Στις ημέρες μας ερχόμαστε μερικές φορές αντιμέτωποι με διάφορες στερεοτυπικές αντιλήψεις. Μία από αυτές που έχει και άμεση σχέση με τα κόμικς –αλλά και με τον χώρο της τέχνης γενικότερα- αφορά την καλλιτεχνική ελευθερία.
Είναι ευχάριστο και ελπιδοφόρο, που εδώ και αρκετό καιρό, μην έχοντας κάποιον Κώδικα Δεοντολογίας Κόμικς (Comics Code Authority) στον σβέρκο μας να ελέγχει τo τι κυκλοφορεί, μπορούν πλέον τα κόμικς και άλλα έργα να πάρουν ρίσκα. Ρίσκα που από μερικούς θα αμφισβητηθούν, από άλλους όμως θα επιβραβευτούν. Τέτοιου είδους ρίσκα πήραν και μερικοί Έλληνες καλλιτέχνες στην απεικόνιση του Batman.
Από τo δυστοπικό Γκόθαμ Σίτι, στον Πειραιά και από εκεί στην Παλαιστίνη, καθεμιά από αυτές ανέδειξαν πτυχές του ήρωα που τόσο τον αναδεικνύουν όσο και τον επικρίνουν. Θα περάσουμε σε κάθε μία από αυτές ξεχωριστά παρακάτω:
Αντίο, Μπάτμαν
Το πρώτο, λοιπόν, έργο δεν είναι άλλο από το κόμικς «Αντίο, Μπάτμαν», σε σενάριο του Τάσου Θεοφίλου και σχέδιο του Kanellos Kob. Ένα κόμικ που όταν πρωτοβγήκε πέρσι, το καλοκαίρι του 2018, έφερε μαζί του πολλές συζητήσεις, γύρω από το πως βλέπουμε τον μύθο του Μπάτμαν, και την άλλη πλευρά του…
Ένα σύντομο χρονικό όμως πρώτα… Το κόμικ πριν την υλοποίησή του αποτελούσε ένα ολιγοσέλιδο διήγημα, γραμμένο το 2011. Ακολούθησε η προφυλάκιση του συγγραφέα Τάσου Θεοφίλου λίγο καιρό έπειτα, και έτσι μαζί με άλλα έργα του, έμεινε κρυμμένο από τα φώτα της δημοσιότητας. Ο Kanellos Kob πήρε στα χέρια του αυτό το διήγημα, και με δική του πρωτοβουλία το μετέτρεψε σε ένα 16-σελιδο κόμικ.
Το έστειλε στον Θεοφίλου, ενώ εκείνος ήταν άδικα φυλακισμένος και αφού το ενέκρινε, έγιναν μερικές διορθώσεις στο κείμενο και ακολούθησε η έκδοση του άλμπουμ –λίγο καιρό μετά την αποφυλάκιση και αθώωση του Θεοφίλου- το 2018, από την εκδοτική Red ‘n’ Noir. Το κόμικ έγινε τόσο ανάρπαστο, ώστε κέρδισε το βραβείο Κοινού στα ΕΒΚ το 2019.
Γιατί όμως; Το «Αντίο, Μπάτμαν» μιλάει για τον Τζο Τσιλ, έναν φτωχό προλετάριο που κατάφερε να τρυπώσει στην έπαυλη του κυρίου Γουέην -εν μέσω μια δεξίωσης- ως σερβιτόρος. Να σημειωθεί πως ο Τζο Τσιλ όμως έχει καταλάβει πως ο Μπρους Γουέην και ο Μπάτμαν είναι το ίδιο άτομο. Απώτερος σκοπός; Να αποδομήσει αυτόν τον θρύλο. Καθώς προχωράει το κόμικ παρακολουθούμε τον μπάτμαν να τον απαγάγει ο τζο, και εκεί έχοντάς τον δεμένο, μετά από έναν διάλογο γεμάτο πόνο από τον τζο ως προς τον ήρωα που τον κατέστρεψε, τελειώνοντας (spoilers) στην δολοφονία του μπάτμαν, από όπλο.
Ο Μπάτμαν στο συγκεκριμένο κόμικ αντιμετωπίζεται ως ένα κακομαθημένο κωλόπαιδο που έχει πάρει τον νόμο στα χέρια του. Μια φιγούρα που εκπροσωπεί την παντοδυναμία της αστικής τάξης. Κάποιος που ασκεί μια ακροδεξιάς υφής αντεγκληματική πολιτική. Που επιχειρεί να πάει το δόγμα Νόμος και Τάξη ένα βήμα παραπέρα. Ενσαρκώνει έναν ολόκληρο παρακρατικό μηχανισμό και εκφράζει το προνόμιο της αστικής τάξης στην αυτοδικία.
Το κομικ αποτελεί έναν πολιτικό προβληματισμό του συγγραφέα, εξηγώντας ουσιαστικά τον πόνο που οφείλεται στις ταξικές αιτίες. Αιτίες που προκαλούνται από τον ίδιο τον Μπάτμαν. Γιατί εμείς ως αναγνώστες, ως θαυμαστές, τον κοιτάμε σαν θεό, αλλά παραβλέπουμε πολλές φορές την αλήθεια. Μια αλήθεια που η παιδική μας αφέλεια μας αποτρέπει από το να την αναγνωρίσουμε. Γιατί όπως πολύ σωστά αναφέρει και ο Τάσος Θεοφίλου, «Η Γκόθαμ Σίτι είναι μια δυστοπία». Η αποκατάσταση της αλήθειας είναι το «Αντίο, Μπάτμαν». Και πραγματικά δείχνει πως το καλλιτεχνικό πνεύμα μπορεί να εκφραστεί τόσο ψυχρά μέσα από μόνο 16 σελίδες.
Κλείνω το πρώτο σκέλος της συζήτησης ελπίζοντας για μια παρόμοια τακτική να ληφθεί και με το «Joker» του Todd Phillips, που όπως έχουν δείξει τα trailers πρόκειται να σχολιάσει την εξουσία της «ευγενής» τάξης, και τα θύματά της, ένα από αυτά ο Arthur Fleck (aka Joker)…
Καπετάν ΝυχτερίδαςΓυρνώ σαν Νυχτερίδα
Στη συνέχεια έχουμε τη σειρά «Γυρνώ σαν νυχτερίδα», από τον δημιουργό Πέτρο Χριστούλια, που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην ηλεκτρονική πλατφόρμα του socomic.gr, και κυκλοφόρησε σε έντυπη μορφή από την Jemma Press σε 3 άλμπουμ, ενώ να σημειωθεί πως το 2015 απέσπασε το βραβείο του Καλύτερου Διαδικτυακού Κόμικ στα ΕΒΚ.
Συγκεντρώνοντας όλα τα στοιχεία της καρικατούρας, ο αυτοαποκαλούμενος «καπετάν νυχτερίδας», είναι άχαρος και αδέξιος, κυκλοφορεί μόνιμα αξύριστος και μισομεθυσμένος ενώ οι αντίπαλοι του είναι μικροκακοποιοί που νικάει χάρη σε κάποια κωμική σύμπτωση που συγκαλύπτει την πλήρη ανικανότητα του. Η παρουσία του δεν εμπνέει σεβασμό ή τρόμο, αλλά ειρωνικά και ατιμωτικά σχόλια. Εξελληνίζεται πλήρως και μας παρουσιάζεται κάτω από ένα αρκετά διαφορετικό πρίσμα.
Ας πούμε, το origin τον θέλει μεν να ορφάνεψε νωρίς, επειδή όμως ≪τους γονείς του τους έφαγε μπαμπέσικα κάποιος τζουτζές σε ένα στενοσόκακο κάτω στην Κοκκινιά≫. Παράλληλα, στην ιστορία συναντούμε το πιστό sidekick του Νυχτερίδα, έναν άλλο Ρόμπιν, με το όνομα Δεκαοχτούρας, το μπατμομπίλ (το μόνο που έχει διατηρηθεί από το κλασικό σκηνικό, το οποίο όμως είναι κωμικά μακρύ και κάνει τον Μπάτμαν να αναρωτιέται «που παίζει καμία καλή καβάτζα»). και τον μπάτλερ Άλμπερτ (στο πρωτότυπο ‘Άλφεντ’), που υπηρετεί τον ήρωα στην έπαυλη Γουέιν με τη σπηλιά-κρησφύγετο ≪παραλιακά, κάπου στο Καβούρι≫. Θα μπορούσαμε, με λίγα λόγια να πούμε πως μιλάμε και για έναν εντελώς νέο χαρακτήρα, ένας περίεργος, αξύριστος μεσήλικας που φοράει τη στολή του Μπάτμαν και τριγυρνά στα σοκάκια του Πειραιά, στους δρόμους της Αθήνας ή στο πανηγύρι στα Ταμπούρια.
Αυτό που καθιστά το «Γυρνώ σαν Νυχτερίδα» ιδιαίτερο είναι η ασυνήθιστη μίξη όλων των παραπάνω με το σκηνικό της Ελλάδας της δεκαετίας του ’50. Όλα αυτά έρχονται να συμπληρωθούν από το αναγκαίο κοινωνικό-ταξικό δίλημμα για τον άνθρωπο-νυχτερίδα: αν πρέπει να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της τάξης του ή να συνεχίσει να ασχολείται με τον «κοσμάκη», διακινδυνεύοντας την απαξίωση.
Το αρκετά ιδιόμορφο και ανοίκειο πάντρεμα της μετεμφυλιακής Ελλάδας με την υπερηρωική κουλτούρα, λειτουργεί με απίθανο τρόπο, ενώ ενδίδει σε αυτό ο δημιουργός όσο εμβαθύνουμε στην ιστορία. Κυρίαρχος στόχος των ιστοριών φαίνεται να γίνεται η απεικόνιση της παλιάς, μετεμφυλιακής Ελλάδας και η αφήγηση ιστοριών μέσα σε αυτήν.
Palestine
Για τρίτο και τελευταίο έργο, και το πιο πρόσφατο, έχουμε ένα κόμικ που φιλοξενήθηκε στο 2ο Smass Fest αλλά και στο δωρεάν ψηφιακό περιοδικό για τα κόμικς, Comic Cultura, πιο συγκεκριμένα στο 4ο του τεύχος. Ο λόγος στο «Palestine», του Θανάση Καραμπάλιου, ο οποίος και φέτος στα ΕΒΚ κέρδισε το Βραβείο Καλύτερου Πρωτοεμφανιζόμενου Καλλιτέχνη για τη δουλειά του σε ένα άλλο κόμικ του ίδιου, το «1800».
Πρόκειται για ένα μόνο 2 σελίδων κόμικ, το οποίο μας μεταφέρει στην Παλαιστίνη, όπου βρίσκουμε ένα νεαρό παιδί, σε μια πόλη όπου ο πολιτισμός και οι τέχνες έχουν πάρει την πίσω θέση, και ο λόγος έχει υποταχθεί στην εξουσία του όπλου. Σε αυτό το σκοτεινό τοπίο, η τέχνη των κόμικς υπάρχει και χτυπά για την καρδιά αυτού του παιδιού, του οποίου ο αγαπημένος ήρωας δεν είναι άλλος από αυτόν που μπορεί να προστατέψει τους αδυνάτους και να καταπολεμήσει το κακό, τον σκοτεινό ιππότη που δρα τη νύχτα μόνο για να έχουμε μια φωτεινή ημέρα, τον Μπάτμαν.
Το κόμικ ξεκινάει δείχνοντάς μας ένα μικρό παιδί πηγαίνοντας στον τοπικό περιπτερά να πάρει τα κόμικς που του έχει κρατήσει. Αυτή τη φορά όμως δεν του κράτησε μόνο κόμικς. Του κράτησε και μια μάσκα μπάτμαν… Με τη μάσκα στο πρόσωπο και τα κόμικς στο χέρι, τρέχει ανέμελα στους δρόμους της Παλαιστίνης, ελεύθερος, γεμάτος χαρά.
Ξαφνικά πέφτει πάνω σε έναν στρατιωτικό, ο οποίος θεωρώντας πως μπορεί να ασκεί την εξουσία και την δύναμή του έτσι αυθαίρετα, επιβάλλεται στο μικρό παιδί, παίρνοντας τα κόμικς του παιδιού και κάνοντάς τα χίλια κομμάτια, χλευαζοντας τα. Ο μικρός εξοργισμένος και μέσα στην σύγχυσή του, σηκώνει την σφεντόνα του, αντιστεκόμενος στην αδικία και ρίχνει στον στρατιωτικό, ο οποίος και απαντά με έναν πυροβολισμό. Τελευταίο πάνελ; Η μάσκα του μπάτμαν αιματοβαμμένη στους δρόμους της Παλαιστίνης.
Μερικοί θα πουν πως μέσα από το κόμικ μιλάει για την άσχημη κατάσταση στη Παλαιστίνη αυτή τη περίοδο. Άλλοι πως ασκεί κριτική στην λογοκρισία των κόμικς και των υπερηρώων. Ενώ, επίσης, λέει πως οι φασιστές, οι ακροδεξιοί και οι στρατιωτικοί είναι εχθροί.
Κατά τη γνώμη μου, κατά μια έννοια όλα τα παραπάνω είναι σωστά, αλλά εγώ έρχομαι να προσθέσω πως ο Μπάτμαν είναι μια μορφή που εμπνέει ελπίδα, πράγμα σημαντικό για μικρά παιδιά όπως εκείνο του κόμικ, και ειδικά τώρα που η Παλαιστίνη είναι εμπόλεμη ζώνη (μέχρι να μας σώσει ο Τραμπ –oh the irony-)…
Το παρόν κείμενο αποτέλεσε τη βάση για την ομιλία του Ίωνα Αγγελή στην εκδήλωση «Batman: 80 Years» στο Death Disco, στις 15 Σεπτεμβρίου, 2019, με τίτλο «Τρεις ελληνικές κόμικς απεικονίσεις του Batman… αλλιώς!».
