Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί κατά κανόνα τα ευπώλητα βιβλία γεμίζουν με στάμπες «New York Times / Sunday Times Bestseller», ή γιατί τα οπισθόφυλλά τους γεμίζουν με αποθεωτικά quotes διάσημων συγγραφέων, κριτικές που σπάνια (ή σχεδόν ποτέ) θα τις βρείτε δημοσιευμένες ολόκληρες; Στην πραγματικότητα, αυτή είναι μια ολόκληρη στρατηγική marketing μίας βιομηχανίας που αντιμετωπίζει το βιβλίο ως εμπόρευμα, σε αντίθεση ίσως με την ρομαντικοποιημένη εικόνα που έχουμε εμείς, οι αναγνώστες/-τριες, για τον κόσμο του βιβλίου. Και εάν στην ιδιόμορφη ελληνική εκδοτική πραγματικότητα το πρόβλημα της εμπορευματοποίησης είναι μεν υπαρκτό, αλλά όχι τόσο έντονο, στον αγγλόφωνο εκδοτικό κόσμο η λογική της αγοράς υπαγορεύει τους όρους του παιχνιδιού, όπως μαρτυρά εμμέσως η Kuang, ορίζοντας ποιος συγγραφέας θα εκδοθεί, ποιος θα προωθηθεί και ποιος -τελικά- θα γίνει best seller.
Τα εργοστάσια των best sellers
Το «Yellowface» της R.F. Kuang -best seller και το ίδιο- μέσα από τις γραμμές ενός εθιστικά καλογραμμένου θρίλερ, αποκαλύπτει ορισμένα από τα μυστικά της εκδοτικής βιομηχανίας που κατασκευάζει τα best sellers, τα οποία κατακλύζουν τα ράφια των βιβλιοπωλείων, αφού πρώτα η ανελέητη κεκαλυμμένη διαφήμιση στο TikTok τα αναδείξει στα απόλυτα “must-reads” της σεζόν.
Η ιστορία της June Hayward, που κλέβει το χειρόγραφο της αδικοχαμένης Αμερικανο-Κινέζας συμφοιτήτριάς της και επιτυχημένης συγγραφέα, Athena Liu, προκειμένου να το ολοκληρώσει και να το εκδώσει η ίδια, δεν είναι απλώς μια ιστορία εκδοτικής απάτης, αλλά το τέλειο case study για το πώς κατασκευάζεται μία συγγραφέας-φαινόμενο. Στα ελληνικά κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Πατάκη διατηρώντας τον πρωτότυπο τίτλο του (και ένα εντυπωσιακό κίτρινο εξώφυλλο), στην αξιόπιστη μετάφραση της Μυρτώς Καλοφωλιά που κατάφερε να διατηρήσει τον πυρετώδη ρυθμό της γραφής της Kuang.
Η περίπτωση της June αναδεικνύει ότι η εκδοτική βιομηχανία δεν ανταμείβει απαραίτητα το ταλέντο, αλλά το καλύτερο πλασάρισμα. Αυτή η εμμονή με το «πρόσωπο», αντί για το ίδιο το κείμενο, φαίνεται καθαρά παντού: από τις βιογραφίες διάσημων προσωπικοτήτων γραμμένες -κατά κανόνα- από ghost writers, μέχρι την best seller λογοτεχνία, στην οποία οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι επενδύουν σε «νικητές» που τσεκάρουν τα σωστά κουτάκια [«έναν άνθρωπο αρκετά γοητευτικό, έναν άνθρωπο που να είναι κουλ και νέος και -έλα τώρα, αφού όλοι αυτό σκεφτήκαμε, ας το πούμε τουλάχιστον- έναν άνθρωπο που να υποστηρίζει επαρκώς τη «διαφορετικότητα»»], ακόμα κι όταν δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα ουσιωδώς διαφορετικό σε επίπεδο γραφής ή ιδεών. Τρανή απόδειξη είναι η νέα τάση του Romantasy, το τέλειο βιομηχανικό προϊόν που κυριαρχεί στα social media τα τελευταία χρόνια, το οποίο στην ουσία κάτω από τον μανδύα της επικής φαντασίας, κρύβει την εκκωφαντική κενότητα μίας ατέρμονης επανάληψης φθαρμένων ερωτικών κλισέ. Με ωμότητα η June αντιλαμβάνεται ότι η επιτυχία ενός βιβλίου δεν είναι θέμα κόπου:
«[..] οι προσπάθειες των συγγραφέων καμία σχέση δεν έχουν με την επιτυχία ενός βιβλίου. Τα μπεστ σέλερ τα διαλέγουν. Ό,τι και να κάνεις εσύ δεν έχει σημασία. Απλώς στην πορεία απολαμβάνεις τα προνόμια που συνοδεύουν τα ευπώλητα»
Φορώντας κίτρινη μάσκα
Η στιγμή που ο εκδοτικός οίκος της προτείνει στην πρωταγωνίστρια να υιοθετήσει το εθνικά αμφίσημο όνομα «Juniper Song», συμπυκνώνει όλη την κυνική λογική της βιομηχανίας: το εμπόρευμα δεν είναι απλώς το βιβλίο, αλλά ένα ολόκληρο «πακέτο», ένα brand. Ένα brand που, αν δεν ταιριάζει με τις προδιαγραφές της αγοράς, οφείλει να μεταπλαστεί.
Η June, η οποία ήδη έχει παραβιάσει πολλούς ηθικούς κανόνες με την λογοκλοπή του χειρόγραφου της νεκρής πρώην συμφοιτήτριάς της, δεν θα διστάσει να αναβαπτιστεί, να φορέσει την κίτρινη μάσκα της, ουσιαστικά λεηλατώντας την ταυτότητα της Athena Liu και τον πολιτισμό της, προκειμένου να κατακτήσει μία θέση στις λίστες των ευπώλητων. Σε μία έκλαμψη αυτοκριτικής μετά από την επικοινωνία της με ενθουσιασμένους αναγνώστες με καταγωγή από την Κίνα, συνειδητοποιεί το λάθος που έχει κάνει, αλλά πλέον είναι πολύ αργά:
«Για πρώτη φορά από τότε που κατέθεσα το χειρόγραφο νιώθω βουτηγμένη στην ντροπή. Δεν είναι δική μου αυτή η ιστορία, ούτε δική μου κληρονομιά. Δεν είναι η δική μου κοινότητα. Εγώ μια άσχετη είμαι και εκμεταλλεύομαι την αγάπη που μου δείχνουν εξαπατώντας τους»
Η συζήτηση για την πολιτισμική ιδιοποίηση
Η κίτρινη μάσκα της πρωταγωνίστριας, πέρα από τα ηθικά διλήμματα της ίδιας, αναδεικνύει μία ενδιαφέρουσα συζήτηση γύρω από την έννοια της πολιτισμικής ιδιοποίησης. Ειδικά τα τελευταία χρόνια συζητιέται με ένταση το ερώτημα εάν κάποιος/-α νομιμοποιείται να αφηγηθεί ή να αναπαραστήσει το βίωμα κάποιας κοινωνικής ομάδας, εφόσον δεν το έχει ζήσει, δηλαδή εάν δεν συνιστά δικό του/της βίωμα. Την οπτική του για το θέμα αυτό είχε εκθέσει πρόσφατα ο Εντουάρ Λουί, απαντώντας στο μήνυμα ενός σκηνοθέτη θεάτρου που του είχε εκφράσει παρόμοιες επιφυλάξεις σχετικά με το εάν μπορεί να διασκευάσει ένα από τα βιβλία του, εφόσον ο ίδιος είναι στρέιτ και ως εκ τούτου δεν έχει το βίωμα του ομοφυλόφιλου. Εύστοχα ο Λουί απάντησε -σε έντονο ύφος- ότι αυτή η περιχαράκωση με κριτήριο την ταυτότητα, περιέχει μία βαθιά ατομικιστική («καπιταλιστική») λογική:
«Οι άνθρωποι που σκέφτονται την ταυτότητα ως κάτι που ανήκει μόνο σε μια ομάδα ανθρώπων είναι καπιταλιστικοί. Αποτελούν μέρος της καπιταλιστικής καταπίεσης. Ομιλούν για την ταυτότητα σαν να είναι κάποια μικρή ιδιοκτησία -το σπίτι μου, το αυτοκίνητό μου, το πορτοφόλι μου, η ταυτότητά μου, η κουιριά μου. Αυτό είναι λάθος. Η ταυτότητά μου δεν μου ανήκει. Ανήκει σε σένα στον ίδιο βαθμό που ανήκει και σ’ εμένα. Η ομοφυλοφιλία μου δεν είναι κάτι που μου ανήκει, συνεπώς μπορεί ο καθένας να ομιλεί γι’ αυτήν -και πάλι, το ερώτημα είναι τι λένε γι’ αυτήν οι άνθρωποι και όχι ποιος μιλάει»
Εάν, μάλιστα, τεθούν τέτοια εμπόδια στη λογοτεχνία, κινδυνεύουμε να απορρίψουμε την δυνατότητα της φαντασίας να πλάθει ιστορίες, αναζητώντας μονάχα την αυθεντικότητα και τον ρεαλισμό, κάτι που πιθανότατα δεν επιδιώκουν ούτε οι θερμότεροι/-ες υποστηρικτές/-τριες του autofiction. Αναπτύσσοντας τις σκέψεις του για το ζήτημα της «πολιτιστικής ιδιοποίησης», στο πλαίσιο ευρύτερων ερωτημάτων για την μυθοπλασία, ο Juan Gabriel Vasquez στις διαλέξεις του στην Οξφόρδη (κυκλοφόρησαν πρόσφατα στα ελληνικά στον τόμο «Η Μετάφραση του Κόσμου» από τις εκδόσεις Ίκαρος), παραθέτει ένα απόσπασμα από σχετικό άρθρο της Zadie Smith στο περιοδικό New York Review, στο οποίο -μεταξύ άλλων- γράφει τα εξής:
«Αυτό που προσβάλλει τη δική μου ψυχή είναι η ιδέα -διαδεδομένη σήμερα και παρουσιασμένη με ποικίλους βαθμούς πολυπλοκότητας- ότι μπορούμε και πρέπει να γράφουμε μόνο για ανθρώπους που είναι θεμελιωδώς «σαν» εμάς: φυλετικά, σεξουαλικά, γενετικά, εθνικά, πολιτικά, προσωπικά· κι ότι μόνο μια ενδόμυχη αυτοβιογραφική σύνδεση του συγγραφέα με έναν χαρακτήρα μπορεί να είναι η νόμιμη βάση μιας μυθοπλασίας. Εγώ δε συμφωνώ μ’ αυτό. Αν συμφωνούσα, δε θα μπορούσα να γράψω τα βιβλία μου»
Βέβαια, η συζήτηση δεν είναι εύκολη και σίγουρα οι απαντήσεις δεν μπορούν να είναι απόλυτες, καθώς πάντοτε υφέρπει ο κίνδυνος του αποκλεισμού κοινωνικών ομάδων, ειδικά των λιγότερο ορατών. Χαρακτηριστική ήταν η θύελλα αντιδράσεων που είχε προκαλέσει πριν λίγα χρόνια η επιλογή της Εθνικής Λυρικής Σκηνή να ανεβάσει την όπερα «Στρέλλα» (διασκευή της εμβληματικής ταινίας για την ορατότητα της τρανς κοινότητας) χωρίς να αναθέσει τον πρωταγωνιστικό ρόλο σε τρανς ηθοποιό, μία κίνηση που πυροδότησε τον δημόσιο διάλογο και κατέληξε σε παραιτήσεις συντελεστών. 1 Η υπόθεση ξεκίνησε με ανοιχτή πρόσκληση της ΕΛΣ, ωστόσο η αμφιλεγόμενη απόφασή της να μην επιλέξει τρανς για τον πρωταγωνιστικό ρόλο οδήγησε σε δημόσιες τοποθετήσεις των δημιουργών, στην ηχηρή παραίτηση της συμβούλου παραγωγής της παράστασης και τελικά σε νέα ανακοίνωση της ΕΛΣ για διεύρυνση των ακροάσεων.
Η κατάρα του page-turner
Το «Yellowface» έχει κατοχυρώσει τον χαρακτηρισμό του «page-turner μυθιστορήματος» και πράγματι μέχρι ένα σημείο είναι ένα θρίλερ που διαβάζεται με κομμένη την ανάσα. Όμως, όσο η ιστορία προχωρά και η June βυθίζεται ολοένα και περισσότερο στην ματαιοδοξία της, η αφήγηση αρχίζει να επαναλαμβάνεται, να ανακυκλώνει τα ίδια υλικά και τελικά να κουράζει. Η Kuang δεν απέφυγε την παγίδα που είχε πέσει και το Suits, όταν επανέφερε σε κάθε σεζόν την απειλή της σύλληψης του Matt για απάτη, μέχρι που έπρεπε να μπει τελικά στη φυλακή προκειμένου να σκεφτούν κάποιο πρωτότυπο plot. Παρά τις αδυναμίες του, όμως, δεν υποβαθμίζεται η αξία του βιβλίου, το οποίο αποδομεί την βιομηχανία των bestsellers, αποκαλύπτοντάς μας μερικά από τα μυστικά των παρασκηνίων της, τουλάχιστον στον αγγλόφωνο κόσμο.
