Γράφει ο Γιώργος Τσαρδανίδης
Ο Ισάο Τακαχάτα πέθανε φέτος τον Απρίλιο σε ηλικία 82 ετών αλλά αυτό το σύντομο αφιέρωμα είχε σκοπό να γραφτεί αρκετούς μήνες πριν από αυτό το γεγονός. Ένας από τους βασικούς λόγους ήταν γιατί δεν έβρισκα αφιερώματα γι αυτόν τον καλλιτέχνη στο διαδίκτυο στην ελληνική γλώσσα.
Μια μικρή αναδρομή
Ο Ισάο Τακαχάτα (1935-2018) είναι περισσότερο γνωστός ως ο συνεργάτης του Χαγιάο Μιγιαζάκι. Μαζί ιδρύσανε το παγκοσμίως γνωστό Στούντιο Ghibli, με πάνω από 20 ταινίες μεγάλου μήκους κινουμένων σχεδίων στο ενεργητικό τους μέσα σε 35 χρόνια, δεκάδες σημαντικά βραβεία (Χρυσή Άρκτο, Όσκαρ κ.α) και ρεκόρ στο box office στην εγχώρια αγορά της Ιαπωνίας αλλά και παγκοσμίως. Ο Μιγιαζάκι είναι γνωστός σε όλο το φάσμα των θαυμαστών του κινουμένου σχεδίου και του κινηματογράφου. Σε ανθρώπους που αγαπούν και την «ποπ» και την «λόγια» κουλτούρα. Παρόλα αυτά όπως έχει δηλώσει ο ίδιος, το άτομο που αγαπούσε και φοβόταν ταυτόχρονα περισσότερο ο Μιγιαζάκι ήταν ο Τακαχάτα. Κατά την παραγωγή των προσωπικών τους ταινιών δεν μιλούσαν ποτέ για τα έργα τους λόγο διαφωνιών. Ο Τακαχάτα δούλευε αργά (για Ιάπωνας), δεν σχεδίαζε καν, πόσο μάλλον σαν animator κάτι ανήκουστο για σκηνοθέτη κινουμένων σχεδίων ειδικά στην Ιαπωνία , έφευγε έξω από το χρονοδιάγραμμα και από το μπάτζετ.
Παρόλα αυτά σε ηλικία μόλις 30 χρονών η εταιρία Toei που από την δεκαετία του 50’ προσπαθούσε να αντιγράψει την φόρμουλα της Disney, του εμπιστεύτηκε την σκηνοθεσία της επόμενης μεγάλης τους ταινίας. Το αποτέλεσμα ήταν διαφορετικό από αυτό που περίμεναν με την ταινία «ο Μικρός Πρίγκιπας του Βορρά» (1968). Ο Μιγιαζάκι μόλις 24 ετών δούλευε σαν animator. H ταινία σύμφωνα με τον Τακαχάτα εμπεριείχε καυστικά κοινωνικά σχόλια για την Ιαπωνία της εποχής και ήταν από τις πρώτες ταινίες του είδους παγκοσμίως που απευθυνόταν τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες. Ακόμα και πέρα από τα σύνορα της Ιαπωνίας κριτικοί εντυπωσιάστηκαν από την καλλιτεχνική επιτυχία μιας ταινίας κινουμένων σχεδίων που ξέφευγε από τα πρότυπα των ταινιών του Disney και σήμερα θεωρείται ως κλασική και αριστουργηματική. Εισπρακτικά η ταινία ήταν αποτυχία και οι Τακαχάτα και Μιγιαζάκι αναγκάστηκαν να φύγουν από την Toei, που ήταν το αποκορύφωμα της καριέρας κάθε Ιάπωνα που ασχολείται με τα κινούμενα σχέδια εκείνη την εποχή. Δεν θα είχαν την ευκαιρία να δημιουργήσουν δικές τους ταινίες κινουμένων σχεδίων για άλλα 15 χρονιά.
Αντί γι΄αυτό το καλλιτεχνικό δίδυμο κατέληξε να δουλέψει πολύ για την τηλεόραση. Ένα από τα βασικά έργα τους από αυτήν την περίοδο ήταν η «Χαίντι». Μια τηλεοπτική σειρά ευρέως γνωστή στο ελληνικό και παγκόσμιο κοινό. Μόνο το 1983 η επιτυχία του Χαγιάο Μιγιαζάκι με την «Ναυσικά της Κοιλάδας των Ανέμων», γνωστή στο ελληνικό κοινό ηλικίας άνω των 25 από τις προβολές στο κανάλι «06», έδωσε το έναυσμα για τους δύο συνεργάτες να δημιουργήσουν το δικό τους κινηματογραφικό στούντιο όπου θα μπορούσαν να κάνουν ανεξάρτητα τις δικές τους προσωπικές ταινίες.
Το έργο
Ο Ισάο Τακάχατα θα έκανε 5 ταινίες γι΄αυτό το καινούργιο στούντιο, το στούντιο Ghibli. Η πρώτη και ίσως η πιο αναγνωρίσιμη του, ο «Τάφος των Πυγολαμπίδων» (1988) βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα. Αφηγείται την ιστορία επιβίωσης δύο αδελφών ηλικίας 14 και 4 στους βομβαρδισμούς του Κόμπε στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ταινία έχει χαρακτηριστεί αντιπολεμική κάτι που αρνείται ο ίδιο ο δημιουργός ο οποίος είχε δηλώσει πως η ταινία εκφράζει ένα μωσαϊκό της αποτυχίας της κοινωνίας κάτω από τις χειρότερες συνθήκες, ένα πόλεμο για παράδειγμα, να προστατεύσει τα πιο αδύναμα μέλη της. Η ταινία χαρακτηρίστηκε νέο-ρεαλιστική.
Στο επόμενό του έργο «Μόλις Χτες» (1991), πολλοί αναρωτήθηκαν γιατί αυτή η ταινία δεν θα μπορούσε να γυριστεί πολύ πιο γρήγορα, εύκολα και φτηνά ως live action. H πλοκή είναι χαμηλών τόνων και φαινομενικά χωρίς συγκρούσεις. Μία 27χρονη ανύπαντρη και εργαζόμενη γυναίκα κάτι το ασυνήθιστο για τα Ιαπωνικά δεδομένα του ’90 σε μία τυπική της εξόρμηση στην επαρχία για να δουλέψει εθελοντικά θυμάται κατά κύματα κομβικά σημεία της παιδικής της ηλικίας όταν ήταν 10 χρονών. Στην ταινία κάθε σημείο θα έχει μία μικρή «συνέπεια» στο τώρα κατά την εξόρμηση της. Τα σημεία της παιδικής ηλικίας έχουν διαφορετικό εικαστικό ύφος, πιο αχνό ή αγνό από αυτά στο τώρα. Ένα βασικός λόγος για τον οποίο αυτή η ταινία είναι τελικώς κινουμένων σχεδίων.
Ένα από τα βασικά θέματα του στούντιο και του Τακαχάτα είναι το δίπολο νεωτερικός βίος και παράδοση, πολιτισμός και φύση. Οι αντιθέσεις τους, οι συγκρούσεις τους και οι συμβιβασμοί. Στην ταινία Πομ-Πόκο (1994) που σε πολλούς Έλληνες και Ευρωπαίος θα θυμίσει το Γαλατικό χωριό του Αστερίξ, κάποια ιαπωνικά κουνάβια-σκύλοι, τα τανούκι , πραγματικά ζώα στην Άπω Ανατολή αλλά σύμφωνα με την παράδοση με μαγικές ιδιότητες (αλλάζουν μορφές) προσπαθούν να αποτρέψουν ένα τεράστιο οικοδομικό πρότζεκτ στα περίχωρα του Τόκιο που σαν αποτέλεσμα θα είναι να καταστραφεί το δάσος, δηλαδή το σπίτι τους. Τα τανούκι έχουν 3-4 μορφές μέσα στην ταινία: ρεαλιστικά ζώα, ανθρωπόμορφα ζώα, άνθρωποι και καρικατούρες βασισμένες στα σκίτσα ενός γνωστού δημιουργού κόμικ. Τα κουνάβια μαλώνουν διαρκώς μεταξύ τους, τους αρέσει υπερβολικά το φαγοπότι και η διασκέδαση, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν να γίνουν βίαια στους ανθρώπους, με αποτέλεσμα ο θεατής να προβληματιστεί σχετικά με τη πλευρά που πρέπει να υποστηρίξει.
Στην ταινία «Οι γείτονες μου οι Γιαμάντας» (1999) ο Τακαχάτα εξιστορεί στιγμιότυπα από μία σύγχρονή Ιαπωνική οικογένεια. Η ταινία έχει πολύ απλό σχεδιαστικό στυλ που θυμίζει κόμικ-στριπ εφημερίδων. Η ταινία έγινε πολύ αγαπητή στους σινεφίλ, αλλά αποδείχθηκε εισπρακτική αποτυχία. Σαν αποτέλεσμα ο Τακαχάτα δεν πραγματοποίησε ταινία για τα επόμενα 14 χρόνια
Η «Ιστορία της Πριγκίπισσας Κάγκουγια» έμελλε να είναι η τελευταία ταινία του Τακαχάτα καθώς βγήκε το 2013. Πρόκειται για την μεταφορά του πιο παλιού λογοτεχνικού κείμενου της Ιαπωνίας και το σχέδιο της θυμίζει μεσαιωνική ιαπωνική ζωγραφική. Βρισκόταν στην παραγωγή για 8 χρονιά και έχει μήκος 2 ώρες και 17 λεπτά. Πρόκειται για μία πολύ προσωπική ματιά του δημιουργού στον κύκλο της ζωής αλλά και στον θάνατο, και το κλίμα της ταινίας θα θυμίσει αρχαία τραγωδία. Σε μία μικρή σύνοψη, ένας ηλικιωμένος ξυλοκόπος μπαμπού βρίσκει σε ένα άγουρο μπαμπού μια μινιατούρα ανθρώπινου πλάσματος στην μορφή κοπέλας. Μόλις η γυναίκα του την αγγίζει θα γίνει ένα κανονικό μωρό. Το παιδί θα μεγαλώσει με αφύσικους ρυθμούς, ξένοιαστο στην ιαπωνική φύση μαζί με άλλα παιδιά του χωριού. Ο ξυλοκόπος όμως, μόλις ανακαλύψει ακριβά υφάσματα και χρυσάφι στα μπαμπού πιστεύει πως οι «θεοί» έχουν άλλα σχέδια γι΄αυτό το παιδί. Το αποτέλεσμα είναι η οικογένεια να εγκατασταθεί στην πρωτεύουσα, σε μία έπαυλη, και η θετή τους κόρη να μπει στην διαδικασία να γίνει μία κυρία της καλής κοινωνίας και σύντομα να παντρευτεί. Όσο προχωρά η ταινία οι μεταφυσικές και φαντασιακές διαδικασίες με τις οποίες εμφανίστηκε η κοπέλα, θα παίξουν κομβικό ρόλο καθώς και ο πόθος για μία επιστροφή στο πραγματικό της σπίτι. H ταινία όπως και η πρώτη του ήταν ακριβή, πειραματική και απέτυχε εισπρακτικά καθώς δεν έβγαλε ούτε τα μισά από τα έξοδα της ακόμα και στην Ιαπωνική αγορά όπου η ιστορία είναι πασίγνωστη.
Παρόλα αυτά δεν νομίζω ότι ένας καλλιτέχνης θα μπορούσε να ζητήσει ένα καλύτερο τέλος στην δημιουργία του.
Για μία μικρή γεύση του έργου του Ισάο Τακαχάτα προτείνω το παρακάτω βίντεο
