Τo επεισόδιo «Past Tense» (1 και 2) της σειράς Star Trek: Deep Space Nine, το οποίο παίχτηκε πρώτη φορά στις 8/1/1995 είναι μια σημαντική τηλεοπτική στιγμή για 3 λόγους: Πρώτον μιλάει για το 2024 παρουσιάζοντας το πρόβλημα των αστέγων στην Καλιφόρνια με όρους που θυμίζουν πολύ τη σημερινή πραγματικότητα και αγγίζοντας πολύ σημαντικές πτυχές του ζητήματος, δεύτερον δείχνει πως η πάλη των τάξεων είναι αυτό που κινεί την ιστορία και τρίτον φτιάχνει ένα υποδειγματικό ταξίδι στον χρόνο χωρίς τα προβλήματα στην πλοκή που συνοδεύουν συχνά αυτά τα ταξίδια, κάτι που βέβαια είναι σύνηθες για το Star Trek.
(Ακόμα και αν δεν έχετε δει καθόλου τη σειρά, δείτε αυτά τα δύο επεισόδια σαν μια ταινία και δεν θα το μετανιώσετε. Δεν κάνουν spoiler για ό,τι έχει προηγηθεί.)
1 Το ταξίδι στον χρόνο
Ξεκινάμε με το ταξίδι στον χρόνο, για να πούμε και λίγα λόγια για την πλοκή. Οι υψηλόβαθμοι του σταθμού DS9 πρέπει να πάνε στο Σαν Φρανσίσκο, στην έδρα του Αστροστόλου, όπου γίνεται το ετήσιο Συμπόσιο του Αστροστόλου για την κατάσταση στο Γ Τεταρτημόριο. Όταν το διαστημόπλοιο πλησιάσει τη Γη, πρώτοι θα διακτινιστούν στο έδαφος ο Sisko, ο Bashir και η Dax για ένα δείπνο. Οι τρεις αξιωματικοί μεταφέρονται στο σωστό σημείο αλλά… με μια χρονική μετατόπιση. Προσγειώνονται (με όλη τη σημασία της λέξεως) στο Σαν Φρανσίσκο του 2024, το οποίο τους είναι τελείως ξένο. Βρήκαν ένα τοπίο που απείχε πολύ από την παραδεισένια Γη του 24ου αιώνα που γνώριζαν. Την Dax τη βρήκε και τη βοήθησε ένας γνωστός επιχειρηματίας στον τομέα των τηλεπικοινωνιών, ο οποίος φαίνεται να έχει μεγάλη οικονομική αλλά και πολιτική δύναμη. Ο Sisko και ο Bashir βρέθηκαν σε ένα κέντρο αστέγων όπου είδαν τους άνεργους και άστεγους Αμερικάνους του 2024 να ζουν σε απάνθρωπες συνθήκες και έγιναν μάρτυρες και μιας εξέγερσής τους.
Ευτυχώς ο Sisko ήξερε ότι αυτή η εξέγερση ήταν πολύ σημαντική και έπρεπε να γίνει ακριβώς όπως την είχε μάθει μελετώντας Ιστορία. Μια αλλαγή σε αυτά που ήξερε ως ιστορία των αστέγων θα μπορούσε να αλλάξει όλη την ιστορία της Γης, να διαταράξει τη χρονογραμμή που οδηγούσε στην Ενωμένη Ομοσπονδία των Πλανητών, στην παραδεισένια Γη του 24ου αιώνα. Οι πρωταγωνιστές δεν ταξίδεψαν στον χρόνο για να παρέμβουν στη χρονογραμμή, όπως βλέπουμε σε άλλα έργα φαντασίας, αλλά ήθελαν ακριβώς το αντίθετο.
Φυσικά δεν μπόρεσαν να μείνουν αδρανείς και τελικά το ζητούμενο έπαψε να είναι το πώς δεν θα αλλοιώσουν τη χρονογραμμή και έγινε το πώς θα φροντίσουν η νέα χρονογραμμή να γίνει ίδια με την αρχική. Τα καταφέρνουν. Το μέλλον του 2024 δεν αλλάζει, η Ομοσπονδία δεν χάνεται και βέβαια θα ξαναφτάσει και στη χρονική στιγμή όπου ο Sisko και ο Bashir φτάνουν σε αυτό το κέντρο κράτησης αστέγων. Αυτό ακριβώς κάνει αυτό το ταξίδι στον χρόνο (όπως και άλλα του Star Trek) ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Οι ταινίες που μας έχουν δείξει ένα πρωταγωνιστή να αλλάζει το παρελθόν του δεν μας απαντούν στο αν αναιρούνται όλα αυτά που έχουν ήδη αποτελέσει το παρελθόν αυτού που αποφασίζει να παρέμβει και άρα αν αναιρείται η ίδια η ύπαρξη του μελλοντικού εαυτού (αυτού που θα παρέμβει) (βλ Back to the Future ΙΙ) ή δεν μας απαντούν στο πώς η παρέμβασή οδηγεί σε μια χρονογραμμή που υπήρχε και πριν αυτός αποφασίσει να ταξιδέψει στον χρόνο και να κάνει αυτή την παρέμβαση (βλ. Ο Χάρι Πότερ και ο αιχμάλωτος του Αζκαμπάν). Ε, είναι λίγο μπέρδεμα όλα αυτά για εμάς που αντιλαμβανόμαστε γραμμικά τον χρόνο (εμάς του linears, που θα έλεγαν και οι εξωγήινοι της Σκουληκότρυπας). Με λίγα λόγια η μηχανική του χρόνου είναι δύσκολη για εμάς και το «Past Tense» (ή και το Star Trek συνολικά) είναι ένα ωραίο παράδειγμα διευκόλυνσής μας. (Ας είναι καλά το Τμήμα Χρονικών Ερευνών…)
Εδώ οι φίλοι μας από το The Big Bang Theory συζητάνε αυτό το πρόβλημα του Back to the Future II:
2 Το ζήτημα των αστέγων
Είναι εντυπωσιακό το ότι ένα επεισόδιο του 1995 περιγράφει το 2024 με έναν τρόπο τόσο κοντινό στη σημερινή πραγματικότητα. Κυρίως όμως είναι θλιβερό. Ειδικά αν σκεφτούμε ότι βασίστηκε στην πραγματικότητα των αστέγων του Λος Άντζελες του 1995 και στην εξέγερση σε μια φυλακή της Νέας Υόρκης του 1971, γνωστή ως Attica Prison Riot. Στο σχετικό επεισόδιο του 7th Rule (που βλέπετε παρακάτω) οι σεναριογράφοι (Ira Steven Behr, Robert Hewitt Wolfe) μεταξύ άλλων εξηγούν πώς και γιατί έγραψαν αυτή την ιστορία. Ένα από τα εναύσματα των σεναριογράφων, λέει ο Behr, ήταν η εικόνα ανθρώπων να θαυμάζουν την ομορφιά της ακτής του Ειρηνικού τη στιγμή που μπροστά τους ήταν ξαπλωμένοι οι άστεγοι σαν «ζωντανά αγάλματα» στα δικά τους μάτια. Ο Wolfe εξηγεί ότι όσα έγραψε για τους αστέγους βασίζονταν στο δικό του παρόν, σε όσα συζητούσε τότε με τη σύζυγό του, η οποία δούλευε σε ένα θεραπευτήριο για ψυχικά ασθενείς αστέγους. Οι σεναριογράφοι δεν ασχολήθηκαν με το να προβλέψουν το μέλλον του 2024, ώστε να μπορούμε να πούμε ότι έπεσαν μέσα… Ήθελαν να μιλήσουν για ένα πρόβλημα της δικής τους εποχής, το οποίο απλά παραμένει ίδιο και σήμερα. Για την ακρίβεια είναι μια ανοιχτή πληγή της Καλιφόρνια εδώ και δεκαετίες και αν θέλετε, μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για αυτό σε ένα σχετικό δημοσίευμα κλικάροντας εδώ.
Το «Past Tense» είναι μια προσεχτική, αναλυτική αναπαράσταση του προβλήματος με γνήσιο ενδιαφέρον για τους ανθρώπους που υποφέρουν από την ανεργία και την έλλειψη της δυνατότητας να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες. Βλέπουμε την εξαθλίωση που τους επιβάλλουν οι συνθήκες διαβίωσης και την ψυχολογική τους επιβάρυνση, τις επείγουσες ανάγκες τους που δεν είναι προτεραιότητα κανενός, την ανάγκη τους για δουλειά και μια αξιοπρεπή ζωή. Στο μικροσκόπιο μπαίνουν όμως και οι εργαζόμενοι στο κέντρο κράτησης. Αυτοί που δουλεύουν εκεί υποφέροντας και αυτοί που βρίσκουν εκεί μια ευκαιρία να ασκήσουν εξουσία σε κάποιον που αντιλαμβάνονται ως κατώτερό τους. Και τέλος βλέπουμε τους έξω. Αυτούς που δεν ξέρουν τι γίνεται πίσω από τους τοίχους και δεν θέλουν και να μάθουν. Γι’ αυτούς δεν υπάρχει το πίσω από τους τοίχους. Και δεν είναι μόνο οι περαστικοί αυτοί που δέχονται αυτή την κριτική αλλά και οι άνθρωποι με εξουσία στα χέρια τους, όπως ο επιχειρηματίας που συνάντησε η Dax.
Πώς τα βλέπουμε όλα αυτά; Ο Siko ο Bashir και η Dax είναι άνθρωποι (ή έστω ανθρωποειδή) του 24ου αιώνα. Είναι πολίτες της Ομοσπονδίας και η ζωή στους πλανήτες τους (τον Τριλ και τη Γη του 24ου αιώνα) είναι απλά τέλεια. Έχουν αφήσει τόσο πίσω τους αυτή την εποχή που ο Bashir, ένας Γήινος, επιστήμονας και αξιωματικός του Αστροστόλου δεν ξέρει τίποτα για αυτή. Προσγειώνεται στο παλιό Σαν Φρανσίσκο σαν εξωγήινος και μένει άναυδος με αυτά που συναντά. Η έκπληξη αυτή είναι ένα τέχνασμα που χρησιμοποιείται και σε άλλα επεισόδια όταν πέφτει στο τραπέζι το βρώμικο παρελθόν των Γήινων, ένα τέχνασμα που μας κάνει να δούμε τη ζωή των αστέγων με μια καινούρια ματιά πιο εξωτερική σε σχέση με αυτά που έχουμε συνηθίσει αλλά και πιο αυτοκριτική. Ο Bashir απορεί πώς γίνεται να υποφέρουν αυτοί οι άνθρωποι από αρρώστιες που είναι απόλυτα ιάσιμες ακόμα και το μακρινό 2024, επειδή απλά δεν έχουν τα φάρμακα και καταλήγει: «Το να κάνεις ανθρώπους να υποφέρουν επειδή τους μισείς είναι τρομερό αλλά το να κάνεις ανθρώπους να υποφέρουν επειδή έχεις ξεχάσει πώς να νοιάζεσαι… αυτό είναι πραγματικά δύσκολο να το καταλάβω.» Ο Sisko απαντά «Θα πάρει λίγο χρόνο και δε θα είναι δύσκολο, αλλά τελικά οι άνθρωποι αυτού του αιώνα θα θυμηθούν πώς να νοιάζονται» κι ελπίζουμε τα λόγια του να γίνουν ιστορικά ακριβή.
3 Η πάλη των τάξεων ως μοχλός που κινεί την ιστορία
Το «δεν μεταβάλλουμε τη χρονογραμμή» είναι πολύ αυστηρός κανόνας στον κόσμο του Star Trek. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τις συνέπειες που μπορεί να έχει η αλληλεπίδρασή του με τους ανθρώπους του παρελθόντος και γι’ αυτό πρέπει να την αποφύγει. Όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση η οδηγία δεν ήταν απλά «αποφεύγουμε τους ανθρώπους του παρελθόντος». Εδώ η έγνοια των Sisko και Bashir ήταν να προστατεύσουν την εξέγερση. Έπρεπε οπωσδήποτε να γίνει και να γίνει και ακριβώς όπως την γνώριζαν από την ιστορία της Γης.
Αυτή η εξέγερση, τα αιτήματα και η νίκη της ήταν ο πρώτος κρίκος μια αλυσίδας αλλαγών που οδήγησαν στην Ομοσπονδία της ειρήνης και της προόδου, ήταν το πρώτο από μια σειρά γεγονότων που οδήγησαν στην Γη που γνώριζαν οι αξιωματικοί του Αστροστόλου. Για να το πούμε αλλιώς, αυτή η εξέγερση (και άλλες που ακολούθησαν) ήταν «η μαμή της παλιάς κοινωνίας που κυοφορούσε μέσα της μια καινούργια». Δεν είναι περίεργο να αναφερόμαστε στον Μαρξ, γιατί το κάνει και ο Rom στο επεισόδιο «Bar Association» λέγοντας «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε. Δεν έχετε τίποτα να χάσετε, παρά μόνο τις αλυσίδες σας.» (Τους διαλόγους του «Bar Association» υπογράφουν οι ίδιοι άνθρωποι που έγραψαν το σενάριο του «Past Tense».)
Βέβαια όλα αυτά γίνονται με τον τρόπο του Star Trek. Χωρίς διδακτισμούς, με ψυχολογικές ματιές στους χαρακτήρες και με φαντασία. (Ακολουθούν μεγάλα σπόιλερ:) Όταν σκοτώνεται ο Bell, ο άνθρωπος που ήταν γνωστό ιστορικά ότι έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην εξέγερση και στην εξέλιξή της, όσοι είχαν μείνει στο διαστημόπλοιο, δηλαδή όσοι δεν διακτινίστηκαν στη Γη και δεν ταξίδεψαν στον χρόνο είδαν τον κόσμο του 24ου αιώνα να αλλάζει, είδαν την Ομοσπονδία και τον Αστροστόλο να εξαφανίζονται. Ο θάνατος του Bell οδήγησε σε μια χρονογραμμή χωρίς τη νίκη αυτής της εξέγερσης και όσα ακολούθησαν. Όταν στη συνέχεια ο Sisko ανέλαβε τον ρόλο του Bell και φρόντισε να γίνουν όλα όπως έπρεπε, ο 24ος αιώνας επανήλθε στη γνωστή κατάσταση, η οποία ήταν μια νέα χρονογραμμή (με την έννοια ότι η φωτογραφία στα ιστορικά βιβλία θα έδειχνε πια τον Sisko με το όνομα Bell ως πρωταγωνιστή των γεγονότων), αλλά ακολουθούσε την πορεία της παλιάς.
Η ανάδειξη της εξέγερσης αυτής ως του καθοριστικού γεγονότος που πρέπει να προστατευτεί είναι καθαρότερη αν θυμηθούμε το επεισόδιο «The City on the Edge of Forever» (6 Απριλίου του 1967 σε σενάριο Harlan Ellison) της πρώτης σειράς Star Trek (The Original Series). Το επεισόδιο αυτό μοιάζει πολύ με το «Past Tense» στην αφετηρία και στη δομή του, αλλά άλλο τόσο διαφέρουν. (Ακολουθούν σημαντικά Spoiler:) Από λάθος και μέσω μιας πύλης ο McCoy ταξιδεύει στον χρόνο και φτάνει στη Γη του 1930, όπου αποτρέπει τον θάνατο μιας γυναίκας, της Edith. Αυτή η πράξη του αλλάζει την ιστορία της Γης και όσοι βρίσκονταν δίπλα στην πύλη συνειδητοποιούν ότι στη νέα χρονογραμμή που δημιουργήθηκε η Ομοσπονδία, ο Αστροστόλος και το Enterprise δεν υπάρχουν πια. Τότε ο Kirk και ο Spock ταξιδεύουν μέσω της πύλης στον χρόνο και φτάνουν στη Γη λίγο νωρίτερα από τον McCoy, για να τον εμποδίσουν να παρέμβει στην εξέλιξη των πραγμάτων. (Ναι, εννοείται ότι η Edith ερωτεύεται τον Kirk και ο Kirk εκείνη.) Τα καταφέρνουν, επιστρέφουν μέσω της πύλης στο δικό τους παρόν και το Enterprise είναι στη θέση του.
Η Edith είχε ένα μεγάλο όραμα για την ανθρωπότητα, το οποίο θα ενέπνεε ένα κίνημα ειρήνης που θα καθυστερούσε την εμπλοκή των ΗΠΑ στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και αυτό θα οδηγούσε στην νίκη των Ναζί. (Όχι, η ΕΣΣΔ δεν υπάρχει στην εξίσωση. Ναι, τι;) Επομένως, τελικά το καθοριστικό γεγονός για το αν η ανθρωπότητα θα προοδεύσει ή όχι είναι η κατάληξη του πολέμου, αλλά αυτό που μπαίνει στο κέντρο της πλοκής του επεισοδίου είναι το αν θα ζήσει ή όχι αυτή η γυναίκα, ένα άτομο από το οποίο εξαρτάται ένα αντιπολεμικό κίνημα. Και αν σημειώσουμε και τον αρνητικό αντίκτυπο του αντιπολεμικού κινήματος, που είχε δίκιο αλλά αναπτύχθηκε σε λάθος στιγμή, έχουμε μια πολύ διαφορετική αντίληψη για την Ιστορία από αυτή του «Past Tense», στην οποία η τύχη παίζει μεγάλο ρόλο. Αντιθέτως, στο «Past Tense» ο καθοριστικός παράγοντας είναι οι αγώνες των καταπιεσμένων.
