Υπάρχουν πολλά βιβλία επιστημονικής φαντασίας που μας καλούν να σκεφτούμε διάφορα θέματα για τον κόσμο που ζούμε, τα λογικά ή παράλογα όρια του, τις διακρίσεις, τις ασυμφωνίες και τα κενά. Την καταπίεση και τον παραλογισμό του ιμπεριαλισμού και την ίδια την ανθρώπινη κατάσταση.
Ωστόσο, υπάρχουν σχετικά λίγα βιβλία που μας προκαλούν να εξετάσουμε τον ίδιο τον τρόπο που σκεφτόμαστε αυτά τα ζητήματα, τις εικόνες και την ιδεολογία που εμπεριέχονται σε τόσο καθημερινά αλλά πολύπλοκα πράγματα όπως η γλώσσα και η ίδια η θρησκεία.
Το «H Δικαιοσύνη της Τόρεν», της Ανν Λέκι, κάνει αυτό ακριβώς. Το μυθιστόρημα που έχει ήδη συγκεντρώσει μερικά από πιο σημαντικά βραβεία στον χώρο της επιστημονικής φαντασίας ( Hugo, Nebula, Arthur Clarke) ήρθε και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αίολος, σε μετάφραση του Θωμά Μαστακούρη.
Το ίδιο το βιβλίο αφηγείται την ιστορία ενός βοηθητικού σώματος, ενός σώματος χωρίς ξεχωριστή ταυτότητα ή υπόσταση, που κάποτε ήταν τμήμα ενός τεράστιου μεταγωγικού, της Δικαιοσύνης της Τόρεν, ενός σκάφους χιλιάδων ετών και με μια ξεχωριστή τεχνητή νοημοσύνη να το λειτουργεί, ουσιαστικά να υπάρχει, μέσα από αυτό.
«Κάποτε διέθετε είκοσι σώματα, είκοσι ζευγάρια μάτια» λέει η Μπρέκ, το μοναδικό σώμα που επέζησε μιας καταστροφής. Άυτή ήταν και το έναυσμα για το μηχανικό και μοναχικό ταξίδι της εκδίκησης, το οποίο αποτελεί και τον κορμό του βιβλίου.
Ωστόσο, μπορεί η πλοκή ως τέτοια να είναι μια ιστορία δολοπλοκιών και εκδίκησης, ωστόσο τα δευτερεύοντα στοιχεία της ιστορίας γρήγορα έρχονται στο προσκήνιο και κυριαρχούν.
Ένα από αυτά είναι προφανώς η χρήση της γλώσσας και των φύλων. Η Λέκι θέτει ως κυρίαρχο γραμματικό φύλο το θηλυκό, ανεξάρτητα από το βιολογικό ή κοινωνικό του φύλο, κάτι που φέρνει τον αναγνώστη σε μια έκπληξη. Η πλειοψηφία των προσώπων, ακόμα και η ίδια η Μπρεκ δεν έχουν σαφή έμφυλα χαρακτηριστικά και δεν είναι δυνατό για τον αναγνώστη να τα διακρίνει ή αν τους αποδώσει έτσι ρόλους. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι δεν έχουν συναισθήματα. Αντίθετα συνεχίζουν να ζουν, να μισούν, να αγαπούν, να πολεμούν και να εκδικούνται, παρασυρμένα από πάθη. Το μόνο που τους λείπει είναι το ότι δεν είναι εγγεγραμμένα σε ένα πλαίσιο ετεροκαθορισμένων κανόνων. Όταν υπάρχουν νύξεις για μια ερωτική σκηνή, το θηλυκό γένος το καλύπτει με μια αμφισημία που είναι απελευθερωτική και για το κοινό. Η προσπάθεια να βρεθεί κάποιος έμφυλος ρόλος από τους αναγνώστες, προκειμένου να μπορέσουν οι παραδοσιακοί κανόνες να υπάρξουν δεν αγνοείται από τη συγγραφέα, αλλά αντίθετα γίνεται στόχος μιας έξυπνης χιουμοριστικής κριτικής. Έτσι, σιγά – σιγά και ο αναγνώστης βγαίνει από αυτόν τον τρόπο σκέψης και μαθαίνει να βλέπει τα άτομα ανάλογα με τις ιδιότητες που το καθένα επιλέγει ή που έχει αναγκαστεί να υιοθετήσει για να επιβιώσει .
Και για τον ίδιο τον αναγνώστη η όλη διαδικασία λειτουργεί σαν μια επίμονη άνω τελεία: είναι τελικά το φύλο κάτι που μας επηρεάζει πέρα από οποιαδήποτε αμφισβήτηση; Μπορεί να σταματήσει να είναι κάτι που μας ορίζει πέρα από κάθε αμφισβήτηση; Και τελικά, μπορεί η σεξουαλικότητα να μην είναι ταυτοτικό στοιχεία στον βαθμό που έχουμε μάθει να το θεωρούμε;
Παράλληλα, αξίζει να αναφερθεί πως κάτι που στα αγγλικά αποτελεί μια συνειδητή, πολιτική επιλογή, στα ελληνικά είναι ένας μεταφραστικός εφιάλτης, όπως ομολογεί και ο γνώριμος μας Θωμάς Μαστακούρης που ανέλαβε αυτό το δύσκολο έργο και στον οποίο, για άλλη μια φορά αξίζουν συγχαρητήρια.
Παράλληλα, πέρα από τις έμφυλες διαφορές, η Λέκι φέρνει στα αστέρια με έναν πολύ ενδιαφέροντα, μεταμοντέρνο τρόπο, δύο καταπιεστικές πολιτικές που το μέλλον υποτίθεται θα εξαφάνιζε: Τον εθνικιστικό, εξορθολογισμένο ιμπεριαλισμό την μυστικιστική θεοκρατία. Και μάλιστα αυτά στον ίδιο φορέα, την αυτοκρατορία της Ράντς. Εκεί, η πολύπλοκη λατρεία της Άμαατ, η οποία απορροφά τις θρησκείες των ηττημένων λαών επιβλέπει αυστηρά κάθε πλευρά της ζωής των υπηκόων της αυτοκρατορίας και κυρίως των ίδιων των Ραντσάι. Αυτές, ως φορείς της Ωφέλειας, της Ευπρέπειας και τη Δικαιοσύνης (οι τρεις βασικές αρχές της Ράντς) προσπαθούν να μεταδώσουν τον Πολιτισμό σε κάθε άλλη ανθρώπινη κοινωνία.
Βέβαια η Ραντς δεν παρουσιάζεται σαν ένας μονολιθικός οργανισμός. Oύτε καν η απόλυτη ηγεσία της, μία Αυθεντία με χιλιάδες σώματα δεν είναι σε απόλυτη συμφωνία με τον εαυτό της. Αντίθετα, μέσα από τη θρησκεία και την πολιτική παρατηρούμε πως ένας πολιτισμός αλλάζει ανάλογα με τις επιλογές που κυριαρχούν εντός του. Πως η ίδια η Ιστορία λειτουργεί και επιπλέον, πως ένα άτομο μπορεί να αποτελείται από τόσο διαφορετικά και αντίθετα μεταξύ τους στοιχεία, που να επιβάλλουν έναν ε(κσ)ωτερικό εμφύλιο.
Και έτσι οδηγούμαστε σε ένα από πιο ουσιαστικά θέματα του βιβλίου: το πως συγκροτείται το άτομο ως ταυτότητα μέσα από όλη αυτή την εξωτερική, κοινωνική διαδικασία, χωρίς έμφυλους ρόλους να το περιορίζουν, αλλά δεχόμενο τις επιταγές της κοινωνίας που το διαμόρφωσε, τον καταπιεστικό ρόλο της θρησκείας και της συνείδησης, αλλά και τη ζεστασιά των κοντινών ανθρώπινων επαφών. Η Μπρέκ ξεκίνησε ως εξάρτημα της Δικαιοσύνης της Τόρεν, ένα ζευγάρι μάτια από τα εκατοντάδες. Όμως κατάφερε, μέσα από τις δικές της επιλογές να πάρει θέση, να διαμόρφωσε ένα Εγώ που στέκεται αυτόνομα μέσα από το συλλογικό Νου.
Ως προς τη θεματολογία, το βιβλίο που αποτελεί το πρώτο μέρος μιας τριλογίας ήδη δίνει όχι μόνο ένα έναυσμα αλλά πολλές προβληματικές και τροφή για σκέψη. Το πως αυτό θα συνεχιστεί είναι κάτι που αναμένουμε με ενδιαφέρον. Ακόμα όμως και αν δεν καταφέρει η Λέκι να εμβαθύνει σε αυτά τα ερωτήματα, αυτό δεν αναιρεί τη σημασία της Δικαιοσύνης. Αντίθετα, ίσως την αυξάνει κιόλας.
Μορφολογικά, η Λέκι τέμνει τον χρόνο της σε ένα κοντινό παρελθόν και ένα παρόν, με το πρώτο να είναι αισθητά πιο ενδιαφέρον στο μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου, μέχρι έρθει η κλιμάκωση στο παρόν. Ακόμα και τότες όμως φαίνεται πως η συγγραφέας νιώθει πιο άνετα με ένα διαλεκτικό πλαίσιο παρά με τη γρήγορα και καταιγιστική δράση, παρά το γεγονός ότι αυτή δεν μπορεί να λείπει από ιστορίες για πολέμους στα άστρα. Ωστόσο, σε αυτό το κομμάτι η διεισδυτική ματιά της φαίνεται πως έχει ακόμα πράγματα να πάρει από τα διαβάσματα της. Η ίδια η Λέκι ήταν φανατική αναγνώστρια ιστοριών επιστημονικής φαντασίας και πολλά στοιχεία από άλλες ιστορίες και του jargon του είδους έχουν περάσει στη γραφή της. Η ίδια δε φαίνεται να το προσέχει, αντίθετα το ενθαρρύνει και βασίζεται στον αναγνώστη προκειμένου να πιάσει αυτές τις αναφορές, κάτι που δεν είναι πάντα εύκολο. Ωστόσο ο κόσμος της Ράντς έχει δύο ακόμα βιβλία για να εξερευνηθεί.
Η «Δικαιοσύνη της Τόρεν» είναι ένα πολύπλοκο και πολυεπίπεδο βιβλίο και σίγουρα μία από τις πιο ενδιαφέρουσες εκδόσεις που έχουμε δει. Μια πολύ καλή προσθήκη και ένα ενδιαφέρον βήμα για τη σκεπτόμενη επιστημονική φαντασία!
