Στο Smassing Culture εκτός από τα κείμενά μας και τις διάφορες εκδηλώσεις που διοργανώνουμε, έχουμε επιλέξει συχνά – πυκνά να σχολιάζουμε την πολιτική επικαιρότητα μέσα απ’ τα social media μας. Στις μεταξύ μας συζητήσεις λοιπόν, όποτε θέλουμε να σχολιάσουμε κάτι για ένα θέμα της επικαιρότητας συνήθως ανάμεσα στις πρώτες ατάκες είναι «ας ρίξουμε το σκίτσο του Ζάχαρη». Κι αυτό δεν είναι τυχαίο. Ο Πάνος Ζάχαρης έχει καταφέρει τα τελευταία χρόνια με το πενάκι του να εκφράζει τις σκέψεις και τις αγωνίες του κόσμου του αγώνα και θέτοντας με τις γελοιογραφίες του μία διαφορετική ημερήσια ατζέντα από αυτή που επιβάλλουν τα κυρίαρχα ΜΜΕ.
Ευτυχώς -για όλους μας- υπάρχουν ακόμα αυτοί οι γελοιογράφοι που δεν έχουν μετατραπεί σε «γελωτοποιούς» του συστήματος, όπως εύστοχα είχε σχολιάσει λίγους μήνες πριν σε μία συνέντευξή μας για την έκθεση Democrisis, ο John Antono. Η πολιτική γελοιογραφία έχει μακρά και σημαντική παράδοση στην Ελλάδα κι έχει τεράστια σημασία να υπάρχουν μέχρι και σήμερα στις εφημερίδες, στα περιοδικά και στο διαδίκτυο γελοιογράφοι που ασκούν κριτική στην εξουσία. Η δύναμη του σκίτσου ανάγεται στο γεγονός ότι με λίγες λέξεις μπορούν να κάνουν τον αναγνώστη να γελάσει, να τον προβληματίσουν και να τον ενθαρρύνουν να σκεφτεί εκτός του πλαισίου που του επιτάσσει το κυρίαρχο σύστημα και τα ΜΜΕ. Ιδιαίτερα σήμερα οι πένες αυτού του «μπλοκ» των γελοιογράφων πρέπει να είναι καλά ακονισμένες, γιατί ο μέσος αναγνώστης όταν ακούει για σκιτσογραφία στο μυαλό του έχει μόνο τον Αρκά, πολλώ δε μάλλον όταν μπερδεύει τον παλιό Αρκά του Ισοβίτη και των άλλων κλασσικών ιστοριών του, με το σημερινό ακροδεξιό ανδρείκελο του Πρώτου Θέματος, του γραφείου τύπου της ΝΔ και του -μανιώδους- σεξιστικού και alt-right χιούμορ. Και δεν είναι μόνον ο Αρκάς το πρόβλημα. Ποιος ξεχνάει άλλωστε το πρόσφατο σκίτσο του Χαντζόπουλου στην Καθημερινή για το Πολυτεχνείο, αυτό το μνημείο ακροδεξιάς υστερίας, αμορφωσιάς και ξεδιαντροπιάς.
Η σειρά Working Dead του Πάνου Ζάχαρη είναι μία απ’ τις γνωστότερες και δημοφιλέστερες διαδικτυακές σειρές comics των τελευταίων χρόνων. Εκτός απ’ την αποδοχή του αναγνωστικού κοινού, έχει κερδίσει και την αναγώριση της ελληνικής κόμικ κοινότητας, η οποία της έχει απονείμει δύο φορές το βραβείο Καλύτερης Διαδικτυακής σειράς κόμικς στα Ελληνικά Βραβεία Κόμικς του 2017 και 2018 (ας μην ξεχνάμε ότι και στα φετινά βραβεία του 2019 ο Ζάχαρης πήρε άλλο ένα βραβείο, αυτή τη φορά για το Scary Tales, την κόμικ σειρά του στο Καρέ – καρέ της Εφσυν). Αυτή η επιτυχία της σειράς οδήγησε και στην έκδοση της σειράς σε δύο -μέχρι στιγμής- τόμους από τις εκδόσεις Τόπος, όπου ο πρώτος κυκλοφόρησε περίπου έναν χρόνο πριν και ο δεύτερος τόμος κυκλοφόρησε μόλις πριν λίγες ημέρες με τον τίτλο «The Working Dead and…».
Στη νέα έκδοση «Working Dead and…» περιλαμβάνονται στριπάκια που αφηγούνται τις πιο πρόσφατες δημιουργίες του Ζάχαρη με ιστορίες ταξικής εκμετάλλευσης εμπνευσμένες απ’ το ιστορικό παρελθόν, οι οποίες βέβαια διατηρούν το γνώριμο ύφος της σειράς. Ο Ζάχαρης ανατρέχει στο ιστορικό παρελθόν προκειμένου να αναδείξει με κωμικοτραγικό τρόπο την διαχρονική εκμετάλλευση που υφίστανται οι «από κάτω» στις καταπιεστικές κοινωνίες της ιστορίας της ανθρωπότητας. Προκειμένου να αναδείξει αυτή τη διαχρονικότητα της εκμετάλλευσης των «από κάτω» συχνά τοποθετεί σύγχρονα ερμηνευτικά σχήματα και ατάκες της επικαιρότητας σε τελείως διαφορετικό ιστορικό πλαίσιο, προκειμένου να καταδείξει τη γελοιότητα των αφηγημάτων των κυρίαρχων τάξεων.
Πρωταγωνιστές των ιστοριών του Ζάχαρη είναι συνήθως οι «πολλοί», οι «από κάτω», οι φτωχοί, οι εργάτες, οι καταπιεσμένοι. Σχεδόν σε όλες τις ιστορίες απεικονίζονται πλήθη, διαφορετικά σχεδιασμένα ανάλογα το ιστορικό πλαίσιο, κι αυτό δεν είναι τυχαίο. Ο Ζάχαρης δεν συμβιβάζεται με τον τρόπο αφήγησης της αστικής ιστοριογραφίας που εστιάζει στους βασιλιάδες και στις μεγάλες προσωπικότητες του παρελθόντος κι αυτό γιατί γνωρίζει ότι την ιστορία την κινούν οι λαοί. Πρόκειται γι’ αυτό που έλεγε ο Μαρξ ότι η ιστορία της ανθρωπότητας είναι η «ιστορία της πάλης των τάξεων». Την ιστορία δεν την γράφουν -μόνο- οι ηγεμόνες, οι στρατηλάτες και οι ξεχωριστές προσωπικότητες, αλλά την καθορίζουν κυρίως οι λαοί με την κίνησή τους, είτε αυτοί αποφασίζουν να συγκρουστούν με το σύστημα εκμετάλλευσης τους, είτε το ανέχονται και συμβιβάζονται μέσα σε αυτό. Και οι δύο αυτές στάσεις εμπνέουν ιστορίες του «Working Dead… and…». Γι’ αυτό εντοπίζουμε ιστορίες «κανονικότητας», αφηγήσεις όπου οι πρωταγωνιστές μαθαίνουν να ζουν αποδεχόμενοι το εκμεταλλευτικό σύστημα (της δουλοκτησίας, της φεουδαρχίας, του δουλεμπορίου κλπ) όπως αντίστοιχα υπάρχουν και αφηγήσεις στις οποίες οι καταπιεσμένοι άλλαξαν το ρου της ιστορίας με την απόφασή τους να δράσουν ενάντια στην κυρίαρχη τάξη.
Το Πολυτεχνείο, η Ρόζα Παρκς, η Κουβανική Επανάσταση και άλλες μοναδικές στιγμές της παγκόσμιας ιστορίας της ταξικής πάλης βρίσκουν έτσι μία ξεχωριστή θέση στις σελίδες του comic. Προσωπικά ανάμεσά τους εκείνη που ξεχώρισα ήταν το στριπάκι για τα 100 χρόνια απ’ την ίδρυση του ΣΕΚΕ (μετέπειτα ΚΚΕ) που το θεωρώ απ’ τα πιο συγκινητικά έργα του τόμου, μαζί με εκείνο για τους εκτελεσμένους της Καισαριανής. Οι πρωτεργάτες του ΣΕΚΕ απεικονίζονται (με το γνωστό καρτουνίστικο στυλ του Ζάχαρη) με μία ιδιαίτερη απλότητα που δείχνει το σεβασμό και την αγάπη του δημιουργού. Άνθρωποι καθημερινοί (για την εποχή τους) με το προσεγμένο τους ντύσιμο, έβαλαν τις βάσεις στη χώρα μας για τη δημιουργία ενός κινήματος και τη διάδοση ενός μηνύματος με πανανθρώπινο απελευθερωτικό μήνυμα, για την πάλη για την ειρήνη, τη Δικαιοσύνη και τον Κομμουνισμό.
Τέλος, δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ στην ευστοχότατη απόφαση των συντελεστών του τόμου να συμπεριλάβουν μικρά ιστορικά σημειώματα, συνοδευτικά των comic ιστοριών, των οποίων την συγγραφή ανέλαβε η Στέλα Μπράτιμου. Ο Ζάχαρης για το κάθε στριπάκι έχει αφιερώσει κάποιο χρόνο ιστορικής έρευνας (του είναι γνώριμα φυσικά αυτά τα κατατόπια αφού είναι απόφοιτος του Ιστορικού – Αρχαιολογικού). Αυτή η έρευνα σίγουρα τον βοηθάει και στην έμπνευση από βδομάδα σε βδόμαδα, ενώ παράλληλα εγγυάται και την εγκυρότητα των ιστορικών πληροφοριών τις οποίες χρησιμοποιεί στα σκίτσα του. Αυτά τα πολύ χρήσιμα ιστορικά σημειώματα παρέχουν βασικές ιστορικές πληροφορίες που βοηθούν τον αναγνώστη να γνωρίσει ή και να εμβαθύνει στο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο εκτυλίσσεται το κάθε στριπάκι του τόμου και αποδεικνύουν πόσο προσεγμένη δουλειά γίνεται σε αυτή τη σειρά, η οποία μπορεί να εξηγήσει και το αποτέλεσμα.
Θα μπορούσε να αναρωτηθεί όμως κανείς ότι μήπως τα εκτενή ιστορικά κείμενα είναι περιττά, αφού σκοπός της γελοιογραφίας είναι να μεταδώσει το μήνυμά της με λίγες λέξεις; Νομίζω ότι σε αυτό το ερώτημα μας έχει απαντήσει ο Ζάχαρης παλιότερα (στην συνέντευξη για την έκθεση Democrisis) και αξίζει να ξαναδιαβάσουμε την άποψή του: «Θεωρώ ότι δεν πρέπει ούτε να υπερτιμάμε τη δύναμή του σκίτσου, ούτε να την υποτιμάμε. Επειδή συζητάμε για την αμεσότητα και τη δύναμη της εικόνας, εδώ να προσθέσω ότι απ’ την άλλη υπάρχει και η αδυναμία της εικόνας. Δηλαδή η εικόνα έχει τη δύναμη να περάσει ένα μήνυμα, δεν έχει όμως τη δύναμη να το αναλύσει πάντοτε σε βάθος. Πολλές φορές θεωρώ ότι αυτό το «μία εικόνα, χίλιες λέξεις» είναι μία μεγάλη χαζομάρα. Όχι, οι χίλιες λέξεις έχουν την αξία τους».
