Εισαγωγικά περί graffiti και street art
Τέχνη του δρόμου, street art, graffiti. Αυτοί είναι οι βασικοί όροι που χρησιμοποιούνται προκειμένου να περιγράψουν ένα καλλιτεχνικό -και όχι μόνο- φαινόμενο. Από την πρώτη τους εμφάνιση ως μία underground κουλτούρα της νεοϋορκέζικης νεολαίας, η street art και τα graffiti έχουν απασχολήσει σχετικά με τη φύση τους και την ακριβή τους οριοθέτηση. Πολύ συχνά στη δημόσια συζήτηση αντιπαραβάλλονται, το πρώτο σαν κάτι δημιουργικό και όμορφο, ενώ το δεύτερο σαν κάτι άσχημο και αποτέλεσμα εγκληματικών πράξεων. Όμως, στην πραγματικότητα, περισσότερα είναι τα χαρακτηριστικά που ενώνουν τα δύο πολιτιστικά φαινόμενα, παρά εκείνα που τα χωρίζουν.
Η πιο σημαντική διάκριση που, ευτυχώς τείνει να εξασθενήσει μέχρι σήμερα, είναι ο προβληματισμός σχετικά με το αν η street art μπορεί να ενταχθεί στο ευρύτερο πεδίο των «καλών τεχνών». Σύμφωνα με τον ιστορικό τέχνης Jacob Kimvall, το γεγονός πως τα graffiti και η street art έχουν εισαχθεί και εδραιωθεί στα μουσεία, αποδεικνύει πως ανήκουν στη θεσμική ιστορία της τέχνης. Αυτό σημαίνει πως οι ίδιοι οι καλλιτεχνικοί θεσμοί έχουν αναγνωρίσει τα είδη αυτά ως τέχνες και τα προβάλλουν βάσει των κανόνων και των προτύπων τους. Γι’ αυτό και υποστηρίζεται ότι «έχουν αναγνωριστεί ως τέχνη από τους ίδιους τους ανθρώπους της τέχνης», ενώ παράλληλα η ακαδημαϊκή έρευνα συνεχίζει τον διάλογο, μελετώντας τις κοινωνικές και καλλιτεχνικές του διαστάσεις.
Το έργο
Με δεδομένη την επιστροφή του Donald Trump και της παρανοϊκής ακροδεξιάς ατζέντας του στην προεδρία των ΗΠΑ, επανερχόμαστε σε ένα παλιότερο έργο που εμφανίστηκε το 2020 σε έναν τοίχο του κέντρου της Αθήνας απ’ τον street artist Yeti Yeti, το οποίο δυστυχώς πλέον έχει εξαφανιστεί (όπως συμβαίνει συχνά με τα graffiti που από τη φύση τους είναι εφήμερα). Ο τίτλος του έργου ήταν “Punishment of Atlas as the far west end of earth (D. Trump as Atlas)”
Περιγραφή του έργου
Η τοιχογραφία δημιουργήθηκε εντός της περιόδου του Covid-19 και προς το τέλος της πρώτης τετραετίας του D.Trump (2017-2021). Σε αυτήν ο alt–right αμερικανός πρόεδρος απεικονίζεται ως Άτλας να κρατάει στους ώμους του μία σφαίρα που, μάλλον, μοιάζει με τη γη, κάπως -όμως- αφαιρετικά αφού με μία πρώτη εκτίμηση διακρίνονται οι κάθετες κυκλικές γραμμές που συνδέουν τους δύο πόλους της γης, οι μεσημβρινοί και οι οριζόντιες κυκλικές γραμμές, οι παράλληλοι κύκλοι.
Ο Trump σαν Άτλαντας παρουσιάζεται γονατιστός. Στηρίζεται στο δεξί του πόδι ενώ προτάσσει μπροστά το αριστερό. Σε μία κίνηση χιαστή, τα πόδια βρίσκονται σε πρόσοψη, ο θώρακας βρίσκεται σε ευθεία με το βλέμμα του παρατηρητή. Ενδιαφέρον έχουν τα χέρια του Άτλαντα. Το δεξί χέρι του Trump φαίνεται να προσπαθεί να στερεώσει τη λεοντή, η οποία είναι μία ευθεία αναφορά στον Ηρακλή.
Η λεοντή και η εξουσία
Ο Ηρακλής είναι ένας χαρακτήρας στη μυθολογία που κινείται ανάμεσα στον άνθρωπο και τον θεό. Έχει εξουσία και τη δύναμη να αποκαταστήσει την τάξη, απομακρύνοντας όλες τις εξωτερικές απειλές. Η λεοντή του είναι η απόδειξη αυτής της εξουσίας την οποία όπως φαίνεται από την τοιχογραφία προσπαθεί να την κρατήσει με το δεξί του χέρι, τη alt-right πολιτική του.
Η γη και πάλι ματωμένη
Το πρόσωπο του Trump αποδίδεται κατά 3/4 , φαίνεται αποφασιστικός και παράλληλα δυσαρεστημένος. Παράλληλα, στα δεξιά φαίνεται η ματωμένη μισή γη, που εμφανίζεται σαν κούπα, από την οποία πίνει ο Trump. Ίσως, το θέμα αυτό αποτελεί μία αλληγορία και μία αναφορά στους πολέμους που γίνονται για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Η ματωμένη γη είναι μία ευθεία αναφορά στην περιβαλλοντική κρίση και τον πόλεμο, ο οποίος έχει ως αποτέλεσμα τον θάνατο.
Πίσω από τον Trump υπάρχει μία έντονη εστία φωτιάς πιθανόν υπονοώντας το τεταμένο κλίμα που προκαλούν οι πολεμικές συγκρούσεις. Στο κάτω αριστερό μέρος, απεικονίζονται νεκροκεφαλές και κόκκαλα ανθρώπων, στις οποίες αν εστιάσουμε θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχει εκφραστικότητα. Αποτυπώνονται η στενοχώρια, η έκπληξη και η άγνοια. Ο Trump παρ’ όλη την εικονογραφία, εξακολουθεί να βρίσκεται γονατιστός πάνω στο αίμα.
Η διαχρονικότητα του Άτλαντα
Το σώμα του Άτλαντα είναι γκρι και σταθερό αυτό ίσως υπονοεί πως πάντα θα υπάρχει κάποιος που θα προσπαθεί να κυριαρχεί στον κόσμο, τον πλανήτη. Άλλωστε το όνομα του (Α-τλας) σημαίνει «αταλάντευτος», ο ανθεκτικός, αυτός που μπορεί και υπομένει να σηκώνει τα βάρη. Το πρόσωπο όμως, του Trump είναι «ζωντανό», αυτό σημαίνει ότι η ηγεσία αλλάζει, αλλά η κατάσταση παραμένει η ίδια.
Διακειμενικότητα στα graffiti
Το συγκεκριμένο έργο αξίζει να συζητηθεί μαζί με μία δημιουργία του Έλληνα καλλιτέχνη ΙΝΟ στην Πολωνία του 2009. Στο συγκεκριμένο έργο εμφανίζεται η φιγούρα του Άτλαντα να κρατάει την υδρόγειο ως μία βόμβα. Στο έργο αυτό συμβολίζεται η ανθρώπινη δύναμη και το βάρος του κόσμου που έχει να σηκώσει η ανθρωπότητα προσπαθώντας αλληγορικά να σχολιάσει τη σύγχρονη κοινωνικοπολιτική επικαιρότητα και πραγματικότητα. Το έργο αυτό έχει προηγηθεί του έργου του Yeti Yeti, και το γκρι που επιλέγεται κάθε φορά στην περίπτωση του ΙΝΟ σε όλο το έργο του -και στην περίπτωση του Yeti Yeti στο σώμα του Άτλαντα και τα ανθρώπινα κατάλοιπα- συμβολίζει σε αμφότερα τη διαχρονικότητα αυτών των ζητημάτων.
Γιατί ο Άτλας;
Γιατί όμως ανασύρεται ο μύθος του Άτλαντα; Αυτός ο μύθος αναδεικνύει τη συμβολική σύνδεση του τιτάνα με την κοσμική τάξη και την ανθεκτικότητα. Στην ελληνική μυθολογία, ο Άτλας τιμωρείται με το χρέος να σηκώνει τον ουρανό στους ώμους του, διαχωρίζοντάς τον από τη γη. Δεν πρόκειται μονάχα για μία τιμωρία, αλλά και μια αισθητοποιημένη αναπαράσταση της κοσμικής τάξης και της δημιουργίας, υποδεικνύοντας ότι το σύμπαν είναι δομημένο σαν αρχιτεκτονικό οικοδόμημα.
Η ερμηνεία του Άτλαντα ως σταθερού και ανθεκτικού, που αντέχει το βάρος του κόσμου, υπογραμμίζει την ιδέα ότι ολόκληρη η ανθρωπότητα εξαρτάται από τη σταθερότητα του κοσμικού αυτού “οικοδομήματος”. Ο Άτλας είναι μια μορφή που συμβολίζει τη δύναμη, την υπομονή και την ανθεκτικότητα, ενώ η δράση του υπογραμμίζει την πρωταρχική πράξη διαχωρισμού και οργάνωσης του κόσμου. Το κεφάλι του Τραμπ, όμως, δίνει μία διαφορετική διάσταση στον μύθο. Πλέον δεν πρόκειται για ένα σταθερό οικοδόμημα. Βρίσκεται σε διαρκή κίνδυνο. Σαν μία βόμβα έτοιμη να εκραγεί. Κάπως έτσι δεν νιώθουμε όλοι/-ες μας αυτή τη στιγμή;
Δείτε και την σχετική δημοσίευση στο PANΑrchaeo, μία νέα πρωτοβουλία πολιτιστικής διαχείρισης
