Γράφει ο Γιάννης Αρσακιάν
Εισαγωγή
I am what the gods have made me
Ανά καιρούς πολλά βιντεοπαιχνίδια έχουν προκαλέσει θύελλα κοινωνικοπολιτικών συζητήσεων γύρω από τη θεματολογία και τους σκοπούς τους. Η ίδια η πεμπτουσία των λεγόμενων videogames αποτελεί εδώ και δεκαετίες αστείρευτη πηγή πολυποίκιλου προβληματισμού, συμπερασμάτων και διαλόγου, καθώς διαμορφώνει ένα πρωτοφανές και διαρκώς αναπτυσσόμενο φαινόμενο ψυχαγωγίας, το οποίο συγχρονίζει αρκετές από τις ανθρώπινες αισθήσεις σε μία συγκεκριμένη πράξη. Συχνά, τα βιντεοπαιχνίδια παρουσιάζονται ως μία εκφυλιστική μορφή διασκέδασης, η οποία έχει περισσότερο αρνητικά αποτελέσματα στην ανθρώπινη συμπεριφορά, παρά θετικά. Τα βασικά επιχειρήματα πλαισιώνονται κυρίως γύρω από αοριστολογίες περί εθισμού, προώθησης της βίας και του κοινωνικού απομονωτισμού. Παρόλα αυτά τέτοιες απόψεις οι οποίες κρίνουν μονοδιάστατα αυτήν την διαρκώς αναδυόμενη μορφή τέχνης, αποτελούν μονάχα την κορυφή του παγόβουνου, ενώ αδυνατούν να δούνε τις υπόλοιπες πτυχές της. Είτε αναπτύσσονται από κολοσσιαίες εταιρίες, είτε από μικρά studio τύπου Indie, πολλά παιχνίδια έχουν αγγίξει ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα, ιστορικά γεγονότα και φιλοσοφικά ερωτήματα, μέσα από φαντασμαγορικές οπτικοακουστικές προσεγγίσεις. Μία τέτοια λοιπόν μελέτη περίπτωσης είναι και το God Of War.
Το God Of War αποτελεί μία σειρά βιντεοπαιχνιδιών δράσης, η οποία δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 2005 και συνεχίζει μέχρι σήμερα. H ιστορία του God of War χωρίζεται σε δύο έπη, όπου το πρώτο αφορά την ελληνική μυθολογία και το δεύτερο την νορβηγική, ενώ κοινός παρονομαστής είναι ο πρωταγωνιστής της σειράς, ο οποίος ονομάζεται Κράτος. Το δεύτερο έπος βρίσκεται ακόμα εν εξελίξει, οπότε στο συγκεκριμένο κείμενο το ενδιαφέρον εστιάζεται μονάχα στην ελληνική μυθολογία. Μέσα από τη συνοπτική παρουσίαση της ιστορίας, όπως αυτή εκτυλίσσεται εντός της σειράς παιχνιδιών και την στοχευμένη εμβάθυνση σε κάποια σημεία της, θα επιχειρήσουμε να εντοπίσουμε διάφορα θεωρητικά μοτίβα της διαλεκτικής των κοινωνικών αντιθέσεων και συγκρούσεων.
Ιστορία
Ο Κράτος είναι ένας πολεμοχαρής στρατηγός της Σπάρτης, με μία κόκκινη γραμμή δερματοστιξίας να διαπερνά το πρόσωπο και το σώμα του. Μετά από πολλές νίκες, ο πρωταγωνιστής βρίσκεται αντιμέτωπος με έναν αναπάντεχο στρατό βαρβάρων, το οποίον αδυνατεί να νικήσει. Λίγο πριν ηττηθεί, ζητάει από τον Άρη να καταστρέψει τους εχθρούς του με αντάλλαγμα την ψυχή του. Ο θεός του πολέμου δέχεται την πρόταση και χρησιμοποιεί τον Κράτος σαν ένα αιμοδιψές υποχείριό του σε διάφορες πολεμικές αναμετρήσεις. Θέλοντας να μετατρέψει τον πολεμιστή σε πλήρη υπήκοό του, ο Άρης μεταφέρει μυστικά τη γυναίκα και την κόρη του Κράτος σε ένα χωριό, στο οποίο τον διατάζει να επιτεθεί. Ο Κράτος, θολωμένος από τη μανία του πολέμου, καίει το χωριό και σφάζει την οικογένειά του. Όταν αντιλαμβάνεται την αποτρόπαια πράξη του, σπάει τον όρκο με τον θεό, αποζητώντας εκδίκηση. Καθοδηγούμενος από την Αθηνά, ο Κράτος αναζητεί το κουτί της Πανδώρας, καθώς μονάχα μέσω αυτού μπορεί να σκοτωθεί ένας θεός. Τελικά βρίσκει το κουτί και χρησιμοποιώντας τις δυνάμεις που κρύβονται μέσα του, σκοτώνει τον Άρη. Έχοντας πάρει την εκδίκηση του, ο Κράτος προσπαθεί να αυτοκτονήσει από τύψεις για τις πράξεις του, παρόλα αυτά, σώζεται από την Αθηνά, η οποία τον μετατρέπει στον νέο θεό του πολέμου.
Ενόσω είναι θεός του πολέμου, οι σπαρτιάτες στρατιώτες επιτίθονται στη Ρόδο και ζητάνε από τον Κράτος να τους στηρίξει. Ο Κράτος δέχεται και παρεμβαίνει, παρόλα αυτά ξεγελιέται από τον Δία, εξαιτίας του οποίου χάνει όλες του τις θεϊκές δυνάμεις. Ο Δίας εμφανίζεται και του δίνει μία δεύτερη ευκαιρία να υποταχθεί στους θεούς, κάτι το οποίο ο Κράτος αρνείται και τελικά δολοφονείται από τον βασιλιά των θεών.
Στον δρόμο προς τον κάτω κόσμο, ο Κράτος σώζεται από την Γαία η οποία τον καθοδηγεί στις αδελφές της Μοίρας, τις οποίες σκοτώνει για να καταφέρει να επιστρέψει πίσω στον χρόνο, στην στιγμή του θανάτου του και να εκδικηθεί τον Δία. Κατά τη διάρκεια της μάχης εμφανίζεται η Αθηνά, η οποία αυτοθυσιάζεται, ώστε να σωθεί ο Δίας. Στη συνέχεια επιστρέφει το πνεύμα της Αθηνάς, το οποίο καθοδηγεί τον Κράτος στην αναζήτηση της Πανδώρας, ώστε να ανοίξει το ομώνυμο κουτί και ο Κράτος να πάρει όλες τις δυνάμεις από μέσα για να σκοτώσει τον Δία. Στην διάρκεια της αναζήτησης, ο Κράτος βρίσκει αντίσταση από τους περισσότερους θεούς, οι οποίοι όμως ηττώνται. Κάθε θάνατος θεού φέρνει και μία συμφορά στον κόσμο, ώσπου τελικά δολοφονείται και ο Δίας με αποτέλεσμα να απλωθεί παντού το χάος.
Φόβος
Ο Δίας και η Καλλιστώ απέκτησαν δύο παιδιά, τον Κράτος και τον Δήμο. Ο τελευταίος είχε εκ γενετής κάποια κόκκινα σημάδια στο σώμα του. Μία προφητεία είχε αναφέρει στον Δία, πως ένας από τους γιους του με περίεργα σημάδια, θα ανέτρεπε την εξουσία του. Υπό αυτόν το φόβο, ο Δίας έστειλε την Αθηνά και τον Άρη να βρούνε τον Δήμο, πιστεύοντας πως αυτός ήταν που θα του έπαιρνε τη θέση. Ο Δήμος φυλακίστηκε από τον Θάνατο και ο Κράτος χάραξε στο σώμα του τα ίδια σημάδια εις μνήμην του αδελφού του. Ο φόβος του Δία, είναι κοινός με τον φόβο του πατέρα του, Κρόνου. Είναι ο ίδιος φόβος που ανέτρεψε τον βασιλιά Κρόνο από τον Δια, για να επέλθει η βασιλεία των θεών του Ολύμπου.
Ελπίδα και απελευθέρωση
Η συμφωνία που κόστισε την ψυχή του Κράτος, επισφραγίστηκε με αλυσίδες, οι οποίες δέθηκαν σφιχτά γύρω από τα χέρια του. Η απελευθέρωση από αυτές τις αλυσίδες προήλθε όταν ο Κράτος σκότωσε τον πατέρα του τον Δία. Ύστερα από τον θάνατο του βασιλιά των θεών, εμφανίστηκε η Αθηνά, η οποία ζήτησε από τον Κράτος να της παραδώσει τις δυνάμεις που βρήκε μέσα στο κουτί της Πανδώρας, ώστε η ίδια να ξαναφτιάξει τον κόσμο. Ο Κράτος αρνήθηκε και αυτοκτόνησε, αφήνοντας έτσι αυτές τις δυνάμεις ελεύθερες. Η μεγαλύτερη δύναμη που δόθηκε στον Κράτος, αφού άνοιξε το κουτί, ήταν η ελπίδα και αυτή δόθηκε στους ανθρώπους, ώστε οι ίδιοι πια να ορίσουν τη μοίρα τους, χωρίς την εξουσία των θεών.
Ακολουθώντας τον Κράτος
Η αλληλεπίδραση παραδοσιακών μορφών και αφηγημάτων της ελληνικής μυθολογίας, ακόμη και με παραλλαγές, με ένα σύγχρονο μέσο όπως είναι τα βιντεοπαιχνίδια, αποτελεί από μόνη της μία πλούσια και αστείρευτη πηγή φαντασίας. Δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά που οι σύγχρονες μορφές τέχνης στρέφουν τον πολιτισμικό τους φακό στις πολυποίκιλες πτυχές της ελληνικής μυθολογίας αναζητώντας έμπνευση για σενάρια και ιστορίες ψυχαγωγίας. Παρόλα αυτά η ελληνική μυθολογία και οι διάφορες εκφάνσεις της δεν περιορίζονται μονάχα στους ψυχαγωγικούς σκοπούς της σύγχρονης εποχής, αλλά έχουν υπάρξει μούσες σημαντικών φιλοσοφικών και θεωρητικών ερωτημάτων και συμπερασμάτων.
Έχοντας επομένως επεξηγήσει συνοπτικά την ιστορία από το God Of War, στην συνέχεια θα επιχειρήσουμε να δημιουργήσουμε τη χρυσή τομή μεταξύ ψυχαγωγίας και θεωρίας, μύθου και ιστορίας, φαντασίας και επιστήμης. Ύστερα θα βαδίσουμε ανάμεσα σε αυτά τα κλασικά και ευαίσθητα προαναφερθέντα μονοπάτια, ακολουθώντας τις σκέψεις που μάλλον (δεν) θα είχε κάνει ο Κράτος.
Μια σύγχρονη τραγωδία
Η προέλευση του Κράτος, υποδηλώνει το πεπρωμένο του, που δεν είναι άλλο από το να σκοτώσει τον ίδιο του τον πατέρα, τον Δία. Ο ίδιος μεταφράζει τις πράξεις του ως εκδικητικές, αδυνατώντας να αντιληφθεί τις βαθύτερες αντιθέσεις που σχηματίζονται στο πρόσωπό του. Οι αντιθέσεις αυτές καθορίζονται από τον φόβο του Δία, ο οποίος ως σύμβολο εξουσίας προσπαθεί να συντηρήσει την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων και από την ανάγκη του Κράτος να πάρει πίσω την χαμένη του ελευθερία. Στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή σχηματίζεται η αξιακή ωρίμανση της ελευθερίας και η συνειδητοποίηση πως αυτήν του ανήκει. Λυπάται και σκοτώνει όσους έχουν υποταχθεί στους θεούς και έχουν παραδώσει την ελευθερία τους σε αυτούς, γιατί αντιλαμβάνεται πως οι θεοί την κλέβουν και την χρησιμοποιούν προς συμφέρον της δικής τους ελεύθερης βούλησης.
Μονάχα όταν σκοτώνει τον Δία και απελευθερώνεται από τις αλυσίδες του, καταλαβαίνει τον ιστορικό του ρόλο και τον υπερβαίνει. Εδώ εξηγείται άλλωστε η απόρριψη της πρότασης της Αθηνάς, καθώς ο Κράτος έχοντας απελευθερωθεί από τα δεσμά της εκδίκησης, βλέπει στο πρόσωπο της Αθηνάς, τους εσωτερικούς ανταγωνισμούς της εξουσίας εις βάρος του. Ο Άρης, ο Δίας, η Αθηνά, όλοι ανταγωνίζονταν για την εξουσία. Ο Κράτος είναι γιος του Δία, γεγονός που συμβολίζει το υποκείμενο το οποίο καταφέρνει να ωριμάσει και να απορρίψει την προηγούμενη τάξη πράγματων. Ο Κράτος βλέπει στους θεούς τον καθρέφτη του εαυτού του, τον οποίον πρέπει να καταστρέψει και ύστερα να καταστρέψει και τον ίδιο του τον προηγούμενο εαυτό, ώστε να απελευθερωθεί πλήρως.
Το όνομα του Κράτος, δεν είναι τυχαίο, καθώς συμβολίζει την κοσμική θέση του υποκειμένου, το οποίο μέσα από την ιστορική πορεία βρίσκεται σε ευθεία σύγκρουση με τις δυνάμεις της εξουσίας. Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι μέχρι να αποκτήσουν τις αλυσίδες τους. Έτσι και ο Κράτος γεννήθηκε ελεύθερος, παρόλα αυτά, η θέση του, ως αντιθέτου της εξουσίας από την οποία γεννήθηκε, του επιβάλλει τις αλυσίδες. Ο μονόδρομος της απελευθέρωσης επιβάλλει την καταστροφή της εξουσίας.
Κράτος και επανάσταση
Τις ιστορικές διαδρομές του Κράτος, μπορούμε να τις αναζητήσουμε στην περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης. Αν και το υποκείμενο του διαφωτισμού γεννιέται εντός της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων, τελικά καταφέρνει το να ωριμάσει η συνείδησή του και να αμφισβητήσει αυτό από το οποίο προήλθε. Όταν η συνείδηση του υποκειμένου φτάνει στο σημείο αμφισβήτησης της εξουσίας και της διαμόρφωσης νέων αξιών, τότε η παλαιά εξουσία θεωρείται πια παρωχημένη και περιμένει να πέσει σαν σάπιο μήλο. Το υποκείμενο αυτό οδηγείται από τα αισθήματα της αδικίας και της καταπίεσης, χωρίς να μπορεί να αντιληφθεί τον ιστορικό του ρόλο. Αντιλαμβάνεται όμως πως η πραγμάτωση των αξιών του, διαπερνιέται από την αναγκαστική κατάρρευση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων. Οι δύο πόλοι, η εξουσία και το νέο υποκείμενο είναι αναγκασμένοι και οι δύο να προασπίσουν τις θέσεις τους, γεγονός που σηματοδοτεί την έναρξη της βίας. Σε αυτό το στάδιο κρίνεται πια ο συσχετισμός δυνάμεων. Η άρχουσα τάξη οδηγείται στη βία για να κρατήσει τις θέσεις της, ενώ το νέο υποκείμενο, που σε αυτήν την φάση μετατρέπεται πια σε επαναστατικό υποκείμενο, αντιδράει μέσω της αντί-βίας ώστε να καταφέρει να επιβιώσει ως είναι. Ένα αναγκαίο λουτρό χάους και βίας επεκτείνεται στον κόσμο, ώσπου να νικήσει ο ένας από τους δύο πόλους. Η άρχουσα τάξη, καθώς θέλει να συντηρεί τις θέσεις της, έχει ανάγκη το επαναστατικό υποκείμενο, στην πρότερη του όμως μορφή. Από την άλλη το επαναστατικό υποκείμενο βλέπει την επιβίωση του, μονάχα μέσα από την καταστροφή της άρχουσας τάξης.
Όταν πια η άρχουσα τάξη έχει εκπέσει, αναδεικνύεται από το λουτρό της βίας, μία νέα μορφή του πρώην επαναστατικού υποκειμένου, η οποία παίρνει τη θέση της εξουσίας, βασιζόμενη στις νέες αξίες που τέθηκαν, κλείνοντας έτσι τον κύκλο της βίας και αντιλαμβανόμενο πια τον ιστορικό του ρόλο.
Ο Κράτος σκοτώνει βίαια στο διάβα του οτιδήποτε του αντιστέκεται από την ισχύουσα τάξη πραγμάτων. Όλοι αυτοί είναι αναγκασμένοι να αντισταθούν στον Κράτος και να ειρωνευτούν έναν απλό θνητό που τυχαίνει να τους αμφισβητεί, ως ανάγκη επιβίωσης τους. Η βία έρχεται ως αναγκαιότητα, καθώς κανένας από τους δύο πόλους δεν σκοπεύει να υποχωρήσει από τον ιστορικό του ρόλο, ούτε ο Κράτος, ούτε οι θεοί. Ο Κράτος οδηγείται από την εκδίκηση, παρόλα αυτά η τελική του αυτοθυσία κληρονομεί στους ανθρώπους την χειραφέτηση, την Ελπίδα για να φτιάξουν τον κόσμο χωρίς την παλαιά μορφή της θεϊκής εξουσίας. Ο Δίας οδηγείται από τον φόβο, τον φόβο της εκφυλισμένης και παρωχημένης ύπαρξής του. Οι πράξεις αυτές συμβολίζουν την περίοδο μίας επανάστασης. Οι επιλογές του Κράτους είναι κρίσιμες όταν διαλέγει τους θνητούς αντί για τους θεούς, όταν αρνείται τη δεύτερη ευκαιρία από τον Δία και όταν αρνείται να παραδώσει τις δυνάμεις του στην Αθηνά. Όπως είναι κρίσιμες και οι επιλογές του επαναστατικού υποκειμένου, οι οποίες κρίνουν τη συνέχεια ή τον εκφυλισμό της επανάστασης. Ο Κράτος αυτοθυσιάστηκε για αυτόν τον σκοπό, όπως το επαναστατικό υποκείμενο θυσιάζει την εποχή του, για την χειραφέτηση των επόμενων γενεών. Ελεύθερος πια από το πάθος της εκδίκησής του, καθώς έχει καταστρέψει την τάξη των θεών, την παλαιά εξουσία, ο Κράτος αντιλαμβάνεται τον ιστορικό του ρόλο και μέσα από το χάος της καταστροφής του παλαιού κόσμου, χαρίζει την Ελπίδα στους ανθρώπους, ώστε αυτοί πια να φτιάξουν τον δικό τους ελεύθερο κόσμο.
Ελεύθερος πια, ο Κράτος ίσως να έκανε μία τελευταία ερώτηση στον εαυτό του. Ποιοι είναι οι θεοί του 21ου αιώνα και ποιοι πρέπει να σπάσουν τις αλυσίδες τους;
God after god will deny you, Kratos. They will protect Zeus.
Zeus must live, so that Olympus will prevail.
