Το ραπ στην Ελλάδα είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση αν κάτσει κανείς να δει τη πορεία του. Από τους Bong Da City και τα Βόρεια Αστέρια, στους Στίχοιμα και τους Social Waste, και τώρα στον Lex και τον Εθισμό, η ιστορική εξέλιξη – ή καλύτερα ανέλιξη – του είδους τόσο ποιοτικά όσο και από άποψη απήχησης, έχει περάσει από πολλά κύματα. Από το underground στο mainstream και ξανά πίσω, το 2024 μπορούμε να μιλάμε για την καλύτερη εποχή του ραπ. Δεν είναι λίγο το πως όταν βγάζει δίσκο ο Lex, ο χρόνος παγώνει και όλη η ελληνική κοινωνία σαν συλλογικός νους τον ακούει. Όπως δεν είναι ασήμαντο, το πως μια βόλτα να βγεις ακούς παντού αυτοκίνητα να βάζουν διαπασών στα ηχεία Bloody Hawk ή Sadam. Αλλά ας μην κοιτάμε πολύ μακριά, παρά στις ίδιες τις παρέες μας, που το να κάνεις quote στίχους Lex ή Εθισμό, είναι μέρος του καθημερινού μας λόγου πλέον.
«Μεταξύ μας δεν νικιέται η αλήθεια»
Όσοι επιμένουν να μιλάνε για χιπ χοπ κουλτούρα εν έτει 2024 δεν μιλάνε απλώς μια μια κ**λα. Πενήντα χρόνια ζωής και το χιπ χοπ είναι το μεγαλύτερο λαϊκό φαινόμενο που έχει γνωρίσει ο πλανήτης. Είναι προϊόν της ίδιας της κοινωνίας που βιώνει καθημερινά την εξαθλίωση, την ακρίβεια, τον συστημικό ρατσισμό, τις έμφυλες διακρίσεις, την γκετοποίηση. Μιας κοινωνίας των «από τα κάτω» που επιδιώκαν να αναπαράγουν ένα πιο ανθρώπινο, πιο αληθινό ηχόχρωμα της σύγχρονης ζωής. Ένας κώδικας επικοινωνίας που συνδέει τα παιδιά των εργατικών συνοικιών μέχρι εκείνα των προαστίων. Το ραπ όσο και να προσπαθούν να το καταδικάσουν, να το περιορίσουν, δεν θα μπορέσουν ποτέ να το ελέγξουν. Οι 30 χιλιάδες θα γίνουν 50 και πάει λέγοντας. Τον λαϊκό χαρακτήρα της χιπ χοπ κουλτούρας δεν θα τον καταστείλουν. Γιατί όσο και να λογοκρίνουν, η καλλιτεχνική έκφραση – με όποια μορφή έχει αυτή – δεν μπορεί να περιοριστεί από κανένα κρατικό μηχανισμό. Μόνο φέτος το πως η χιπ χοπ σκηνή βγήκε και μίλησε για τη Παλαιστίνη, αλλά και το πως επιμένει στο να μην κάνει εκπτώσεις στον κοινωνικοπολιτικό ταξικό της στίχο, φέρει ανάλυσης.
«Μας μεγάλωσε αυτό τελικά, το γ***μένο θα μας γεράσει»
Το 2024 ήταν ίσως η χρονιά με τις περισσότερες ραπ παραγωγές και πόσο δε μάλλον από άποψη δίσκων. Ήταν όλα καλά; Σίγουρα όχι, με τα περισσότερα να βρίσκονται στο επίπεδο του μετρίου – πέρα από μερικές εξαιρέσεις που θα αναπτύξουμε παρακάτω. Κάτι που μπορούμε να πούμε με σιγουριά, είναι πως πρόκειται για μια χρονιά γεμάτοι πειραματισμούς, με την πλειονότητα των καλλιτεχνών να δοκιμάζονται και να τεστάρονται είτε στα flows, είτε σε beats. Φαίνεται σα να υπάρχει η συλλογική ευθύνη μεταξύ όλων των ραπ καλλιτεχνών να ανεβάσουν την σκηνή και να σπάσουν τις κοινοτυπίες. Αλλά και ευρύτερα, η Ελλάδα να αποκτήσει μια ηχηρή, αυθάδικη και ισχυρή ραπ φωνή.
«Κάθε χρονιά η χρονιά μας»
Πολλές τάσεις διακρίθηκαν ωστόσο μέσα στη χρονιά. Ο όλο και πιο μελωδικός στίχος, ο όλο και περισσότερο drill ήχος, η νοσταλγική στροφή σε 90ς μονοπάτια, αλλά και οι θεματικές να ακουμπάνε πλατιά το κοινωνικό ζήτημα (ακρίβεια, πόλεμος, γυναικοκτονίες κα). Κάτι ακόμα που έχει ενδιαφέρον είναι τα πολλαπλά solo projects – δηλαδή πλέον όλο και πιο δύσκολα βλέπεις group projects ή χιπ χοπ συγκροτήματα. Αλλά και παράλληλα πως τα collabs αμιγώς με έναν ραπ παραγωγό είναι όλα και πιο άφαντα – δηλαδή ένα ραπ άλμπουμ πλέον θα έχει τουλάχιστον δύο παραγωγούς. Τροφή για σκέψη και περαιτέρω ανάλυση!
«Μου έχει λείψει ο ανταγωνισμός»
Πριν πάμε στη λίστα, θα ήθελα να αναφερθώ σε κάποιους δίσκους που δεν κατάφεραν να βρεθούν στη παρακάτω δεκάδα. Για αρχή, να πιάσουμε τους νέους καλλιτέχνες που είδαμε φέτος άλμπουμ τους και πραγματικά έχουν πολύ καλά δείγματα. Μεταξύ αυτών, αναφέρομαι στο πολύ καλό «POV» του Cego Menz που έχει πραγματικά να δώσει πολλά στη σκηνή, στο πολύ ενδιαφέρον ήχο του «Άραγε Λες Να Ξεμπερδέψαμε» του Σημάδι που μας έδωσε ένα άλμπουμ με αρχή – μέση – τέλος και – ένα από τα προσωπικά αγαπημένα μου – το «Αμνησίες» του Septimo, που ήταν ένα πραγματικά μικρό διαμάντι. Στον αντίποδα, το «Young Veteran» του Half Quickie ή το «Purge» των Κάτω από το Γείσο, αν και αξιόλογες δουλειές, δεν με ενθουσίασαν με τον αντίστοιχο τρόπο – αν και για τους Κάτω από το Γείσο να σημειώσω πως πρόκειται ένα ωραίο ωραίο κρου τσογλανέων που το πουλάνε προς τα έξω πολύ όμορφα, όσο και αν (μετά από 3 άλμπουμ) ακόμα απουσιάζει εκείνη η εσάνς που θα το πήγαινε ένα βήμα παραπέρα. Ακόμα, δεν γίνεται να μην μιλήσουμε για το «Deadline» του Jaul που το βρήκα υπερβολικά μελό για τα γούστα μου, αλλά και ευρύτερα δεν μπορούσε να κρατήσει μια σταθερή θεματική και κατά τη διάρκεια της ακρόασής του, ήταν σαν ένα πύργο που όλο έπεφτε και όλο ξαναχτιζόταν – και είναι πραγματικά κρίμα γιατί πιστεύω έχει πολλά να μας δώσει ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης.
Στις «blockbuster» κυκλοφορίες της χρονιάς, όπως θα δείτε, απουσιάζουν διάφοροι μεγάλοι δίσκοι, που προσωπικά με απογοήτευσαν αρκετά. Το «Year Two» του Tsaki ή το «Φθηνά Tricks 2» του Bloody Hawk ήταν (σχετικά) αδύναμα sequels των προηγούμενων δίσκων τους – αν και μερικά bangers τους θα μείνουν στην ιστορία – ενώ στο «Homesick» του Wang φαίνεται μια προσπάθεια για κάτι πιο βαθύ, αλλά καταλήγει τίγκα ρηχό. Το «Thrasitato EP» του Negros Tou Moria ήρθε πιο πολύ να ενισχύσει τον περσινό του δίσκο, αλλά δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια αλληλουχία κομματιών, καθώς και το νέο άλμπουμ του Εισβολέα, «Η Βιομηχανία των Ηλιθίων», αντίστοιχα, το βρήκα αρκετά άνευρο. Από τους παλαίμαχους Sadomas και Thitis πήραμε το «Smooth Kai Hardcorila», που κρατάει ακόμα ψηλά τόσο την έννοια του collab project (που όπως είπαμε απουσίαζε παντελώς φέτος), όσο και μια 90ς αισθητική του χιπ χοπ (και από άποψη ήχου όσο και στους στίχους – aka πετάξαμε την πολιτική ορθότητα από το παράθυρο φάση). Όσον αφορά τώρα το νέο EP των Zoro&Buzz, «12136», ήταν πραγματικά ένα συγκλονιστικό αμάλγαμα τριών κομματιών με ιστορίες γειτονιάς, που δεν γίνεται να μην σε συγκινήσει.
Απογοητεύσεων η συνέχεια (αλλά και με μία υπόσχεση να τα ακούσω παραπάνω) βλέπουμε το «Βίωμα» του Novel 729 – αν και θα πω ότι είναι αρκετά υποκειμενική άποψη αυτή (όπως και όλο το άρθρο, γαρ!) – το «Ο Κόσμος Που Αλλάζει» του Ταφ Λάθος είχε ένα ενδιαφέρον και το «Multiverse» του Mpelafon που μας έδωσε ωραία beats και κάποια αξιοσημείωτα κομμάτια αλλά έως εκεί. Δεν ήταν μόνο απογητεύσεις όμως η χρονιά, καθώς το νέο άλμπουμ του Ραμμένου Άσσου, «Κανένας», ήταν μια ευχάριστη έκπληξη, όπως και το πολυαναμενόμενο «Όνειρα Σε Σπίτι Μάγισσας» των Φι Βήτα Σίγμα, ενώ το νέο EP της Mira «Λίγο ακόμα» συνεχίζει να μας δίνει μια δυναμική νέα φωνή στο φεμ ραπ.
Αρκετά πλατειάσαμε όμως! Ας πάμε στη λίστα:
10) Xara – Sin City
«Μόνο ραπ και στυλ το ξέρει όλη η γειτονιά»
Αυτό το project ήταν πραγματικό στοίχημα και για τον κόσμο αλλά και για εμένα. Για τον κομό γιατί επρόκειτο για το πρώτο άλμπουμ της Χαράς και για εμένα γιατί δεν θα με έλεγε κάποιος φαν της. Αλλά το συγκεκριμένο άλμπουμ όσο επέστρεψα σε αυτό για τις ανάγκες του άρθρου, τόσο πιο πολύ πίστεψα σε αυτό. Είναι ένα τίμιο και στιβαρό πρώτο project, που κρατάει τόσο μια θεματική συνοχή, όσο και μια πολύ καλή fast-paced ροή. Αν και για εμένα έχει ακόμα αρκετό χώρο εξέλιξης, και φαίνεται από το πως σχεδόν όλα τα κομμάτια είναι στα δύο λεπτά. Είναι σίγουρο πάντως το ότι η Χαρά αυτή τη στιγμή εκπροσωπεί το αυθάδικο φεμ ραπ όσο λίγες. Επίσης αυτή η απλότητα του cover στο άλμπουμ είναι αισθητικά εξαιρετική. Αξιόλογες παραγωγές από Electabaz, soda, Kaist, Th Mark, ketetya και τα feats με Expe και Ladele – μαζι με τη πρώτη κάνουν και το αγαπημένο μου κομμάτι του δίσκου, το «Ptsd» (παραγωγή Th Mark).
9) Retro – No Competition
«Ήρθα για να μείνω και να κάψω στερεότυπα, μπάρες τα δικά μου στιγμιότυπα»
Έχω καταλήξει πως λατρεύω αυτόν τον ανατολίτικο ήχο του Retro. Σε συνδυασμό με τις εικονές γειτονιάς από το νέο Ηράκλειο της Αττικής, και τη δημιουργία μιας αυθάδικης, αντισυμβατικής φιγούρας, ήταν εύκολο να με κερδίσει. Μετά το πολύ δυνατό περσινό δίσκο του, «Product of Da Block», πήγαμε στο αδύναμο «CODE DE LA RUE», και με το τελευταίο του δίσκο, «No Competition», επανήλθε δυναμικά. Μια μίξη 12 κομματιών που το ένα είναι πιο banger από το άλλο, με εξαιρετικές παραγωγές και ένα flow που θερίζει, μιλάμε για ένα άλμπουμ με όλα τα απαραίτητα στοιχεία να γίνει κάτσι και να κερδίσει πλατιά το κοινό. Με beats από Kazal, Melow, Pxscu, Dorobeats, Longlive, freshthereal, Evan Spikes, Nosfer, GOR888, m61, TEDOBEATS μιλάμε για ένα άλμπουμ με έναν ράπερ και από έναν διαφορετικό παραγωγό στο κάθε track (μόνο ο Longlive εμφανίζεται σε 4 κομμάτια, συνήθως σε συνεργάσια με κάποιον ακόμα). Και καταφέρνουν όλα αυτά να δέσουν μεταξύ τους και αυτό δεν είναι απλό κατόρθωμα. Για αυτό το «No Competition» θα συνεχίζει να παίζει στο repeat. Αν κρατάω κάποιο κομμάτι θα έλεγα το «Godamn» που φέρει τη κινηματογραφική ατμόσφαιρα του Melow.
8) Tzamal – Terra Dannata
«Οι προσδοκίες της γενιάς μας ασταμάτητες. Να μπούμε πρώτοι στην ουρά των κενών»
Ο Τzamal είναι μια από τις πιο ιστορικές φιγούρες στην ελληνική ραπ σκηνή, αφού μέσα από τα Βόρεια Αστέρια μεγάλωσε η γενιά των Millenials και ως σόλο καλλιτέχνης μεγάλωσε τη Gen Z, ξεκινώντας με ένα από τα αγαπημένα μου χιπ χοπ άλμπουμ, τη «Φαβέλα». Η πορεία του ωστόσο δεν κατάφερε να ξεφύγει από ένα κάπως κοινότυπο μονοπάτι, δίχως πειραματισμούς, εμμένοντας σε έναν πιο παλιακό χιπ χοπ ήχο. Δεν ανυπομονούσα για το «Terra Dannata», ακριβώς επειδή φοβόμουν πως η ανευρότητα της «Κούπας του Ιούδα» θα ξαναβρεί το δρόμο του και σε αυτό το δίσκο. Όμως στο «Terra Dannata» βλέπουμε έναν Tzamal που θέλει πάρα πολύ να υπενθυμίσει στο κοινό του ποιος είναι και γιατί πρέπει να στρέψουμε τη προσοχή μας σε εκείνον. Ένας δίσκος όπου πειραματίζεται, που δοκιμάζεται, επιχειρεί να πατήσει στο σήμερα με μερικές εξαίρετες παραγωγές από Ortiz, mi368, Sandal, Kess, Inver και ένα «εκρηκτικό» feat με τον Dani Gambino. Αγαπημένο κομμάτι του δίσκου θα έβαζα το ομώνυμο του δίσκου.
7) 0-100 Seirene & Ήρωας – Ζωή σε ευθείες γραμμές
«Άλλο δεν θα υποφέρω. Έχω τις φίλες μου μαζί τους να χορεύω»
Δεν μπορώ να κρύψω το πόσο περίμενα αυτό το άλμπουμ. Ο ήχος της 0-100 με είχε κερδίσει από τα πρώτα της single, το πως πατάει με αυτή την απαλή φωνή, όλα (συνήθως) δένουν τέλεια. Ο electronic ήχος και ο φεμ γεμάτος ενέργεια, στυλ, πόζα και τσαχπινιά στίχος κάνουν ένα πολύ δυνατό συνδυασμό σε tracks όπως το «Taka Touka», ενώ και σε αμιγώς πιο μελωδικά κομμάτια καταφέρνει να σε κρατήσει από το συναίσθημα όπως στο «Καλωσήρθες στη παράνοια». Στο πρώτο της άλμπουμ «Ζωή σε ευθείες γραμμές» μαζί με τον Ήρωα (που έχει αναλάβει τις παραγωγές του δίσκου) μας δίνει όλα τα στοιχεία που μας έκαναν φαν της εξαρχής και χτίζει πάνω σε αυτά έναν από τους πιο όμορφους δίσκους της χρονιάς. Δώδεκα κομμάτια όλα ένα και ένα, μια μεγάλη εικόνα της σύγχρονης καθημερινότητας σε αστικό πεδίο. Μόνο αρνητικό το πως δεν καταφέρνει να κρατήσει μια καλή ροή και ανά σημεία στα πρώτα listens κούραζε. Με τρία feats από το Σημαδί, τη Sophie Lies και τον Grut.818, και με ένα πολύ όμορφο cover, ήταν μια εύκολη ένταξη στη δεκάδα. Για αγαπημένο κομμάτι θα διαλέξω το «OD».
6) Jako & Kazal – Voight Kampff
«Θα είναι η πόλη μου ερημιά, δεν θα φοβάμαι να δακρύσω. Ίσως μου λείψανε πολλά μα πιο πολύ θα λείψουν τα άγχη. Πάντα αν δε με έτρωγε κάτι δε γέμιζε το στομάχι»
Για τον Jako είχα ακούσει διάφορα καλά λόγια ανά καιρούς και περίμενα αυτό το άλμπουμ ώστε να μπορέσω να τον κρίνω. Και θα πω ότι με εξέπληξε όσο κανένας άλλος δίσκος φέτος. Τι να πρωτοσχολιάσω; Τις παραγωγές του Kazal που απλά σε μεταφέρουν σε ένα δυστοπικό αστικό πλαίσιο ή τους στίχους του Jako που χώνει από τις πιο δυνατές μπάρες απανωτά τη μια μετά την άλλη και καταφέρνει να σε βυθίσει στο κόσμο του. Ακούστε τον, απλά ακούστε τον. Πολύ δυνατό cover, όσο και το feat με Κάτοχο, ενώ μου έμειναν παραπάνω τα intro («Colpo») και outro («Interlude») του δίσκου.
5) TNT – Αναπνευστήρας
«To ξέρω είμαι δυστοπικός και εσύ στο σύννεφο το ροζ και το χαλάω δυστυχώς χωρίς να πρέπει»
Οι συστάσεις εδώ είναι περιττές. Είτε ως συνιστώσα των Rationalistas είτε σόλο, η φιγούρα του ΤΝΤ παραμένει μια από τις εμβληματικότερες της εγχώριας ραπ σκηνής. To τελευταίο του άλμπουμ «Να τα λέμε και αυτά» ήταν το άλμπουμ του 2019, και με τον «Αναπνευστήρα» έρχεται να κρατήσει το μομέντουμ 5 χρόνια αργότερα. Με λιγότερο αυστηρή θεματική συνοχή, εδώ δίνει ένα πραγματικά iconic δίσκο με κομμάτια και στίχους που χαράζονται στη μνήμη του οποιοδήποτε από το πρώτο listen. Είναι πραγματικά εκπληκτικό πως ο TNT το καταφέρνει αυτό, με στίχο και ήχο τόσο προσεγμένο. Όλος ο δίσκος μυρίζει δυτική Αττική και βρώμικα αστικά πεδία και ο TNT κρατάει ακόμα ψηλά όσο κανείς άλλος το χιπ χοπ της γειτονιάς. Αποτελείται από 12 κομμάτια με τη μουσική παραγωγή να υπογράφουν οι DJ Gzas, Bayman, Bouklas, KK, Soda, Incognito M., Dj Moya, & Unwound818. Τα scratches στα τέσσερα πρώτα κομμάτια του δίσκου έκανε ο DJ Gzas. Συμμετέχουν οι Jaul, 0-100 seirene, Ήρωας και SXO –ειδικά το feat με την 0-100 να είναι ένα από τα πιο δυνατά feats της χρονιάς. Εδώ δεν έχουμε ένα αγαπημένο κομμάτι, αλλά για το ένα και καλύτερο, θα έβαζα το άνοιγμα του δίσκου, το «Proud». Με το καλό και το «Προσάναμμα» των Rationalistas το 2025.
4) Sadam – Golgothas
«Είμαι μέσα από την αγέλη γύρω μου μόνο λύκοι»
Δεν είχα χαμπάρι πως ο Sadam δεν είχε βγάλει ξανά άλμπουμ. Με τόσα χρόνια πορείας μέσα από singles, feats και τη σχέση που έχει με το Θεσσαλονικιότικο κρου χιπ χοπάδων, λογικό θα ήταν να το πίστευε ο οποιοσδήποτε. Όπως και να χει, ένας ραπ δίσκος για έναν καλλιτέχνη είναι πάντα μια πρόκληση, πόσο δε μάλλον όταν είναι και το πρώτο του. Μπορώ να πω πως ο «Golgothas» είναι εύκολα ένας από τους καλύτερους δίσκους της χρονιάς. Από το intro ο Dof βαράει και ο Sadam πατάει τόσο αριστοτεχνικά που δεν μπορείς να μην μείνεις μ***κας. Όλο το άλμπουμ απλά σε σέρνει δίχως τελειωμό με τον ακραία ατμοσφαιρικό ήχο του και τις μπάρες του Sadam που με το που τελειώνεις το δίσκο, τον βάζεις ξανά στο repeat. Αν και υπάρχει ένα συγκεκριμένο όριο στο πόσο μπορώ να χωνέψω τον κάφρικο στίχο του Sadam, δεν γινόταν να μην του δώσω respect για το συγκεκριμένο άλμπουμ. Με παραγωγές των Dof Twogee, Beats Pliz, Quicksilver, Mike G, Solid & Ortiz, που όλοι δίνουν πολύ δυνατές δουλειές που δένουν άψογα με το flow του Sadam. Παράλληλα, τα feats με LEX, Hgemonas, Vlospa και Tsaki εξίσου άψογα. Αγαπημένο κομμάτι το «Nitro» με μεγάλη ευκολία.
3) Ethismos – Millenials
«Άμα δεν πολεμούσα με ραπ θα χτυπούσα το κράτος μ’ ένα πιστόλι»
Ας ξεκινήσω το ότι ο Ethismos είναι εύκολα ο αγαπημένος μου rapper αυτή τη περίοδο. Η φωνή του, οι μπάρες του, το flow, οι εικόνες γεμάτες παραστατικότητα, είναι απλά μερικοί από τους βασικούς λόγους που μου έχουν δημιουργήσει αυτή τη συμπάθεια μαζί του. Δεν είναι λίγες οι φορές που μια βόλτα στην Αθήνα συνοδεύεται με αναφορές στις οδούς που αναφέρει στα κομμάτια του. Ή πόσο relate μπορεί κάποιος να κάνει με τις θεματολογίες που καταπιάνεται. Η πορεία του έχει πολύ ενδιαφέρον, αλλά κυρίως το πως έχει καταφέρει να δημιουργήσει μια ιδιαίτερη περσόνα. Ενός ανθρώπου που καθάρισε μετά από διάφορες περιπέτειες με ουσίες, που ήταν και παραμένει ένα ταξικό παιδί που ζει από το ραπ ζει και δεν θέλει να σταματάει να μιλάει για αυτό. Το «Millenials» είναι μια γιορτή. Αλλά και μια υπενθύμιση της τέως πορείας του. Και για ένα καλύτερο μέλλον που πέτυχε (μάλλον) για τον ίδιο. Μια ιστορία νίκης μέσα από πολλές κακουχίες. Μια περισυλλογή συναισθημάτων όσο και μια δήλωση, πως όσο και αν οι μασώνοι του κόσμου θέλουν το ραπ πλήρως αστικοποιημένο και υποταγμένο, η ορμή του είναι τέτοια που θα το κρατήσει για πάντα εδώ. Ο Ethismos παραδίδει άνετα ένα από τα καλύτερα ραπ άλμπουμς διαχρονικά. Πολύ ενδιαφέροντα drill beats από τον νεοφερμένο Mellow, με τους Dof Twogee, Mike G, Tr4cer, Chico Beatz να δίνουν ο ένας καλύτερες παραγωγές από τον άλλο. Ο Sera (Golden Child) μας έλειψε πολύ και η απουσία του από την συνολική επίβλεψη του project (έχει μόνο μια παραγωγή) είναι αισθητή και αυτό δημιουργεί ένα σοβαρό κενό σε σχέση με το Α-Ρ-Τ-Ι-Ο «Made In Athens». Όχι καλύτερο από το προηγούμενό του άλμπουμ, παρόλα αυτά ακόμα εξαιρετικό, το Millenials είναι το άλμπουμ που άκουσα όσο κανένα άλλο φέτος και θα συνεχίσω να ακούω. Το να καταφέρεις με 14 κομμάτια να κρατήσεις έναν ακροατή είναι σοβαρό επίτευγμα. Αλλά το Millenials έχει πολλαπλά επιτεύγματα. Από τα πολλαπλά bangers, στα επικά μελωδικά κομμάτια, είναι από τους δίσκους που χαρακτηρίζουν το έτος που μας πέρασε. Εδώ θα επιλέξω το «Documento», αν και πραγματικά όλα είναι τρομερά.
2) Stolen Mic – Altair
«Δεν θα με δεις δέσμιο της εποχής, γιατί είμαι δευτερόλεπτο σιωπής»
Για αυτόν τον δίσκο περίμενα υπομονετικά. Ο προηγούμενος δίσκος του Stolen Mic, «Τζους», είχε κάνει αίσθηση και όχι αδίκως. Ο funky και μπάουνσι instrumental ήχος του κέρδισε τα πλήθη μια φορά, οπότε το στοίχημα για τη συνέχεια έμενε ανοιχτό. Ε λοιπόν, το «Altair» όχι μόνο κερδίζει το στοίχημα αλλά είναι από τα πιο τεχνικά άψογα άλμπουμ της χρονιάς. Οι παραγωγές, οι στίχοι, το flow, η δομή των tracks μεταξύ τους, τα πολλαπλά συναισθήματα που δημιουργούνται σε μια ακρόαση, κάνουν το «Altair» ένα πολύχρωμο άλμπουμ, έναν δίσκο που θα αποκτήσει αδιαμφισβήτητα διαχρονική αξία. Ο Stolen απέδειξε πως είναι ένας από τα καλύτερα ονόματα της ραπ σκηνής, επιδεικνύοντας τόσο την τεχνική του όσο και τις μουσικές γνώσεις που έχει. Αλλά και ένας από τους λόγους που μπορεί να συνδεθεί με το κοινό, είναι αυτό το ειρωνικό, querky στοιχείο που χαρακτηρίζει την νεολαία του σήμερα. Κανένα άλμπουμ της χρονιάς δεν έχει το ηχόχρωμα του Altair. Πραγματικά άψογο, όλα τα κομμάτια είναι ένα και ένα. Και αν έπρεπε να επιλέξω ένα, αυτό θα ήταν το «Δευτερόλεπτο Σιωπής».
1) LEX – G.T.K.
«Γιατί η νίκη του ενός δεν θα είναι ποτέ αρκετή»
Είναι ένα μεγάλο πολιτιστικό γεγονός πλέον όταν ο LEX κυκλοφορεί νέο δίσκο. Το βιώσαμε αυτό με το (μέτριο για τα LEXικά στάνταρ) «Metro», το οποίο ήρθε 4 χρόνια μετά το (αξεπέραστο κατέ με και ίσως το καλύτερο ελληνικό ραπ άλμπουμ έβερ) «2ΧΧΧ», και δημιούργησε τέτοιο θόρυβο το 2022 που δεν είχαμε ξαναδεί για ραπ κυκλοφορία. Κάτι αντίστοιχο – και ίσως ακόμα περισσότερο – έκανε και το «ΓΤΚ», που ήρθε να χτίσει πάνω στο κλείσιμο δέκα χρόνων από τον πρώτο σόλο δίσκο του LEX, «Ταπεινοί και Πεινασμένοι», συνενώνοντας κάθε κοινωνική τάξη και ομάδα, σε όλες τις γωνίες της χώρας. Το κοινωνικό φαινόμενο που λέγεται LEX δεν είναι μια απλή υπόθεση, και φέρει πολλής συζήτησης. «Αυτό είναι ραπ για τον λαό» και το ΓΤΚ συμπυκνώνει όλη τη χιπ χοπ κουλτούρα. Μέσα από τα 11 κομμάτια του, σε ταξιδεύει στην σύγχρονη πραγματικότητα, αλλά και σε έναν προσωπικό απολογισμό του LEX τόσο για την δεκαετή πορεία του, όπως και ευρύτερα γύρω από την πολεμική των αστών στην χιπ χοπ σκηνή, αναδεικνύοντας στον πυρήνα του την δύναμη του μέσου. Μια αριστοτεχνικά δεμένη μίξη κομματιών που μόνο ο LEX ξέρει να δίνει στο κοινό. Είναι γεγονός πως μιλάμε για έναν δίσκο άπιαστο, αψεγάδιαστο, που έρχεται να βάλει στη θέση τους τα πράγματα. Οι παραγωγές των Dof Twogee και Ortiz είναι απλά στα καλύτερά τους, ενώ το feat με τον Ιταλό Gue ήταν μια όμορφη πινελιά, για να δείξει την διεθνιστική γλώσσα της ραπ. Όπως καταλαβαίνετε, δύσκολα διαλέγω κάποιο αγαπημένο και εδώ, αλλά αν ήταν να κρατήσω ένα αυτό θα ήταν δίχως το «Χειρότερη Γενιά».
Το ότι ήρθε ακριβώς πριν το κλείσιμο της χρονιάς, δεν είναι διόλου τυχαίο. Ήρθε να εξασφαλίσει πως το 2024 είναι η καλύτερη χρόνια στο ραπ που είχαμε να δούμε εδώ και χρόνια. Και η δυναμική αυτού του μέσου θα παραμείνει αδιάκοπη, όσο υπάρχει ακριβώς αυτός ο κοινωνικός αναβρασμός, η ανάγκη των «από κάτω» να εκφραστούν, δίχως λογοκρισία, με το ηχόχρωμα που μόνο αυτοί ξέρουν. Μέχρι η νίκη του ενός να γίνει όλων.
