Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος είναι ένα απ’ τα συγκλονιστικότερα γεγονότα της ανθρώπινης ιστορίας. Το Ολοκαύτωμα συγκεκριμένα είναι ένα μοναδικό ιστορικό γεγονός. Ο βιομηχανικός θάνατος των Εβραίων (αλλά και των κομμουνιστών, των αντιφρονούντων, των ομοφυλόφιλων, των τσιγγάνων και άλλων εχθρικών για το ναζιστικό καθεστώς κοινωνικών ομάδων) δεν μπορεί να συγκριθεί με καμία άλλη απ’ τις μαζικές σφαγές της μέχρι τώρα ιστορίας. Τότε γεννήθηκε και η ίδια η έννοια της «γενοκτονίας», ως αποτέλεσμα γεγονότων τόσο απάνθρωπων που ίσως δεν θα μπορούσε νωρίτερα να τα συλλάβει ο ανθρώπινος νους.
Έχουμε γνωρίσει πολλά αριστουργήματα της τέχνης με κεντρικό θέμα τους τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο χώρο των comics φυσικά ξεχωρίζει το Maus του Art Spiegelman που μεταφέρει τις αναμνήσεις του πατέρα του, επιζώντα του Ολοκαυτώματος αναπαριστώντας τον πόλεμο με μια μεταφορά στον κόσμο των ποντικιών και των γατών.
Βέβαια, πέρα απ’ το Maus -που θεωρείται πλέον ένα απ’ τα κλασσικότερα comic όλων των εποχών- υπάρχουν και άλλα comics τα οποία άμεσα ή έμμεσα αναφέρονται στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η χαρακτηριστικότερη μορφή των comics που έχει εμπλακεί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι φυσικά ο Captain America, ο οποίος έκανε το πασίγνωστο ντεμπούτο του το 1941 με την εμβληματική του μπουνιά στον Χίτλερ, ενώ μέχρι και σήμερα διατηρεί αυτή την παράδοση έχοντας ως κορυφαίο του arch enemy τον Red Skull, αρχηγό της φασιστικής οργάνωσης Hydra, στις γραμμές της οποίας βρίσκουμε κι άλλες μορφές συνδεδεμένες με τους ναζί, όπως τον Baron Zemo και τον Baron Strucker. Η πιο πρόσφατη εμφάνιση αυτών των χαρακτήρων ήταν στο Secret Empire, το event του Nick Spencer που ήταν μια σαφής πολιτική κριτική στη διακυβέρνηση Trump. Πάντως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μπορούμε να τον εντοπίσουμε και στα comics ελλήνων δημιουργών, όπως είναι το World War Sapiens του Δημήτρη Καμμένου.
Σ’ αυτή την κατηγορία των comics που αναφέρονται στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και πιο συγκεκριμένα στο Ολοκαύτωμα των Εβραίων προστέθηκε τα τελευταία χρόνια η «Δεύτερη Γενιά: Αυτά που δεν έχω πει στον πατέρα μου» του Michel Kichka, το οποίο μετέφρασαν στα ελληνικά οι εκδόσεις Μαμουθκόμιξ. Πρόκειται λόγω θέματος αλλά και χάρις στο περιεχόμενό του για ένα διαμάντι της 9ης τέχνης, αφού καταφέρνει μέσα από τη μορφή του comic να διηγηθεί μια πολύ προσωπική ιστορία συνδεδεμένη με τη μνήμη του Ολοκαυτώματος. Η μορφή του comic βοηθάει τον δημιουργό να διηγηθεί την ιστορία του πιο ανάλαφρα, συνοδεύοντας τα τραγικά γεγονότα με χιουμοριστικές στιγμές και ένα αντίστοιχο χιουμοριστικό σχέδιο. Όμως, παρά το χιουμοριστικό ασπρόμαυρο σχέδιο και τα ανάλαφρα διαλείμματα, πρόκειται για ένα comic σκληρό όσο και το θέμα του, απ’ το οποίο ο αναγνώστης έχει να μάθει πολλά αλλά καθόλου ανώδυνα. Άλλωστε πώς θα μπορούσε να είναι ανώδυνη η εμπειρία της ανάγνωσης μιας ιστορίας για το Ολοκαύτωμα, ακόμα και μέσα απ’ τις σελίδες ενός comic;
Η Δεύτερη Γενιά έχει σαφείς αναφορές στο Maus, με το οποίο μοιάζει στο βαθμό που ο δημιουργός ανασκευάζει σε comic τις μνήμες του επιζώντα απ’ το Ολοκαύτωμα πατέρα του. Όμως η διαφορά έγκειται στο ότι ο Kichka δεν επιχειρεί να γράψει ένα comic που θα διηγείται (ή θα εξηγεί) τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στις επόμενες γενιές. Ο Kichka μέσα από τη μνήμη του Ολοκαυτώματος την οποία γνωρίζει μέσω του πατέρα του, επιχειρεί να μας διηγηθεί τη δική του ζωή. Ουσιαστικά αυτοβιογραφείται ως το παιδί ενός επιζώντος του Ολοκαυτώματος που διηγείται πως μεγάλωσε κάτω από το φορτίο αυτής της βαριάς πραγματικότητας.
Πρωταγωνιστής της ιστορίας είναι ο Michel, ο ίδιος ο δημιουργός δηλαδή, όχι ο πατέρας του, ο Henri Kichka, ο οποίος όμως είναι βέβαια κεντρικό πρόσωπο της παιδικής και μετέπειτα της ενήλικης ζωής του. Αυτή η αλλαγή οπτικής του Kichka απ’ τα ίδια τα θύματα στους απογόνους του, τη Δεύτερη Γενιά θυμάτων, έχει αυτοτελές ιστορικό ενδιαφέρον για το πώς επέδρασε η μνήμη του Ολοκαυτώματος σε μια ολόκληρη γενιά η οποία δεν το έζησε αλλά γεννήθηκε και μεγάλωσε κάτω απ’ τη σκιά της καταστροφής και του θανάτου. Πώς είναι να γεννιέσαι σε μια οικογένεια χωρίς συγγενείς, επειδή όλοι έχουν εξοντωθεί στο Άουσβιτς; Πώς διαχειρίζεται το τραύμα του Ολοκαυτώματος μια οικογένεια ενός επιζώντος που έχει συνδέσει όλες του τις αναμνήσεις με αυτό το κορυφαίο γεγονός της ζωής του, στο οποίο όμως αναφέρεται μόνο παρεμπιπτόντως, αφού ακόμα και δεκαετίες μετά προτιμά τη σιωπή απ’ τη διήγηση αυτών των τραυματικών στιγμών;
Στην πραγματικότητα και οι Εβραίοι που συγκροτούν αυτή τη Δεύτερη Γενιά αποτελούν θύματα του Ολοκαυτώματος ακόμα κι αν δεν έζησαν εκείνα τα χρόνια, ακόμα κι αν δεν είδαν ποτέ από κοντά τα κρεματόρια. Κι αυτό γιατί γεννήθηκαν υπό τη σκιά αυτού του τραύματος, το οποίο καθόρισε τη ζωή του περισσότερο από κάθε άλλο λαό. Γι’ αυτό και ο Michel δυσκολεύεται να διηγηθεί την ιστορία του. Γιατί είναι μια τραυματική ιστορία. Γιατί υπήρξαν και θύματα μετά το Ολοκαύτωμα. Κάποια από αυτά επέζησαν, όπως ο ίδιος, ο οποίος τελικά βρήκε τη δύναμη και διηγήθηκε την ιστορία του, παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε οι οποίες τον καθυστέρησαν δέκα χρόνια απ’ το να το ολοκληρώσει (κι αυτό ενώ κατά τα άλλα ήταν έμπειρος και παραγωγικός σκιτσογράφος). Κάποια άλλα θύματα δεν τα κατάφεραν, όπως ο αδερφός του, ο οποίος αυτοκτόνησε. Άλλο ένα θύμα των ναζί, δεκαετίες μετά από την ήττα της ναζιστικής Γερμανίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κάπως έτσι ζύγιζε και τη ζωή του ο Henri. Κάθε επίτευγμα δικό του ή της οικογένειάς του ήταν μία νίκη επί του Χίτλερ, που μπορούσε να του την τρίψει στα μούτρα. Οι καλοί βαθμοί του Michel, τα όμορφα σκίτσα του, το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Henri ήταν όλα νίκες επί του Χίτλερ. Όμως δεν είχαν σταματήσει να υπάρχουν και ήττες και απώλειες ανθρώπων που ήταν θύματα του Χίτλερ, ακόμα κι αν δεν ζούσε πια για να δώσει την εντολή της εξόντωσής τους.
Το ιστορικό ενδιαφέρον για τη Δεύτερη Γενιά αντίστοιχα υπάρχει και για την άλλη πλευρά. Η διαχείριση του τραύματος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν ένα σημαντικό βάρος -ποιοτικά διαφορετικό- και για την επόμενη γενιά των Γερμανών, οι οποίοι έπρεπε να πάρουν θέση για το πρόσφατο παρελθόν της χώρας τους. Με αυτό το ζήτημα ασχολείται η μελέτη του Peter Sichrovsky “Γεννημένοι Ένοχοι” (εκδόσεις Στάχυ) που ερευνά τις αντιλήψεις της επόμενης γενιάς της άλλης πλευράς, δηλαδή των παιδιών των εγκληματιών Ναζί, μέσω συνεντεύξεων κάποιων από αυτούς. Ο Sichrovsky ερευνά τόσο πώς έμαθαν για το παρελθόν των γονιών τους όσο και αν το αποδέχτηκαν ή το απέρριψαν (μαζί με τους ίδιους τους γονείς τους). Η διαχείριση και αυτής της πλευράς του τραύματος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έχει εξίσου ένα ιστορικό ενδιαφέρον, χωρίς φυσικά να ξεχνάμε ότι η προτεραιότητα πρέπει να δίνεται πάντα στην ιστορία των θυμάτων αυτής της πιο απάνθρωπης στιγμής στην ιστορία της ανθρωπότητας. Γιατί τη δικιά τους ύπαρξη θέλησε να εξαφανίσει ο φασισμός. Και γι’ αυτό η δικιά τους φωνή πρέπει να ακούγεται δυνατά σε όλο τον κόσμο. Για να μην ξεχνάμε. Για να μην το ξαναεπιτρέψουμε.
