήθελε χρειάστηκε να κρύβει το φύλο της, δε νομίζω ότι αφήνει ασυγκίνητες τις σημερινές κοπέλες, ακόμη κι εκείνες που δεν αισθάνονται φεμινίστριες, κι αυτό δείχνει πολλά.
Πώς βλέπεις την προοπτική του κόμικ σαν είδος τέχνης; Πιστεύεις ότι «κινδυνεύει» από τη διάδοση του ίντερνετ;
Το ίντερνετ έφερε μια τρομακτική αλλαγή στη σχέση μας με την τέχνη. Κάποιος θα μπορούσε να εστιάσει στην πιθανή οικονομική ζημιά από την ανεξέλεγκτη διανομή, πράγμα που δεν το πολυπιστεύω (τα στοιχεία δείχνουν μάλλον το αντίθετο). Κάποιος άλλος θα μπορούσε να δει τις ευκαιρίες που ανοίγει το δίκτυο για τους δημιουργούς, για παράδειγμα θεωρώ πολύ προωθητικό το ότι κάποιος μέσα σε 5′ μπορεί να στήσει μια σελίδα που να ανεβάζει και να δημοσιοποιεί τα έργα του. Καταλαβαίνω ότι αυτό μπορεί να συσσωρεύει και “κακό” υλικό που παλιότερα -όταν υπήρχε το κόσκινο του εκδότη- μπορεί να μην έβγαινε ποτέ προς τα έξω, αλλά τελικά πιστεύω πως το ισοζύγιο είναι θετικό. Εγώ προσπαθώ να ενσωματώνω πλευρές των “μέσων κοινωνικής δικτύωσης” στη δημιουργία μου ψηλαφίζοντας έναν ημι-δημόσιο τρόπο δημιουργίας. Τόσο το project μου “Άκου!” (Βορειοδυτικές εκδόσεις, 2013), όσο κι ένα μικρό παραμύθι που σκαρώνω αυτές τις μέρες, ακολουθούν αυτή την αντίληψη.
Τα τελευταία χρόνια βρίσκονται σε έξαρση οι κινηματογραφικές παραγωγές με έμφαση στους υπερήρωες. Νομίζεις ότι αυτό μπορεί να προσελκύσει νέους αναγνώστες για το συγκεκριμένο είδος κόμικ αλλά και για τα κόμικ γενικότερα;
Θα ρισκάρω την κάθετη απάντηση “όχι”. Η λογική αυτών των ταινιών είναι εκείνη του έντονου κινηματογραφικού θεάματος, πράγμα που τα κόμικς δεν μπορούν να προσφέρουν. Θεωρώ δηλαδή απίθανο για τον θεατή που γοητεύτηκε από την καταιγίδα άτυχων κατά κανόνα ταινιών βασισμένων στους ήρωες/ηρωίδες της Marvel, να μπορέσει να βρει συνέχεια στην ανάγκη για θέαμα μέσα από τα ίδια τα κόμικς. Το αντίθετο όμως συμβαίνει με ταινίες άλλου ύφους, όπως πχ το Persepolis, όπου εκεί νομίζω ότι γεννιέται η ανάγκη να πας προς το αντίστοιχο graphic novel ή ακόμη το Watchmen, όπου το κόμικ μπορεί να μην έχει το θέαμα της ταινίας, αλλά προσφέρει ένα άλλο βάθος στον θεατή της ταινίας που ψυλλιάστηκε κάτι.
Τον τελευταίο χρόνο έχουν αποκτήσει δυναμική παρουσία ελληνικά κόμικ σε μορφή στριπ που προωθούνται μέσω ίντερνετ ενώ πρόσφατα ορισμένες από αυτές τις σειρές έφτασαν και στα βιβλιοπωλεία. Βλέπεις κάποια αναγέννηση για το ελληνικό κόμικ;
Το κόμικ στην Ελλάδα (όχι απαραίτητα το “ελληνικό κόμικ”) ζει τις καλύτερες στιγμές του από τότε που βυθίστηκαν οι φρεγάτες της “Βαβέλ” και του “Παρά πέντε”. Δεν θα έμενα τόσο στον όγκο της δουλειάς που δημοσιεύεται (που πράγματι είναι πολύ μεγάλος), όσο σε τρία σημαντικά ποιοτικά στοιχεία. Το πρώτο είναι η αποδοχή του κόμικ σαν εκφραστικό μέσο. Νομίζω ότι έχει μειωθεί πολύ ο αριθμός των ανθρώπων που σε κοιτάζουν καχύποπτα όταν τους λες ότι φτιάχνεις κόμικ. Το δεύτερο είναι ο “επαγγελματισμός” των ίδιων των έργων, που ξεφεύγει πια από μια λογική “να ξεπετάξω δυο-τρία σκίτσα, κι όποιος κατάλαβε”. Το τρίτο, και πολύ ενδιαφέρον, είναι τα κοινωνικά αντανακλαστικά των δημιουργών κόμικ τα πέντε τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης. Οι δημιουργοί κόμικ στην Ελλάδα στάθηκαν με τον τρόπο τους όλα αυτά τα χρόνια στην πρώτη γραμμή της κριτικής, πράγμα που δείχνει γείωση και ζωντάνια και σπάει την εικόνα που έχουν αρκετοί για τους εικονογράφους και τους κομίστες, του “σπασίκλα” που χάνεται στα “μικυμάου” του και δεν ξέρει τι γίνεται γύρω του.
Και κάτι τελευταίο, έχετε πραγματοποιήσει σειρά παρουσιάσεων για την Πάπισσα Ιωάννα . θα έχουμε την ευκαιρία το αμέσως επόμενο διάστημα να σας δούμε από κοντά στην Αθήνα;
Σε λίγες μέρες η Ιωάννα θα ταξιδέψει στη Θεσσαλονίκη. Μέσα στο χειμώνα όμως σίγουρα θα βρεθούμε και στην Αθήνα για την κεντρική παρουσίαση του κόμικ. Αυτές οι παρουσιάσεις είναι πολύ σημαντικές για μένα μιας και αντισταθμίζουν κάπως τη σχετική απομόνωση που αντιμετωπίζει κάποιος που δουλεύει στην επαρχία. Για να μην πολυλογούμε όμως, ναι, η Ιωάννα θα έρθει σύντομα στην Αθήνα για μια παρουσίαση στην οποία θα είναι καλεσμένα όλα τα καλά παιδιά και φυσικά και η ομάδα του Smassing Culture!
Η πάπισσα Ιωάννα δεν είναι το πρώτο έργο του Λευτέρη Παπαθανάση (ή boban). Πριν δυο χρόνια εκδόθηκε από τις Βορειοδυτικές Εκδόσεις το «Άκου», ένα παιχνίδι με κάρτες, που αποτελούν εικονογράφηση στίχων του Μαγιακόφσκι σε άσπρο και μαύρο χρώμα (όχι διαβαθμίσεις του γκρι) και κυκλοφόρησαν μαζί με το βιβλίο που περιλαμβάνει τόσο τις εικόνες όσο και τους στίχους. (Η ηλεκτρονική έκδοση του «Άκου» διατίθεται δωρεάν από τις Βορειοδυτικές εκδόσεις. (Κάντε κλικ εδώ)).
Πριν λίγους μήνες κυκλοφόρησαν και οι Ιστορίες της Μανιταρολάνδης του Αριστείδη Σγατζού, με τα σκίτσα να φέρουν την υπογραφή του Λευτέρη Παπαθανάση.
Άλλα έργα του θα βρείτε στην ιστοσελίδα του, http://bob-an.tumblr.com/ (Κάντε κλικ εδώ), ενώ μπορείτε να επισκεφτείτε και το ιστολόγιό του https://lefterisp.wordpress.com/ (Κάντε κλικ εδώ).
