Το ποδόσφαιρο είναι ένα άθλημα που από τη γέννησή του άφησε ένα πολύ ισχυρό στίγμα στην κοινωνία. Με τον καιρό εξελίχθηκε σε ένα ολόκληρο κοινωνικό φαινόμενο με πολλές προεκτάσεις. Μία από αυτές τις προεκτάσεις είναι η επιρροή που έχει ασκήσει σε άλλα είδη τεχνών, όντας και αυτό τέχνη, όπως ο κινηματογράφος, η ζωγραφική αλλά και η τέχνη με την οποία θα ασχοληθούμε σήμερα, την τέχνη του λόγου.
Σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν γραφτεί και κυκλοφορήσει άπειρα βιβλία και κείμενα για το ίδιο το ποδόσφαιρο ως άθλημα αλλά και για τις προεκτάσεις του, είτε μιλάμε για ιστορίες αθλητικών συλλόγων και βιογραφίες προσωπικοτήτων είτε για αναλύσεις για την αντανάκλασή του στην κοινωνία.
Με αφορμή, λοιπόν, το Παγκόσμιο Κύπελλο ποδοσφαίρου που ξεκινάει απόψε στη Ρωσία, παρουσιάζεται ένα μικρό δείγμα βιβλίων, τα οποία κυκλοφόρησαν (ή επανεκδόθηκαν) την δεκαετία που διανύουμε.
¡Vamos!
10. Εργοστάσιο ποδοσφαίρου – Τζον Κινγκ – Εκδόσεις Οξύ, 2011
Το Εργοστάσιο ποδοσφαίρου αποτελεί ένα από τα γνωστότερα έργα που έχουν κυκλοφορήσει για την κουλτούρα του ποδοσφαίρου, και πιο συγκεκριμένα για την κουλτούρα του Χουλιγκανισμού, στο οποίο βοήθησε και η ομώνυμη ταινία που κυκλοφόρησε το 2004. Ο Τζον Κινγκ με το εν λόγω βιβλίο πραγματοποιεί μια ωμή, ρεαλιστική αλλά και χιουμοριστική αποτύπωση των αιτιών που οδηγούν στη βία στα βρετανικά γήπεδα. Το μυθιστόρημα περιστρέφεται γύρω από τη ζωή του Τομ Τζόνσον, του alter ego του Τζον Κινγκ, και την ενασχόλησή του με την Chelsea και τις μάχες με τους αντίπαλους οπαδούς. Το δυνατό σημείο του βιβλίου όμως είναι, το ότι ο Τομ Τζόνσον δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια αντανάκλαση μιας κοινωνίας που την ορίζει ο νόμος του ισχυρού, με στοιχεία όπως ο ρατσισμός, η ανεργία, ο αλκοολισμός και οι δυσλειτουργικές κοινωνικές σχέσεις. Και όπως είχε πει και ο Ίρβιν Γουέλς, το Εργοστάσιο Ποδοσφαίρου είναι «το καλύτερο βιβλίο για το ποδόσφαιρο και την κουλτούρα της εργατικής τάξης στη Βρετανία της δεκαετίας του ‘90».
9. Το ποδόσφαιρο στην Αφρική – Συλλογικό – Εκδόσεις Απρόβλεπτες, 2011
Το ποδόσφαιρο ως ένα φαινόμενο με μεγάλη απήχηση στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα, δε θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη την αφρικάνικη ήπειρο. Το βιβλίο Το ποδόσφαιρο στην Αφρική είναι μία συλλογή κειμένων γραμμένα από μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, τα οποία άμεσα ή έμμεσα σχετίζονται με την Αφρική. Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζονται πτυχές του ποδοσφαίρου στις αφρικάνικες κοινωνίες και το πώς αυτό λειτούργησε ως μέσο αντίδρασης στις φυλετικές και κοινωνικές διακρίσεις όπως για παράδειγμα οι εκδηλώσεις που διοργάνωναν σύνδεσμοι οπαδών, όπου συμμετείχαν γυναίκες, και ενίσχυαν την κοινωνική και πολιτισμική ζωή των έγχρωμων κατοίκων των πόλεων. Η ιστορία του ποδοσφαίρου στην Αφρική κυλάει παράλληλα με την κοινωνική της ιστορία, την οποία και σημαδεύει, κάτι που είναι ξεκάθαρο στα κείμενα του βιβλίου. Εδώ είναι που εμφανίζεται ο κοινός παρανομαστής όλων των κειμένων, η φράση «το ποδόσφαιρο είναι κάτι παραπάνω από ένα παιχνίδι» και διαβάζοντας κάποιος αυτό το βιβλίο, δε μπορεί παρά να συμφωνήσει.
8. Το φαινόμενο των Ultras στην Ιταλία – Σεμπαστιάν Λουί – Εκδόσεις Απρόβλεπτες, 2011
Η πολύχρωμη και ζωντανή εικόνα των γηπέδων όπως την βλέπουμε μέχρι και σήμερα, με τα πολύχρωμα πανό, τις σημαίες, τις χορογραφίες και τα συνθήματα εμπνευσμένα από γνωστά τραγούδια, εν πολλοίς (αν όχι καθολικά) δημιουργήθηκε από τους Ιταλούς Ultras, αρχικά στα τέλη της δεκαετίας του ‘60 και εδραιώθηκε από την δεκαετία του ’80 και έπειτα. Στο βιβλίο Το φαινόμενο των Ultras στην Ιταλία ο Σεμπαστιάν Λουί, επιχειρεί να κάνει μια όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη καταγραφή του οπαδικού αυτού φαινομένου. Η ιστορική του αναδρομή δε βασίζεται μόνο στα ποδοσφαιρικά όρια, αλλά και στη γενικότερη ιταλική κοινωνία και στο πώς στοιχεία, όπως η έντονη πολιτική αναταραχή στην Ιταλία των δεκαετιών του ’60 και του ’70, επηρέασαν και τον χώρο του οπαδικού κινήματος. Πολύ ενδιαφέρουσες είναι επίσης οι συνεντεύξεις με εννιά μέλη διαφορετικών ομάδων Ultras, που προσφέρουν μία (ή εννιά) εκ των έσω οπτική για το φαινόμενο αυτό.
7. Furiosi – Νάνι Μπαλεστρίνι – Εκδόσεις Απρόβλεπτες, 2012 (θα επανεκδοθεί προσεχώς, επίσης από τις εκδόσεις Απρόβλεπτες)
Ο Νάνι Μπαλεστρίνι είναι μια σημαίνουσα προσωπικότητα της ιταλικής λογοτεχνίας με μεγάλη βιβλιογραφία πίσω του, αλλά και με πολλές σημαντικές στιγμές στην ιστορία της ιταλικής Αριστεράς. Στο Furiosi ξεφεύγει από τις θεματικές που είχε ασχοληθεί στο παρελθόν, και ακολουθεί το μεγαλύτερο group των Ultras της Milan, τις Ερυθρόμαυρες Ταξιαρχίες με επίκεντρο έναν αγώνα στο Κάλιαρι της Σαρδηνίας, εναντίον της τοπικής ομάδας. Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε 11 άσματα στα οποία εξιστορούνται -πάντα σε πρώτο πρόσωπο- οι εμπειρίες των οπαδών απ’ τις μετακινήσεις τους, όπως οι συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής, οι διάφορες παραβατικές συμπεριφορές, αλλά και οι κώδικες και η ηθική που διείπαν τους Ultras στη δεκαετία του 1980.
6. Η τέχνη του πολέμου για το ποδόσφαιρο – Χρίστος Χαραλαμπόπουλος – Εκδόσεις Δίαυλος, 2016
Μπορεί ένα εγχειρίδιο πολέμου του 5ου αιώνα π.Χ. να έχει εφαρμογή πάνω στο ποδόσφαιρο; Φυσικά και μπορεί, διότι και το ποδόσφαιρο ένα είδος πολέμου είναι. Με βάση αυτό, ο Χρίστος Χαραλαμπόπουλος μεταφέρει το κλασικό εγχειρίδιο πολέμου του Sun Tzu στο σήμερα και προσπαθεί να φέρει στην επιφάνεια την πολεμοχαρή ταυτότητα του αθλήματος. Ο Χαραλαμπόπουλος φαίνεται πως γνωρίζει τον χαρακτήρα του ποδοσφαίρου και προσπαθώντας να αποφύγει τυχόν στερεότυπα, καταφέρνει να μεταφέρει εμπεριστατωμένα κάθε κεφάλαιο του έργου του Sun Tzu στο γήπεδο, είτε μιλάμε για τις πολιτικές και οικονομικές είτε για τις αθλητικές προεκτάσεις του αθλήματος. Η τέχνη του πολέμου για το ποδόσφαιρο πείθει εν τέλει τον αναγνώστη πως το ποδόσφαιρο είναι και τέχνη και πόλεμος.
Για το μέρος Β εδώ.
