Γράφει ο Αλέξανδρος Στεργιόπουλος για toperiodiko.gr
O Άντριου Μάρτιν «ανακατεύει» τον «Τρελό Πιερό» και το «Γεννημένοι δολοφόνοι» και μας δίνει το «Πρωτόλειο» (Εκδόσεις Δώμα, μετάφραση Βίβιαν Στεργίου). Το πρώτο του μυθιστόρημα που είναι τόσο ώριμο που σε κάνει να αδημονείς για το επόμενο έργο του. Η ανωριμότητα γίνεται πεδίο έμπνευσης, καταγραφής, ανάλυσης και ανάδειξης και είναι η αντίθεση ωριμότητας δημιουργού-ανωριμότητας αμερικάνικης κοινωνίας που κάνει το βιβλίο ενδιαφέρον.
Εδώ διακρίνονται και οι δύο ταινίες που αναφέραμε, του Ζαν Λικ Γκοντάρ και του Ολιβερ Στόουν. Ευρώπη και ΗΠΑ. Τρέλα και φυγή, βία και υποχώρηση. Ελευθερία και ανεξαρτησία, ταξίδια δίχως προορισμό και επώδυνες, ατομικές, διαδρομές. Δίπολα που επηρεάζουν ξεχωριστές προσωπικότητες και διαμορφώνουν τον ατομισμό και τη συμπεριφορά τους. Ο κόσμος -τουλάχιστον στη Δύση- στον 21ο αιώνα απαιτεί ταχύτητα και προσαρμογή, κοινωνική ζωή ρυθμισμένη με ένα «κλικ», νέες δίαιτες, γλώσσα που πρέπει να καταναλωθεί, συνθηματική, διαφημιστική. Α, και καθένας πρέπει να βρει τον εθισμό του, σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται. Εδώ μας ενδιαφέρει η νέα γενιά και ο Μάρτιν δείχνει ότι την ξέρει πολύ καλά.
Το «Πρωτόλειο» είναι από τα έργα που έρχονται να εξηγήσουν το «σήμερα». Οχι με ακαδημαϊκό, δασκαλίστικο ύφος, αλλά με τη γνώση και την κατανόηση αυτού που είναι μπροστά μας. Εν προκειμένω μπροστά στα μάτια του Μάρτιν. Διαβάζοντας την ιστορία και παρακολουθώντας τους χαρακτήρες νιώθεις την παρουσία του συγγραφέα. Νιώθεις ότι οι διαδρομές και οι εμπειρίες των ηρώων του έχουν κάτι απ’ αυτόν. Το ωραίο όμως είναι ότι τίποτα δεν γίνεται βεβιασμένα, καταναγκαστικά, ο τρόπος που αφηγείται διακρίνεται για την ηρεμία και την άνεση του, για την οικονομία και τη σίγουρη δόμηση του. Τα πρόσωπα που δρουν στις σελίδες μπορεί να κινούνται όπως οι ήρωες των Γκοντάρ, Στόουν, ωστόσο κινητοποιούνται από ένα «γουντιαλενικό» πνεύμα. Είτε ζουν κάτι δραματικό είτε κάτι κωμικό δεν τρέχει και τίποτα μοιραίο. Σαν να ξέρουν το «κάθε εμπόδιο για καλό», μόνο που στη δική τους περίπτωση τα εμπόδια τα δημιουργούν οι ίδιοι, είναι οι ίδιοι! Αν θέλουμε να το δούμε και σχηματικά, ο Πίτερ είναι σε σχέση με την Τζούλια αλλά ερωτεύεται τη Λέσλι. Ολοι θέλουν να γίνουν μεγάλοι συγγραφείς. Το τριγωνικό σχήμα όμως δεν λειτουργεί. Πρόβλημα, πρόοδος και το μεγαλείο αγνοείται.
Οι ήρωες του Μάρτιν μας συστήνονται γεμάτοι ζωντάνια κι ας ζουν ζωές στο περίπου. Ψάχνουν τη θέση τους στη σύγχρονη αμερικανική κοινωνία και πασχίζουν να εκπληρώσουν τα όνειρα τους. Δεν ξέρουν τον τρόπο, διαρκώς τον ψάχνουν, πειραματίζονται, σε όλα τα επίπεδα: στο σεξ, στη συντροφιά, στα ναρκωτικά, στο αλκοόλ, στις διαπροσωπικές σχέσεις, πάνω στις κοινωνικές συμβάσεις… Για τους χαρακτήρες του Μάρτιν τα μικρά βήματα είναι που οδηγούν στα μεγάλα άλματα, κι ας υπάρχει ο φόβος να φάνε τα μούτρα τους. Το «Πρωτόλειο» είναι καλοδουλεμένο, με λαμπερή πρόζα, πειθαρχημένη αφηγηματική ροή, ειλικρίνεια και ειρωνεία που τσακίζει τον ναρκισσισμό της νέας γενιάς.
Η μετάφραση ανήκει στη Βίβιαν Στεργίου και είναι πολύ καλή. Δεν μεταφέρει μόνο το ύφος και το πνεύμα της νέας αμερικάνικης γλώσσας, αλλά οι ελληνικές λέξεις που επιλέγει μας βοηθούν να καταλάβουμε την οικουμενικότητα του βιβλίου και πόσο κοντά είναι σε όλους τους ανθρώπους της σημερινής εποχής. Η προσπάθεια της μας δίνει να καταλάβουμε τη σημασία της ανωριμότητας στη δημιουργία και την αξία της ωριμότητας που αναζητείται.
