Κείμενα: Λένα Τζιογκίδου / Αναδημοσίευση: Comic Cultura #3
Η διαφορετικότητα/diversity στα κόμικς και graphic novels είναι ένα ζήτημα που απασχολεί και συζητιέται πολύ τα τελευταία χρόνια. Δεν πρόκειται όμως για «καινούρια ανακάλυψη». Το θέμα είχε αναδειχθεί ήδη από τα κοινωνικά κινήματα των δεκαετιών ’60 – ’70 κι έκτοτε θίγεται συχνά στην επικαιρότητα, με μεγαλύτερη ή μικρότερη βαρύτητα, σε πολλές πτυχές της ζωής και της κουλτούρας. Ήδη τα πρώτα βήματα έγιναν από τα 70s με την ισχυροποίηση γυναικείων χαρακτήρων και την συχνότερη εμφάνιση αφροαμερικάνων και ΛΟΑΤΚΙ ηρώων.
Οι εξελίξεις αυτές έχουν βοηθήσει πολύ στην ανανέωση του ανθρώπινου δυναμικού που δουλεύει πλέον στη βιομηχανία των κόμικς. Ο Scott Mc Cloud κάποτε έγραψε για λευκή αντρική κυριαρχία στην κοινότητα των δημιουργών, το οποίο σήμερα ευτυχώς δείχνει να αλλάζει. Η είσοδος των νέων δημιουργών, φέρνει διαφορετικές οπτικές , που ανανεώνουν πεπερασμένους συσχετισμούς. Σιγά σιγά βλέπουμε diversity δημιουργούς να ξεχωρίζουν και να στέκονται ισάξια δίπλα στα mainstream ιερά τέρατα των κόμικς.
Είναι πολύ θετικό ότι υπάρχει πλέον μεγαλύτερη ποικιλία στις μειονοτικές παρουσίες στα κόμικς. Δυστυχώς όμως, όχι πάντα και με την προσδοκώμενη αληθοφάνεια. Σε κάποιες περιπτώσεις τα σενάρια είναι προσχηματικά ή διδακτικά κι η διαφορετικότητα καταντά ταμπέλα χωρίς αντίκρισμα, οι χαρακτήρες χάνουν την οικειότητα και τη σύνδεση με τους αναγνώστες. Αν οι μεγάλες εταιρίες βρήκαν το καινούριο παιχνίδι που θα ανανεώσει παρωχημένες ιστορίες στο όνομα της διαφορετικότητας, μάλλον κάτι δεν κάνουν σωστά. Δεν αρκούν λίγοι καλοί τίτλοι για να φέρουν την άνοιξη. Δε χρειάζεται σώνει και ντε να αλλάξουν φύλο, φυλή και σεξουαλικό προσανατολισμό οι παλιοί ήρωες.
Καλογραμμένα και καλοσχεδιασμένα σενάρια, έξυπνοι διάλογοι, νέοι απρόβλεπτοι χαρακτήρες θα αναδείξουν το θέμα και θα αυξήσουν τους φανς. Προχειροδουλειές με προσχηματικά σενάρια, εξυπνακίστικες ατάκες και κηρύγματα μπορούν να το χαντακώσουν (όπως πιθανότατα και τις πωλήσεις). Οι εκδοτικές εναλλακτικών κόμικς κινούνται πολύ περισσότερο καιρό σ’ αυτό το πεδίο και δείχνουν να χειρίζονται πολύ καλύτερα τέτοιες θεματικές.
Μπορεί η σημερινή προσέγγιση της διαφορετικότητας να είναι κυρίως μια τάση της μόδας, μπορεί και όχι. Η παροδικότητα της θα εξαρτηθεί μεταξύ άλλων κι από το αν η μειονοτική εκπροσώπηση θα ωθήσει στην ανάπτυξη νέων φανς, όπως κι από τις απαιτήσεις του αναγνωστικού κοινού.
Όσο εμπορικά να είναι πάντως τα παιχνίδια που παίζονται γύρω από τη διαφορετικότητα στα κόμικς, θεωρώ ότι το βασικό όφελος παραμένει. Η δυναμική αντιπροσώπευση στη μαζική κουλτούρα των διαφορετικών κοινωνικών ομάδων σίγουρα μπορεί να βοηθήσει ενάντια στη δαιμονοποίηση, το ρατσισμό, το σεξισμό και την ομοφοβία.
Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερο, οι ήρωες κι οι ηρωίδες των κόμικς αλλάζουν. Χάνουν τη στερεοτυπική τους απεικόνιση και γίνονται λιγότερο δισδιάστατοι. “Αόρατα” κοινωνικά κομμάτια βρίσκουν τη φωνή τους. ΛΟΑΤΚΙ, ΑΜΕΑ, αλλόθρησκοι, αφροαμερικανοί, ασιάτες, κ.ά. αυξάνονται συνεχώς.
Αυτή είναι μια μικρή λίστα με 13 γνωστά κόμικς, νεότερα και παλιότερα, που μιλούν για τη διαφορετικότητα. Δεν είναι απαραίτητα τα πιο αντιπροσωπευτικά ή τα καλύτερα, αλλά μπορούν να αποτελέσουν μια αρχή, το έναυσμα να ψάξει κανείς κάτι περισσότερο απ’ ό,τι έχει συνηθίσει.
Lumberjanes
Πρόκειται για μια ongoing σειρά που ξεκίνησε να κυκλοφορεί από τη BOOM! το 2014 και μετράει 60 τεύχη μέχρι σήμερα. Είναι δημιουργία των Noelle Stevenson, Grace Ellis, Shannon Watters και Brooke Allen. H υπόθεση έχει να κάνει με τις περιπέτειες μιας κοριτσοπαρέας στην κατασκήνωση , απέναντι σε μεταφυσικά πλάσματα και μη. Πρόκειται για ένα όμορφο και φρέσκο all ages κόμικ, με καλή ανάπτυξη κοριτσίστικων και ΛΟΑΤΚΙ χαρακτήρων, γραμμένο με αβίαστη ροή, χιούμορ, μυστήριο, δράση κι έμφαση στη σχέσεις ανάμεσα στην παρέα και τη φιλία τους. Έχει τιμηθεί με δύο βραβεία EIsner το 2015 κι ήταν τρεις φορές υποψήφιο για το GLAAD Media Award for Outstanding Comic Book.
El Deafo
Είναι ένα graphic novel της Cece Bell, που εμπνέεται από τα παιδικά χρόνια της δημιουργού και την αντιμετώπιση των προβλημάτων ακοής της. Εκδόθηκε το 2014 από την Amulet Books. Όμορφο, αστείο, συγκινητικό κόμικ, καταπιάνεται με μια συχνά «αόρατη» αναπηρία μέσα από τα μάτια ενός παιδιού που τη ζει. Το 2015 διακρίθηκε με Newbery Honor και κέρδισε βραβείο Eisner ως η καλύτερη έκδοση για παιδιά 8 – 12.
Ms Marvel – Kamala Khan (Ms. Marvel: Μετάλλαξη)
Η Kamala Khan είναι η πρώτη μουσουλμάνα υπερηρωίδα της Marvel, δημιουργία των Gwendolyn Willow Wilson, Sana Amanat , Stephen Wacker, Adrian Alphona και Jamie McKelvie. Πρωτοεμφανίστηκε το 2013 κι απέκτησε δική της σειρά το 2014, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Δεν πρόκειται για την «κλασική» Ms Marvel, αλλά για μια έφηβη συνώνυμή της. Η Kamala είναι μια έφηβη αμερικανοπακιστανή που προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στον αμερικανικό τρόπο ζωής και την παραδοσιακή της οικογένεια. Ταυτόχρονα έχει να διαχειριστεί το ότι απέκτησε υπερδυνάμεις. Φρέσκια και καλογραμμένη προσθήκη στα υπερηρωικά κόμικς, δείχνει και πτυχές της αμερικανικής μουσουλμανικής οικογένειας. Έχει βραβευθεί το 2015 με Hugo Award, Joe Shuster Award και το 2016 με Angoulême International Comics Festival Prize, Dragon Award, Dwayne McDuffie Award for Diversity in Comics, ενώ έχει προταθεί και για βραβεία Eisner και Harvey. Στα ελληνικά κυκλοφορεί ο πρώτος τόμος Ms. Marvel: Μετάλλαξη, από τις εκδόσεις Anubis.
Abbott
Ένα κόμικ έξι τευχών των Saladin Ahmed και Sami Kivela που κυκλοφόρησε από την BOOM! το 2018. Η υπόθεση εκτυλίσσεται γύρω από μια μαύρη δημοσιογράφο στα 70s, την Elena Abbott, που προσπαθεί να διαλευκάνει μια σειρά εγκλημάτων. Η πρωταγωνίστρια, μανιώδης καπνίστρια, αμφισεξουαλική, έχει κάτι από Constantine στη θηλυκή εκδοχή του. Καθώς η ιστορία ξεδιπλώνεται στα 70s, έχουμε την ευκαιρία να δούμε παράλληλα με τη βασική υπόθεση, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Elena, όντας μαύρη γυναίκα στη μαχητική δημοσιογραφία. Το Abbott ήταν υποψήφιο για βραβείο Bram Stoker το 2018 και για βραβείο Hugo το 2019.
Fun home: A family tragicomic (Το Θανατάδικο)
Αυτοβιογραφικό graphic novel της Alison Bechdel και τη σχέση της με τον πατέρα της. Πρωτοκυκλοφόρησε το 2006 από τις εκδόσεις Houghton Mifflin Harcourt. Από τα γνωστότερα ΛΟΑΤΚΙ κόμικς, από μια πρωτοπόρα δημιουργό με αυτή τη θεματική, γνωστή κι από το προγενέστερο «Dykes to watch out for». Το Θανατάδικο βραβεύτηκε το 2007 με Eisner Award for Best Reality-Based Work, GLAAD Media Award for Outstanding Comic Book, Lambda Literary Award for Lesbian Memoir and Biography, Stonewall Book Award for Non-Fiction. Κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Γράμματα.
Swallow me whole
Πρόκειται για ένα graphic novel του Nate Powel, που κυκλοφόρησε το 2008, από τις εκδόσεις Top Shelf. Καταπιάνεται με το θέμα των ανθρώπων με ψυχικές διαταραχές. Οι πρωταγωνιστές είναι δυο ετεροθαλή αδέρφια, το ένα πάσχει από σχιζοφρένεια, το άλλο από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Προσπαθούν να ανταπεξέλθουν στα οικογενειακά προβλήματα, το σχολείο, τις σχέσεις με τους υπόλοιπους εφήβους, τη σχέση μεταξύ τους και με τους εαυτούς τους. Το 2009 κέρδισε το Eisner Award for best new graphic novel.
Faith
Η Faith Herbert (ή αλλιώς υπερηρωίδα Zaphyr) είναι δημιουργία των Jim Shooter, και David Lapham. Πρωτοεμφανίστηκε στο τεύχος Harbringer #1, αλλά απέκτησε τη δική της σειρά το 2016-2017, πάλι στη Valiant, από τον Jody Houser σε συνεργασία με διάφορους σχεδιαστές. Πρόκειται για μια plus size υπερηρωίδα, κόμικς φαν, nerd της ποπ κουλτούρας, με καλή απήχηση στο αναγνωστικό κοινό. Το 2016 βρέθηκε σε πολλές λίστες με τα καλύτερα κόμικς της χρονιάς. Το κόμικ ήταν υποψήφιο και για διάφορα βραβεία , μεταξύ των οποίων και για Eisner award for best new series.
Saga
Αυτό το εξαιρετικό κόμικ των Brian K. Vaughn και Fiona Staples είναι ίσως από τα πιο diversity κομικς που κυκλοφορούν. Η ιστορία πραγματεύεται τον απαγορευμένο έρωτα (και τον απαγορευμένο καρπό του) δυο ανθρώπων από διαφορετικές φυλές που βρίσκονται σε πόλεμο. Το κόμικ περιέχει πληθώρα χαρακτήρων ΛΟΑΤΚΙ, “διαφορετικών” κάθε είδους, φυλών, σωματοτύπων, ηλικιών. Οι χαρακτήρες είναι τρισδιάστατοι, αληθοφανείς, απρόβλεπτοι. Πρόκειται για μια πολύ επιτυχημένη σειρά κόμικς που έχει τιμηθεί με πάρα πολλά βραβεία, μεταξύ των οποίων 12 Eisner και 17 Harvey. Κυκλοφορεί στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Οξύ.
Strangers in
Paradise
Ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του Terry Moore, που αυτοεκδόθηκε από το 1993 εως το 2007 και τον έκανε ευρύτερα γνωστό. Η ιστορία περιστρέφεται γύρω από τη σχέση των δυο πρωταγωνιστριών. Εξαιρετική γραφή και ανάπτυξη χαρακτήρων. Η σειρά βραβεύτηκε με Eisner Award το 1996, GLAAD Award for best comic book το 2001, National Cartoonists Society Reuben Award το 2003.
Le bleu est une couleur chaude (Το μπλε είναι το πιο ζεστό χρώμα)
Από τις πιο συναισθηματικές ερωτικές ιστορίες ΛΟΑΤΚΙ στα κόμικς. Έργο της Julie Maroh, που πρωτοεκδόθηκε από την Glénat το 2010. Περισσότερο μια ιστορία αγάπης, παρά οτιδήποτε άλλο, το κόμικ αυτό έγινε ευρύτερα γνωστό λόγω της κινηματογραφικής του μεταφοράς. Βραβεύτηκε με Prix du Festival d’Angoulême for Prix du public Fnac-SNCF (2011) και BDGest’Art for Meilleur Premier album (2010). Κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις ΚΨΜ.
Stuck Rubber Baby
Ένα από τα παλιότερα κόμικς που καταπιάνονται με την αντρική ομοφυλοφιλία. Δημιουργήθηκε μέσα σε τέσσερα χρόνια από τον Howard Cruse και τελικά εκδόθηκε το 1995 από την Paradox Press, θυγατρική της DC. Η ιστορία ακολουθεί τη διαδρομή του πρωταγωνιστή στον αμερικάνικο νότο, στα 50s – 60s, τη σχέση του με το κίνημα των μαύρων και των πολιτικών δικαιωμάτων. Καθώς οι εντάσεις οξύνονται, ο πρωταγωνιστής βρίσκει τη δύναμη να αποδεχτεί την ομοφυλοφιλία του και να ριζοσπαστικοποιηθεί ακόμα περισσότερο. Το κόμικ τιμήθηκε με τα βραβεία Harvey Awards for Best Graphic Album of Original Work (1996), Prix du Festival d’Angoulême for Prix de la critique (2002), Lambda Literary Award Nominee for Photography/Visual Arts (1996), Premio a la mejor novela gráfica en los Premios Comic Art (UK), Eisner Award for Best Graphic Album-New & Best Editor (1996), ενώ ήταν υποψήφιο και για το Stonewall Book Award for Literature (1996), .
Scott Pilgrim
Δημιουργία του Bryan Lee O’Malley, που ολοκληρώθηκε σε 6 τόμους, από το 2004 εως το 2010. Νέρντικο, στυλιζαρισμένο διασκεδαστικό κόμικ με σχεδιαστικές επιρροές manga, που πραγματεύεται την ιστορία του 23χρονου Scott Pilgrim, της μπάντας του, τις σχέσεις τους και τους ανταγωνιστές τους. Ένας από τους βασικούς χαρακτήρες είναι κι ο Wallace Wells, ο σούπερ κουλ κολλητός και συγκάτοικος του Scott Pilgrim. Βραβεύτηκε με Doug Wright Award (2005), Joe Shuster Awards (2006), Harvey Award (2007), Eisner Award For Best Humor Publication (2010).
American Born Chinese
Είναι ένα graphic novel του Gene Luen Yang, που κυκλοφόρησε το 2006, από τη First Second Books. Η υπόθεση έχει να κάνει με την προσαρμογή ένός αμερικανοκινέζου στο σχολείο και στην νέα του γειτονιά, όταν μετακομίζει εκεί από την Chinatown. Το κόμικ θίγει ζητήματα στερεοτυπικών αντιλήψεων και ρατσισμού με έξυπνο τρόπο κι ευαισθησία. Το κόμικ βραβεύτηκε με Michael L. Printz Award (2007), Will Eisner Comic Industry Awards for Best Graphic Album – New (2007), National Book Award Finalist for Young People’s Literature (2006), One Book One San Diego for Young Adult (2014), ενώ ήταν υποψήφιο και για James Cook Book Award (2007).
