Έχουμε διαβάσει πολλές φορές για τη γυναίκα στον κινηματογράφο. Ωστόσο, το είδος του τρόμου είναι πολύ λιγότερο μελετημένο και αυτό μπορεί να βασίζεται στο γεγονός ότι εδώ και πολλά χρόνια οι γυναίκες παρουσιάζονται μέσα στο είδος κυρίως ως «bimbo » (=μια ελκυστική αλλά μη έξυπνη ή επιπόλαιη νεαρή γυναίκα) χωρίς ιδιαίτερη προσωπικότητα αλλά και στην ψευδή και στερεοτυπική αφήγηση ότι οι γυναίκες δεν αποτελούν σημαντικό ποσοστό του κοινού του είδους.
Gynaehorror: Η γυναίκα στο προσκήνιο του τρόμου
Η ερευνήτρια Erin
Harrington εισάγει έναν νέο όρο, το Gynnaehorror και θέτει τη γυναίκα στο
προσκήνιο του τρόμου. Για πρώτη φορά μελετάμε τη γυναίκα στον τρόμο και πώς
παρουσιάζεται με σημείο εκκίνησης τα στάδια της αναπαραγωγικής διαδικασίας.
Το «Final Girl»
Ξεκινάμε από τη νεαρή παρθένα που είναι ένας αρχετυπικός χαρακτήρας, συμβολίζει την αγνότητα και τη σύνεση και είναι συνήθως το «Final Girl», δηλαδή “ο τελευταίος χαρακτήρας που μένει ζωντανός για να αντιμετωπίσει τον δολοφόνο” σε μια ταινία Slasher. Ειδικά σε παλαιότερα έργα, είναι επίσης σχεδόν βέβαιο ότι θα παραμένει πλήρως ντυμένη, θα αποφεύγει το σεξ και πιθανότατα δεν θα πίνει αλκοόλ, δεν θα καπνίζει ή δεν θα παίρνει ναρκωτικά , σε αντίθεση με τις πιο άσεμνες γυναίκες. Ηθικό δίδαγμα πρώτο: αν μείνεις παρθένα, μπορεί και να ζήσεις.
Vagina Dentata
Έπειτα, η κάμερα γυρνάει (μεταφορικά και κυριολεκτικά) στα γυναικεία γεννητικά όργανα και αυτό που προκαλεί τρόμο είναι το vagina dentata, μια απεικόνιση του αιδοίου ως μια σκοτεινή κοιλότητα που επιδιώκει μόνο να καταβροχθίσει. Αυτή η μυθολογία γύρω από τον κόλπο με τα δόντια είναι μια μεταφορά για το γυναικείο γεννητικό όργανο ως επιθυμητό και επικίνδυνο. Το πιο κλασσικό παράδειγμα αυτού είναι η καλτ ταινία Teeth, στην οποία ωστόσο βλέπουμε και τα δόντια ως ένα προστατευτικό εργαλείο. Ηθικό δίδαγμα δεύτερο: Φοβού το αιδοίο.
Μητρότητα στον Τρόμο
Βέβαια δεν θα μπορούσαμε να ξεχάσουμε το κομμάτι της μητρότητας. Από τη μία έχουμε παραδείγματα όπως το Μωρό της Ροσμαρι, που βλέπουμε τον εγκλωβισμό της μητέρας σε έναν χώρο και κατά προέκταση σε ένα καταραμένο παιδί. Αλλά για μένα ακόμα πιο ενδιαφέρον αρχέτυπο είναι αυτό της «τερατώδους μητέρας». Η μητέρα παρουσιάζεται με δύο τρόπους: Αφενός, μέσω της ψυχαναλυτικής θεώρησης της μητέρας ως καταπιεστικής, υστερικής, αυταρχικής, καταχρηστικής και τελικά καταστροφικής για το παιδί της (βλ. Psycho, Barbarian, Mama). Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η πιο σύγχρονη μορφή μητρότητας, η οποία αναδύεται μετά τη δεκαετία του 1990: η ανύπαντρη μητέρα, η οποία, όσο κι αν προσπαθεί να επιτύχει την ιδανική μητρότητα, είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Στο τέλος, η τερατώδης διάσταση παρουσιάζεται ως κάτι άρρηκτα συνδεδεμένο με την έννοια της μητρότητας. Ηθικό δίδαγμα τρίτο: Φοβού τη μητέρα.
Ο τρόμος της περιόδου
Η γυναίκα παίρνει μορφή με γνώμονα την αρχή και το τέλος του εμμηνορρυσιακού κύκλου, όσο κι αν η περίοδος είναι κάτι για το οποίο αποφεύγουμε ανελλιπώς να μιλάμε. Χρησιμοποιώντας ως κύριο παράδειγμα την ταινία Carrie, βλέπουμε πως το αίμα της περιόδου συμβολίζει τόσο την ενηλικίωση όσο και την αρχή της σεξουαλικότητας μιας γυναίκας, ενώ ταυτόχρονα θεωρείται κάτι βρώμικο, απεχθές και υπενθυμίζει την αποτυχία μιας γυναίκας να τεκνοποιήσει. Ωστόσο, η Harrington κάνει επίσης μια σημαντική σύνδεση μεταξύ της πρώτης περιόδου και της υπερφυσικής γυναικείας δύναμης. Ηθικό δίδαγμα τέταρτο: Φοβού τη σεξουαλικότητα της γυναίκας.
Το τέλος του κύκλου γονιμότητας μιας γυναίκας έρχεται με την εμμηνόπαυση και τα γηρατειά. Η γυναίκα τότε, έξω από την αναπαραγωγική ζωή, θεωρείται άχρηστη και αποκρουστική. Ενώ, σε γενικές γραμμές η εμμηνόπαυση απουσιάζει ως θέμα από τις ταινίες τρόμου, η μορφή της ηλικιωμένης γυναίκας είναι συχνά κεντρική, τρομακτική και τερατώδης. Ηθικό δίδαγμα πέμπτο: Φοβού τη γριά.
Η γυναικεία αναπαράσταση στο X (2022) και στο Pearl (2022)
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφέρω δύο ταινίες που θεωρώ ότι αποτελούν μια ενδιαφέρουσα προσθήκη σε αυτή τη συζήτηση, πέραν του ότι αποτελούν δύο από τις δικές μου αγαπημένες. Αναφέρομαι σε δύο πρόσφατες ταινίες του στούντιο A24, το X (2022) και το prequel του, Pearl (2022).
Στο X παρακολουθούμε ένα συνεργείο πορνογραφικών ταινιών στη δεκαετία του 1970, το οποίο νοικιάζει ένα αγροτικό σπίτι σε μια απομακρυσμένη περιοχή για τα γυρίσματα μιας πορνογραφικής ταινίας. Στο γειτονικό αγρόκτημα ζει ένα ηλικιωμένο ζευγάρι, του οποίου τα γηρατειά παρουσιάζονται αποκρουστικά. Η ηλικιωμένη σύζυγος, η Pearl, οδηγούμενη από τη ζήλια της για τη νεότητα και τη σεξουαλικότητα της νεαρής πρωταγωνίστριας (Maxine) και τον πόνο που προκαλεί η δική της γήρανση, ξεκινά μια σειρά δολοφονιών των μελών του συνεργείου. Στη Μαξίν, παρουσιάζεται ως μια φιλόδοξη νεαρή γυναίκα που δεν περιορίζεται ούτε ντρέπεται για τη σεξουαλικότητά της. Στο τέλος, είναι η μόνη επιζώσα η οποία καταφέρνει να εξοντώσει το ηλικιωμένο ζευγάρι. Αυτή η ταινία, κατά τη γνώμη μου, έχει την ιδιαιτερότητα ότι ενώ σε ορισμένα σημεία είναι συνεπής με την κυρίαρχη αφήγηση των γυναικών στον τρόμο, σε άλλα αποκλίνει. Από τη μια, το τέρας της πλοκής είναι μια ηλικιωμένη και αποτρόπαια γυναίκα που παίρνει εκδίκηση για τη δική της χαμένη νιότη, ωστόσο, από την άλλη, αλλάζει την κατασκευή του «Final Girl», καθώς η επιζώσα γυναίκα είναι μια σεξουαλικά απελευθερωμένη και δυναμική σεξεργάτρια. Η διαφοροποίηση αυτής της ταινίας από την κλασική αφήγηση γίνεται ακόμη πιο εμφανής αν αναλογιστούμε ότι ο ρόλος της ηλικιωμένης και της νεαρής πρωταγωνίστριας ενσαρκώνεται από την ίδια ηθοποιό, δείχνοντάς μας έτσι την κυκλικότητα και τη δυαδικότητα του γυναικείου υποκειμένου.
X – Σημείο τομής horror και πορνό
Τα τελευταία χρόνια το “υψηλό” horror σινεμά έχει σίγουρα την τιμητική του. Πολλά είναι και τα slasher ή grindhouse films…
Η δεύτερη ταινία, που διαδραματίζεται το 1918, μας αφηγείται την ιστορία της νεαρής Περλ , η οποία ζει με τους γονείς της καθώς ο σύζυγός της λείπει στον πόλεμο. Παρουσιάζεται ως μια φιλόδοξη νεαρή γυναίκα με έντονη σεξουαλικότητα (ακριβώς όπως η Maxine) που ονειρεύεται να γίνει χορεύτρια στο Χόλιγουντ. Ωστόσο, είναι παγιδευμένη στα όρια της αγροτικής της ζωής, καταπιεσμένη από τη θρησκευόμενη και καταπιεστική μητέρα της (πολύ κοντά στη μητέρα της Carrie). Ταυτόχρονα, υπάρχει μια εμφανής απουσία ανδρικών ρόλων στη ζωή της καθώς ο σύζυγός της λείπει και ο πατέρας της είναι παραπληγικός. Σε αυτή την ταινία, το σημείο που οδηγεί την πρωταγωνίστρια σε μια σειρά δολοφονιών (των γονέων της και του εραστή της) είναι η αποτυχία της σε μια οντισιόν χορού, η τελευταία της ευκαιρία να ξεφύγει από τη βαρετή ζωή της. Η ταινία αυτή επαναλαμβάνει το μοτίβο της πολύπλευρης παρουσίασης των γυναικείων ρόλων, τόσο μέσα από το ρόλο της καταπιεστικής μητέρας όσο και μέσα από τον ρόλο της νεαρής, σεξουαλικά απελευθερωμένης και δυναμικής γυναίκας που οδηγείται στην τρέλα. Το πιο ενδιαφέρον μέρος αυτού του έργου είναι το γεγονός ότι παρόλο που η Pearl παρουσιάζεται ως ψυχικά διαταραγμένη και ίσως τερατώδης γυναίκα, καταφέρνει με έναν περίεργο τρόπο να κερδίσει τη συμπάθεια του θεατή (τουλάχιστον την δική μου) σε τέτοιο βαθμό που μπορεί κανείς να φτάσει στο σημείο να υποστηρίξει τον κακό της ταινίας. Και αυτό γιατί μέσα από τις φρικιαστικές δολοφονίες, δολοφονεί ουσιαστικά την ίδια της την καταπίεση.
Συμπερασματικά
Σίγουρα υπάρχουν πολύ περισσότεροι τρόποι αναπαράστασης της γυναίκας στο horror και οι αναπαραστάσεις αλλάζουν στο πέρασμα του χρόνου. Εν τέλει η γυναίκα, όπως μας λένε οι ταινίες τρόμου, έχει δύο θέσεις: ή θα είναι πάνω στο κρεβάτι σου ή θα είναι το τέρας κάτω απ’ το κρεβάτι σου. Δύο πράγματα μπορώ να πω με σιγουριά. Το πρώτο είναι πως ανυπομονώ για την τρίτη ταινία της τριλογίας του West , το Maxxxine που ακολουθεί την επιζώσα από το X πορνοστάρ , για την οποία επιφυλάσσομαι να γράψω. Το δεύτερο είναι πως το συμπέρασμα όλων των παραπάνω (θετικό ή αρνητικό, όπως το δει κανείς) είναι ένα: Φοβού τη γυναίκα.
Διαβάστε επίσης:
Γυναίκες στις ταινίες τρόμου- Όχι πια θύματα
Στο τέλος του φετινού Φεστιβάλ των Καννών, η ηθοποιός Jessica Chastain (The Huntsman: Winter’s War) - η οποία ήταν μέλος…
