Γενικότερα, η Ελλάδα είναι μια χώρα των αντιφάσεων. Είναι από τις ελάχιστες που καθιερώνουν εθνική γιορτή την ημέρα που δεν τελειώνει ένας πόλεμος, αλλά αντίθετα όταν εισέρχονται σε αυτόν. Αυτό βέβαια δεν έγινε χωρίς πολιτικούς λόγους και σκοπιμότητες, βρήκε όμως μεγάλη απήχηση. Το “έπος”, οι ιστορικές συνθήκες και οι ασαφείς διθύραμβοι που μπορεί να είπαν ή όχι πολιτικοί που προκάλεσαν γενοκτονίες ολόκληρων εθνών, όπως ο Τσώρτσιλ, έχουν μια δύναμη να αλλάζουν ανά τις συγκυρίες και να παίρνουν την μορφή αυτού που θέλει ο καθένας την εκάστοτε στιγμή. Το παρελθόν μεταλλάσσεται συνεχώς. Αυτό όμως αλλάζει την ερμηνεία του γεγονότος, όχι το ίδιο το γεγονός. Και αυτό είναι πως το ΟΧΙ είχε από πίσω του ένα πολύ συγκεκριμένο ρεύμα, όχι ομοφωνίας ή ομοψυχίας, αλλά σίγουρα συμφωνίας στον αντιφασιστικό του χαρακτήρα, όπως την εξέλαβε ο λαός, όχι όπως ειπώθηκε από έναν δικτάτορα πράκτορα του αγγλικού κεφαλαίου. Ήταν όχι λαϊκό και σήμανε την θέληση να μπει κανείς στην κόλαση του πολέμου, προκειμένου ο φασισμός να ηττηθεί.
Την κόλαση αυτή σήμερα δεν μπορούμε να την κατανοήσουμε οι νεώτεροι. Η ιστορική μνήμη έγινε και αυτή πεδίο αντιπαραθέσεων, στρεβλώσεων και διεκδικήσεων. Οι ΗΠΑ βρήκαν την ευκαιρία να ξαναγράψουν την ιστορία, βγάζοντας από την μέση την θυσία του Κόκκινου Στρατού, ο οποίος κάρφωσε την σημαία του μέχρι το Ράιχσταγκ, τσακίζοντας σε κάθε μέτωπο τους φασίστες. Πολλές ταινίες που είναι στην λίστα το κάνουν αυτό.
Γιατί επιλέχθηκαν λοιπόν; Γιατί, όπως και η Ελλάδα, έτσι και μια ιστορική ταινία, είναι πεδίο αντιφάσεων. Μια καλή ταινία για τον Β’ ΠΠ πρέπει να δείχνει, σαν μορφή, την φρίκη του πολέμου, σαν περιεχόμενο όμως πρέπει να είναι αντιπολεμική. Αυτή η μετουσίωση του περιεχομένου σε μορφή και το αντίθετο, καθιστά την ταινία από μια ένοχη βίαιη απόλαυση σε έργο που αξίζει να ιδωθεί και να επιζήσει στην μνήμη. Οι παρακάτω το κατάφεραν. Φυσικά ο Β’ ΠΠ είναι γιγάντιο και πολύπλευρο θέμα, και σίγουρα έμειναν έξω πολλές καλές επιλογές.
10) Saving Private Ryan (1998)
Ο Steven Spielberg είναι, χωρίς πολλές αντιρρήσεις, ένας από τους μεγαλύτερους παραμυθάδες της εποχής μας. Στο Saving Private Ryan, αφήνει πίσω το παρηγορητικό παραμύθι για να δείξει όλη την ένταση, τον πόνο και την οδύνη που μπορεί να έχει μια εμπόλεμη κατάσταση. Απίστευτη βία και ωμή δύναμη κατακλύζουν τα καρέ της ταινίας, μεταδίδοντας ένα ενθαρρυντικό όμως μήνυμα. Από τις καλύτερες στιγμές όλων των συντελεστών της.
9)Inglourious Basterds (2009)
Δεν κρύψαμε ποτέ την αγάπη μας στον μεγάλο Tarantino. Εδώ, ο σκηνοθέτης βρίσκει την ευκαιρία να πάρει μια εκδίκηση από την ιστορία, αλλοιώνοντας την αλήθεια και δίνοντας στην ηγεσία των Ναζί ένα πολύ ταιριαστό και επίπονο τέλος στα χέρια μιας Εβραίας και του μαύρου εραστή της. Στηρίζουμε επιπλέον και για την άμεση αντιμετώπιση των φασιστών.
8)The Pianist (2002)
O Roman Polanski (Rosemarys Baby, Le locataire) είναι πολλά αρνητικά πράγματα. Ωστόσο κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί πως είναι ένας από τους καλύτερους σκηνοθέτες που έζησαν ποτέ. Αυτό είναι έκδηλο στο πανίσχυρο film που λέγεται The Pianist, την καθοριστική στιγμή στην καριέρα του Adrien Brody (Peaky Blinders, King Kong). Ο οσκαρικός Πιανίστας κέρδισε την θέση του στην λίστα με την σκληρή απεικόνιση της ζωής στο κατεστραμμένο γκέτο της Βαρσοβίας και την τρομερή ερμηνεία του πρωταγωνιστή.
7)Schindler’s List (1993)
Ξανά Steven Spielberg, ξανά Β’ΠΠ, αλλά τώρα από την άλλη πλευρά. Βασίστηκε στο Schindler’s Ark, του Αυστραλού μυθιστοριογράφου Thomas Keneally, το οποίο με την σειρά του βασίστηκε στην αληθινή ιστορία του Oskar Schindler. Mια εξαιρετικά δυνατή ιστορία γίνεται μνημείο στα χέρια ενός ικανού σκηνοθέτη, ο οποίος μεταχειρίζεται σύμβολα και χρώματα για να μεγαλώσει ακόμα περισσότερο την ένταση του θεατή.
6)Grave of the Fireflies (1988)
Από το Studio Ghibli (ποιο άλλο), το anime αυτό μας βάζει στην θέση ενός παιδιού και αφήνει να ξετυλιχθούν μπροστά στα μάτια μας όλες οι φρίκες και οι ακρότητες των αμερικάνικων βομβαρδισμών, σε ευθεία αντιδιαστολή με τα παιδικά όνειρα και ελπίδες, που αργοπεθαίνουν. Από τον Isao Takahata, το βαθιά ψυχολογικό αυτό έργο θα αργήσει να φύγει από την μνήμη μας.
5)Son of Saul (2015)
Η φρίκη του ολοκαυτώματος δίνεται εδώ σε πρώτο, καταιγιστικό πλάνο. Το βραβευμένο film του László Nemes μας φέρνει αντιμέτωπους με την δυσωδία των πτωμάτων στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, τις ακρότητες των Ναζί, την βία και την παράνοια του φασισμού και των εκπροσώπων του.
4)Ivan’s Childhood (1962)
Ένα τόσο τεράστιο θέμα όπως ο Β’ Παγκόσμιος δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο έναν από τους σπουδαιότερους σκηνοθέτες του 20υ αιώνα, τον Andrei Tarkovsky. Στο σύντομο κινηματογραφικό του ντεμπούτο, ο Tarkovsky αποδομεί το είδος της πολεμικής ταινίας όπως το ξέρουμε, και μας δίνει μια ελεγεία συναισθημάτων και σκέψεων για τον πόλεμο και το τίμημα που πληρώνουν οι συμμετέχοντες. Εστιάζοντας στην παιδική ψυχοσύνθεση (μάλιστα το Ivan’s Childhood αποτέλεσε έμπνευση για το Grave of the Fireflies που είδαμε παραπάνω), μας δίνει μια πολύ πιο προσγειωμένη, όχι όμως λιγότερο σοκαριστική εικόνα του μετώπου.
3)Rome, Open City (1945)
Το “Ρώμη, Ανοχύρωτη πόλη” όπως είναι η, πιο λυρική, μετάφραση, είναι ούτε λίγο ούτε πολύ, μια γροθιά στο στομάχι. Το film του Roberto Rossellini, ενός από τους σπουδαιότερους Ευρωπαίους auters, είναι γυρισμένο στην καρδιά του πολέμου, με φιλμ που περίσσευε από τα επίκαιρα της εποχής. Η παράνοια του καθεστώτος μας αποκαλύπτεται με σοκαριστική ειλικρίνεια, η οποία επηρέασε τον ιταλικό κινηματογράφο για χρόνια.
2)Das Boot (1981)
Το Das Boot πέρασε από διάφορες φάσεις, τόσο καλλιτεχνικά όσο και δημιουργικά. Αρχικά φτιαγμένο ως μια 5ωρη μίνι σειρά για την γερμανική τηλεόραση, μετά έγινε ταινία για διεθνείς προβολές και μετά πάλι σειρά. Ωστόσο καμία της εκδοχή δεν έχασε την κλειστοφοβική και αλληγορική ατμόσφαιρα που ήθελε να μεταδώσει ο σκηνοθέτης της Wolfgang Petersen. Μεταφέροντας μας στο αποπνιχτικό εσωτερικό ενός υποβρυχίου, βυθιζόμαστε στον ψυχισμό των στρατιωτών που του δίνουν ζωή. Μια δύσκολη ταινία, με ακόμα πιο δύσκολες προεκτάσεις.
1)Come and See (1985)
Το βαρύ, ατμοσφαιρικό και ακραία βίαιο αριστούργημα του Elem Klimov φαίνεται δίκαιο να τοποθετηθεί στην πρώτη θέση. Ποτέ άλλοτε, ή ποτέ ύστερα, η μυθιστορηματική κάμερα δεν πλησίασε περισσότερο στην ωμή ακρότητα, στην αναξιοπρέπεια και στο ηθικό τσαλαπάτημα που βιώνει (αν είναι τυχερός) ο άνθρωπος στον πόλεμο. Η πιο πολεμική (και ταυτόχρονα αντιπολεμική) ταινία που θα μπορούσαμε να σκεφτούμε αναδομεί το ανατολικό μέτωπο, με εργαλείο το όνειρο, στην πραγματική κόλαση που ήταν.
