Mad Max: Ένα μοναδικό franchise
Γνωστό για το πανκ ύφος του και τη μετα-αποκαλυπτική ιστορία του, η πλοκή εκτυλίσσεται μέσα σε μια πραγματική “έρημη χώρα” (“wasteland”, όπως αναφέρεται στις ταινίες, ίσως παραφράζοντας το μνημειώδες μοντερνιστικό ποίημα του Τ.Σ. Έλιοτ), όπου η κοινωνία έχει καταρρεύσει, καμία συλλογική δομή δεν υφίσταται και η ανθρωπότητα ζει και δρα μέσα σε μια ζούγκλα, όπου φυσικά νόμος είναι το δίκιο του ισχυρού. Πρόκειται, αφενός, για μια libertarian ουτοπία (όπου libertarian βλ. φιλελευθερισμός, αναρχοατομικισμός), δηλαδή επί της ουσίας μια πλήρη δυστοπία ή την ακραία επέκταση μιας καπιταλιστικής κοινωνίας, άλλης μιας ζούγκλας που κυριαρχεί η ισχύς του ισχυρού πάνω στις κοινωνικές ανάγκες, ειδικά στο σημερινό, οριακό στάδιο και τη δομική κρίση του καπιταλισμού.
Στην ιστορία αυτή η ανθρωπότητα αντιπροσωπεύεται πλήρως από την εξής φράση από τις ταινίες:
“A man… reduced to a single instinct: survive.”
Πολιτική!
Στη βάση της ιστορίας βρίσκεται η σχέση του ατόμου με την κοινωνία, μια δυναμική από την οποία πηγάζει και το δυστοπικό στοιχείο της πλοκής. Η δυναμική αυτή θυμίζει, από μια φιλοσοφική σκοπιά που αντιλαμβάνεται την Ιστορία ως διαρκή εξέλιξη, αυτό που ο Φρίντριχ Ένγκελς σε θεμελιώδη κείμενα όπως το Αντι-Ντίρινγκ (1878) και Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους (1884) ονομάζει «ελευθερία κι αναγκαιότητα». Κατά τον ίδιον, σε μια ταξική κοινωνία, που φέρει ως πολιτικό επιστέγασμα της οικονομικής εξουσίας της -μειοψηφούσας κοινωνικά- άρχουσας τάξης το κράτος, η ανθρωπότητα βρίσκεται σε μια διαρκή κατάσταση «ανάγκης» αγκομαχώντας υπό το βάρος της ταξικής εκμετάλλευσης και καταπίεσης να τα βγάλει πέρα. Το -επαναστατικό- πέρασμα στην αταξική κοινωνία εγγυάται και το πέρασμα της ανθρωπότητας σε μια νέα κατάσταση, αυτήν της «ελευθερίας», μακριά πια από την «ανάγκη». Και φυσικά μια αταξική κοινωνία δεν έχει κράτος.
Πού βρίσκεται ο μυθοπλαστικός μετα-αποκαλυπτικός κόσμος του Mad Max σε αυτό το δίπολο;
Είναι εμφανές ότι, εφόσον στον κόσμο του Mad Max δεν υπάρχει κοινωνία, ανθρώπινη οργάνωση δηλαδή, δεν υπάρχει και κράτος. Βρίσκεται δηλαδή η ανθρωπότητα του Mad Max στην κατάσταση της «ελευθερίας» που περιγράφει ο Ένγκελς; Ένας φιλελεύθερος (ή ακόμα κι ένας αναρχοατομικιστής, στον βαθμό που όλες αυτές οι αποκλίνουσες πολιτικές ιδεολογίες συγκλίνουν στην πρωτοκαθεδρία του ατόμου απέναντι στο κοινωνικό σύνολο) θα έλεγε πως ναι, χωρίς την κρατική δομή -νοούμενη συνολικά ως τέτοια, όχι μόνο αναφορικά πχ. με τους μηχανισμούς καταστολής της- ο άνθρωπος είναι ελεύθερος «να κάνει ό,τι θέλει».
Τι σημαίνει καν όμως αυτό; Για τον Ένγκελς, για τον μαρξισμό συνολικά, καμία «ελευθερία» δεν εγγυάται ο κόσμος αυτός. Ο κόσμος αυτός δεν είναι παρά μια επέκταση του καπιταλισμού στον πυρήνα του κι ας μην υπάρχει κρατικό πολιτικό επιστέγασμα. Είναι ο κόσμος του ατόμου πέρα, έξω κι ενάντια από το κοινωνικό σύνολο, από τον συνάνθρωπο. Ο κόσμος του «ο θάνατός σου, η ζωή μου» και του “homo hominis lupus”. Με την έννοια ότι είναι μια ζούγκλα με κατοίκους τους ανθρώπους, χωρίς κάποια οργάνωση που εγγυάται την αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων, τους οποίους η λίγη τροφή και το νερό που υπάρχουν οδηγούν συνεχώς σε αδηφάγο πόλεμο μεταξύ τους.
Με την έλλειψη της «συνειδητής οργάνωσης της ανθρώπινης κοινωνικής παραγωγής» (στο ακραίο μάλιστα σημείο στο οποίο βρίσκεται ο κόσμος του Mad Max) η ανθρωπότητα βρίσκεται «στον καθημερινό αγώνα και μόχθο για την επιβίωση, στην κατάσταση του ελεύθερου δηλαδή ανταγωνισμού, που δεν είναι παρά η πρωταρχική κατάσταση του ζωικού βασιλείου», όπως έγραφε ο Ένγκελς στη Διαλεκτική της φύσης (1883, ανολοκλήρωτο κείμενο).
Πρόκειται για την ακριβώς αντίθετη απεικόνιση του μέλλοντος από αυτήν (την ουτοπική κατ’ ουσίαν) που προτείνει το, λατρεμένο, Star Trek, θα μπορούσε κανείς να πει.
Αισθητική;
Γίνεται εμφανές ότι το Mad Max προσφέρει αγνή ψυχαγωγία, λοιπόν, έχοντας διαρκώς στον πυρήνα της ιστορίας του βαθιά ερωτήματα πολιτικής-κοινωνικής και ιστορικής φύσης.
Τι γίνεται όμως με αυτό που πολύ απλά θα μπορούσε κανείς, μιλώντας για blockbuster action sci–fi σινεμά, να αποκαλέσει διασκέδαση; Δηλαδή ποια είναι η αισθητική αξία αυτών των ταινιών; Το Mad Max αναλώνεται μήπως σε έναν διδακτισμό; Στην τελική, δεν είναι απλά μια ιστορία για τύπους που γουστάρουν υπερβολικά πολύ το μαρσάρισμα, το οποίο γίνεται το σύμβολο της -ατομικής- «ελευθερίας» σε μια μετα-αποκαλυπτική «έρημη χώρα»;
Το Mad Max, με τη φοβερή σκηνοθεσία, το ιδιαίτερα προσεγμένο -σχεδόν πάντα- σενάριο και τις απίστευτες, ναι απίστευτες εικόνες και σκηνές δράσης, είναι ίσως το μόνο franchise που σε τέτοιον βαθμό προσφέρει αγνό fun, αγνό οπτικό θέαμα για να γουστάρει κανείς, προσφέρει δηλαδή εντέλει έναν υπέροχο και δυσεύρετο συνδυασμό διασκέδασης ΚΑΙ ψυχαγωγίας. Πόσο μάλλον όταν αναλογίζεται κανείς ότι και οι 5 ταινίες είναι υπέροχες. Ναι, και οι 5!
Το Mad Max για τον γράφοντα μπαίνει οπωσδήποτε στη worship-worthy κατηγορία κινηματογραφικών ιστοριών, μαζί με τη λαβκραφτική “Apocalypse trilogy” του θεού μας κι άρχοντα του τρόμου John Carpenter, το Evil Dead και τα καλά (και πλήρως πολιτικά, επίσης) Star Trek.
Ειρήσθω εν παρόδω ότι το Mad Max: The Road Warrior (1981), το αποκορύφωμα για πολλούς της σειράς, είναι ίσως ό,τι πιο αγνά πανκ έχει αποτυπωθεί στην οθόνη. Σε συνδυασμό με όλα τα παραπάνω, τι άλλο μένει να ειπωθεί;
Πάντως, για όλους τους αναφερθέντες λόγους, ίσως το Mad Max να έχει λίγη περισσότερη σημασία από όλες τις αναφερθείσες λατρεμένες ταινίες μαζί.
Εξάλλου, πώς γίνεται μια ταινία που περιλαμβάνει την ατάκα…
“I’m the Nightrider; I’m a fuel-injected suicide machine.
I’m a rocker, I’m a roller, I’m an out-of-controller!”
…να μην είναι μια από τις καλύτερες όλων των εποχών; Ιδού το ερώτημα…
