Κόντρα στη δημοφιλή έκφραση “the grass is always greener on the other side”, η επιστημονική φαντασία συνηθίζει να μας δείχνει το ακριβώς αντίθετο! Εκεί που λες δεν πάει χειρότερα, εκεί που καταριέσαι τον πλανήτη σου και τις δυσκολίες σου, ανοίγει μια τρύπα σε ένα άλλο σύμπαν, παρόμοιο με το δικό σου που σε κάνει να λες «και μη χειρότερα». Φαίνεται ότι το sci-fi είδος έχει μια σαφή προτίμηση σε δυστοπικά σκηνικά, τάση που ανταμείβεται από το κοινό, το οποίο έχει απογειώσει τις αντίστοιχες ταινίες τα τελευταία χρόνια.
Θέλει μεγάλη συζήτηση το γιατί υπάρχει αυτή η στροφή και τι κοινωνικά ρεύματα αντανακλά. Σε μια πρώτη ανάγνωση, φαίνεται ότι το δόγμα του Δεν Υπάρχει Εναλλακτική (There IS No Alternative) που κυριαρχεί στην παγκόσμια οικονομία και πολιτική επηρεάζει την επιστημονική φαντασία. Όταν και η παραμικρή αλλαγή στο κυρίαρχο νεοφιλελεύθερο πολιτικό πρότυπο δέχεται βίαιη επίθεση, όταν κάθε εναλλακτική εξισώνεται με την καταστροφή, τότε καταστέλλονται συνολικότερα τα οράματα και οι ουτοπίες. Όμως η φαντασία δεν μπορεί να εξαφανιστεί και η σύλληψη άλλων κόσμων δεν μπορεί να σταματήσει. Φαίνεται όμως ότι σε αυτές τις συνθήκες, όλες οι εμπνεύσεις θα τείνουν προς την καταστροφολογία. Όπως γράφει ο φιλόσοφος Σλαβόι Ζίζεκ «είναι πιο εύκολο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου, παρά το τέλος του καπιταλισμού». Η επιστημονική φαντασία συνηθίζει να μας λέει ότι κάθε φορά που παίρνουμε μια απόφαση, ακόμα και αν αφορά το χρώμα της κάλτσας δημιουργείται ένα παράλληλο σύμπαν. Αυτό που μας κρύβει είναι ότι σε αυτό το παράλληλο σύμπαν πέθαναν κάποιες χιλιάδες επειδή διάλεξες την άλλη κάλτσα.
Θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε σύντομα κάποιες χαρακτηριστικές περιπτώσεις του παραπάνω κανόνα..
1) Marvel : Ultimate Universe
Η Marvel εξαρχής δημιούργησε έναν πολυσυμπαντικό κόσμο (Multiverse), ανοίγοντας με αυτό τον τρόπο νέο χώρο για τις περιπέτειες των ηρώων της, οι οποίοι δεν περιορίζονται μόνο στο γνωστό σύμπαν. Από το 2000 και μετά, το multiverse αξιοποιήθηκε για μια επανεκκίνηση κάποιων κλασικών ιστοριών, ως μια ευκαιρία να ειπωθεί η ίδια αφήγηση με διαφορετικό τρόπο. Έτσι προέκυψαν οι σειρές Ultimate Spiderman, Ultimate X-Men και άλλες, οι οποίες διαδραματίζονται στη Γη υπ αριθμό 1610. Κοινό στοιχείο όλων των σειρών είναι η σκοτεινή τους διάσταση, η οποία τείνει να αποκτήσει καταθλιπτικά χαρακτηριστικά. Ο Peter Parker σκοτώνεται από τον Green Goblin, η θεία του μετακομίζει ενώ νέος Spiderman αναλαμβάνει ο Miles Morales, ο οποίος είναι ακόμα πιο ανασφαλής από τον Peter, δεν έχει τόσο χιούμορ και ,το χειρότερο από όλα, δεν έχει καμία σχέση με την Mary Jane. Για τους X-Men τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα καθώς έχουν πεθάνει ο Professor X, ο Wolverine, o Beast, ο Angel και η Dazzler, ενώ παραδόξως η Jean Grey είναι ζωντανή. Επιπλέον, οι άνθρωποι μισούν τους μεταλλαγμένους εξίσου, αν όχι περισσότερο με το ορίτζιναλ σύμπαν της Marvel και τα τεράστια ρομποτ εξόντωσης μεταλλαγμένων, τα Sentinels, βρίσκονται παντού. Είναι δεδομένο ότι οι σχεδιαστές και οι ιστοριογράφοι προτίμησαν ένα δυστοπικό παράλληλο σύμπαν χωρίς ταμπού στο ποιοι ήρωες πεθαίνουν και, κυρίως, χωρίς πανίσχυρες κοσμικές υπάρξεις που μπορούν να σε επαναφέρουν στη ζωή. Θα μπορούσαν βέβαια να είναι και χειρότερα τα πράγματα : σε πρόσφατο τεύχος του All New X-men, είδαμε ένα σύντομο καρέ ενός παράλληλου σύμπαντος που ο Wolverine έχει γίνει Καβαλάρης του Apocalypse και τον βοηθάει να κατακτήσει τον κόσμο…
2) Fringe : Alternate Universe (2008-2013)
Το Fringe είναι σειρά επιστημονικής φαντασίας που αφορά τις παρα- ,μετα- φυσικές καταστάσεις που καλείται να αντιμετωπίσει το Fringe Division που συγκροτείται στο FBI μετά από μια σειρά ανεξήγητων γεγονότων. Η πράκτορας του FBI, Olivia Dunham στελεχώνει το τμήμα με τον ημίτρελο, πανεπιστήμονα Walter Bishop, ο οποίος στη διάρκεια της σειράς ασχολείται με κάθε πιθανό και απίθανο επιστημονικό κλάδο, και τον γιό του Peter Bishop. Η σειρά είναι αρκετά μπερδεμένη και θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε το ζουμί, χωρίς να προκληθεί πονοκέφαλος
Στην εξέλιξη της σειράς ανακαλύπτεται η ύπαρξη ενός παράλληλου σύμπαντος, το οποίο βρίσκεται στο όριο της καταστροφής, καθώς φαίνεται να καταρρέει η ίδια η πραγματικότητα παρασύροντας το περιβάλλον και τους ανθρώπους. Σε αυτά τα πλαίσια κυριαρχεί ο ολοκληρωτισμός, η στέρηση ελευθεριών και στο όνομα της έκτακτης ανάγκης, ο πρωθυπουργός (όχι Πρόεδρος σε αυτό το σύμπαν) των ΗΠΑ έχει συγκεντρώσει υπερεξουσίες που του επιτρέπουν να αποκλείει τμήματα της χώρας που κρίνονται επικίνδυνα. Το βασικό ζήτημα εδώ είναι ότι για την κατάσταση αυτή ευθυνόμαστε εμείς. Όπως προχωράει η σειρά, μαθαίνουμε ότι ο Walter Bishop, στα νιάτα του, ανακάλυψε έναν τρόπο παρατήρησης του άλλου σύμπαντος προκειμένου να το μελετήσει. Δεν του αρκούσε όμως αυτό. Όταν ο γιος του πέθανε σε νεαρή ηλικία, βρήκε τρόπο να περάσει στο άλλο σύμπαν και να πάρει από εκεί τον γιο του άλλου του εαυτού (Alternate Walter ή Walternate), τον οποίο μεγάλωσε ως δικό του. Το πέρασμα αυτό προκάλεσε καταστροφικά περιβαλλοντικά γεγονότα στο άλλο σύμπαν και το έφερε στο χείλος της καταστροφής. Στο Fringe τα πράγματα είναι απλά : αν ψάχνεις το διαφορετικό, το κάνεις σαν τα μούτρα σου.
3) Ισάακ Ασίμοφ «Ακόμα και οι Θεοί» (1972)
Όταν ο Ασίμοφ δεν ήταν απασχολημένος με το να θεμελιώνει και ταυτόχρονα να υπερβαίνει την θεωρία της Ρομποτικής, έγραφε νουβέλες και πολύτομα έργα για κάθε πτυχή της επιστημονικής σκέψης και φαντασίας. Ένα από αυτά ήταν και το «Ακόμα και οι Θεοί», όπου το ΤΙΝΑ φτάνει στα όρια του και θίγει πολλά ζητήματα τα οποία έμελλε να γίνουν στερεοτυπικά στο μέλλον.
Η υπόθεση διαδραματίζεται ανάμεσα σε δύο παράλληλα σύμπαντα, το (ας πούμε) δικός μας και ένα το οποίο κατοικείται από ένα είδος που καμία σχέση δεν έχει με ανθρώπους. Ανάμεσα στα δύο αναπτύσσεται μια ενεργειακή συνεργασία, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τον σταδιακό θάνατο του σύμπαντος μας. Αυτό αγνοείται ηθελημένα από τη πλειοψηφία των επιχειρηματιών και επιστημόνων που έχουν τον έλεγχο της μηχανής από την πλευρά των ανθρώπων, έτσι δεν μένει παρά μόνο μία επιλογή στους διαφωνούντες, να επικοινωνήσουν με την άλλη πλευρά.
Εκεί, η μοναδική (νεαρή) φωνή που βρίσκουν να θέλει να σταματήσει η μηχανή κυνηγιέται και λοιδορείται μόνο και μόνο για να αποδεχθεί τον ρόλο της στη γενοκτονία ενός ολόκληρου σύμπαντος αργότερα. Εδώ η επαναστατική πρακτική, εκτός του ότι παρουσιάζεται ως η πλέον αποτυχημένη και μεμονωμένη δράση λαμβάνει και το χαρακτηριστικό της αφέλειας, της πρακτικής που αρμόζει στους νέους και άμυαλους, τα άτομα που δεν έχουν ακόμα κατανοήσει το πραγματικό κόσμο. Ταυτόχρονα το γεγονός ότι η εκμετάλλευση και η εξαπάτηση παρουσιάζονται (και) ως μη πολιτισμικά χαρακτηριστικά αλλά αντίθετα ως στοιχεία όλων ανεξαιρέτως των έμβιων όντων είναι μια κατευθείαν αναφορά στο κλασσικό μοτίβο της αναλλοίωτης ανθρώπινης φύσης…
4)Steins Gate (2009 ως Χ-box game, 2010 ως anime)
To concept της δυστοπίας και των παράλληλων κόσμων δεν θα μπορούσε να αφήσει αδιάφορη και την ιαπωνική βιομηχανία παιχνιδιών, η οποία μας παρέδωσε μία από τις ποιοτικότερες ιστορίες του είδους. Το Steins Gate ακολουθεί λοιπόν τον επιστήμονα Rintarō Okabe, ο οποίος κατά λάθος καταφέρνει και μετατρέπει τον φούρνο μικροκυμάτων του σε χρονομηχανή!
Όταν καταφέρνει να χειριστεί την τεχνολογία αυτή, ανακαλύπτει ότι η δημιουργία του αυτή τον έφερε αντιμέτωπο με την εταιρεία που στο μέλλον έχει καταφέρει να κατακτήσει όλον τον κόσμο. Έπειτα η ζωή του μετατρέπεται σε ένα ανήλεο αγώνα δρόμου από σύμπαν σε σύμπαν προκειμένου να καταφέρει να σώσει τους φίλους του, οι οποίοι βρίσκουν τον θάνατο ξανά και ξανά και ξανά στα χέρια των πρακτόρων της αλλά και των συνθηκών που συναντά…
Το Steins Gate ουσιαστικά ξεφεύγει από την συλλογική ταυτότητα του ανατολίτικου καπιταλιστικού προτύπου και έρχεται πιο κοντά στο άτομο, το οποίο και καθιστά υπεύθυνο για την ανατροπή της εκάστοτε κατάστασης. Κάτι μεταξύ σε κυριαρχία των εμπειρογνώμων και ταξίδι ωριμότητας, το Steins Gate αποδέχεται πλήρως στο τέλος του την διαχειριστική λύση, αδυνατώντας αφενός να κάνει την υπέρβαση κατακτώντας όμως κοινό και κριτικούς στην πορεία.
Αυτά βέβαια ισχύουν σε έργα Τέχνης που πάντα είναι προϊόντα της εποχής τους. Η αντίφαση είναι δομικό χαρακτηριστικό της επιστημονικής φαντασίας. Από την μία μας κόβει τα ποδιά, ταυτόχρονα όμως μας εξοπλίζει με την πιο σκληρή κριτική για τον υπάρχοντα κόσμο οδηγώντας τον στα όρια του. Για κάθε δυστοπική απογοήτευση που κυκλοφορεί, υπάρχει και ένα Μetropolis (του μακρινού και ταυτόχρονα περισσότερο από ποτέ οικείου 1927) να προτάξει την αλληλεγγύη και την οργάνωση ως αντίδοτο στην εκμετάλλευση. Για κάθε φορά που ακούμε πως δεν υπάρχει εναλλακτική, σκάει από δίπλα και ένα Brazil, ένα Fahrenait 451 να μας λένε πως αξίζει να αγωνίζεσαι ενάντια στις πιθανότητες, να αντιστέκεσαι με όλες σου τις δυνάμεις στον ολοκληρωτισμό.
