Ο Thanos μπόρεσε να φανταστεί το τέλος του κόσμου, αλλά όχι του καπιταλισμού

Το Avengers: Infinity War αποτελεί την σημαντικότερη στιγμή του MCU μέχρι σήμερα, αφού πρόκειται ουσιαστικά για το πρώτο μέρος της μεγάλης κλιμάκωσης του, στην οποία μας οδηγούσαν όλες οι ταινίες που προηγήθηκαν. Μάλιστα, η επιβλητική παρουσία του Thanos συνέβαλλε τα μέγιστα, ώστε η ταινία-στοίχημα του κινηματογραφικού σύμπαντος να μην αποτελεί μονάχα ένα event που θα ξεχαστεί ύστερα από λίγο, αλλά μετέτρεψε την ταινία σε μια απ’ τις κορυφαίες υπερηρωικές στιγμές των τελευταίων χρόνων. Με αφορμή λοιπόν το Endgame, ξαναγυρνάμε στο Infinity War, ώστε να φωτίσουμε ενδιαφέρουσες πτυχές της ταινίας μέσα απ’ τα μάτια του Mark Fisher και να απαντήσουμε σε ερωτήματα όπως: είναι δυνατόν το Infinity War και ο Thanos να εκφράζουν μια ολόκληρη εποχή; Πώς σχετίζεται η έλλειψη νέων ιδεών με το σχέδιο του Thanos και τι σχέση έχουν όλα αυτά με την πολιτική διάσταση που έχει λάβει ο Black Panther;

Ο καπιταλιστικός ρεαλισμός του Mark Fisher

Το 2009 ο θεωρητικός και blogger (γνωστός και ως k-punk) Mark Fisher εκδίδει το βιβλίο Καπιταλιστικός Ρεαλισμός: Δεν υπάρχει εναλλακτική; (Capitalist Realism: Is There No Alternative?), στο οποίο προσδιορίζει τον όρο “καπιταλιστικό ρεαλισμό” ως την διαδεδομένη αντίληψη/αίσθηση που επικρατεί ήδη από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι και σήμερα (ή έστω τότε), σύμφωνα με την οποία “όχι μόνο ο καπιταλισμός μοιάζει να είναι το μοναδικό βιώσιμο πολιτικό και οικονομικό σύστημα, αλλά είναι αδύνατο να σκεφτούμε κάποια άλλη συνεκτική εναλλακτική”. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Mark Fisher ισχυρίστηκε ότι η λογική του καπιταλισμού έχει κυριεύσει κάθε πτυχή της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, απ’ την εκπαίδευση και της ψυχικές αρρώστιες μέχρι και την ποπ κουλτούρα που απασχολεί εμάς. Και με βάση το παρόν άρθρο, ακόμα και ο Thanos έχει πέσει θύμα του καπιταλιστικού ρεαλισμού.

Το σχέδιο του Thanos ως καθρέφτης της κοινωνίας

Βασική πηγή πάνω στην οποία έχτισαν την ταινία τους τα αδέρφια Russo είναι το Infinity Gauntlet, στο οποίο ο Thanos ναι μεν θέλει να εξαφανίσει τον μισό πληθυσμό του γαλαξία, αλλά τα κίνητρα του είναι εντελώς διαφορετικά. Στο κόμικ ήθελε να κερδίσει την αγάπη του μεγάλου έρωτα του, της Θανάτου, ενώ στην ταινία η εξαφάνιση του μισού πληθυσμού θα έλυνε το πρόβλημα της έλλειψης πόρων. Μέσα από τη σύγκριση των δύο δημιουργιών -σύγκριση που δεν έχει ως σκοπό να εντοπιστεί η καλύτερη εκδοχή- προκύπτει ότι τα κίνητρα στο κόμικ έχουν μια μεταφυσική χροιά που συνδέει τον Έρωτα με τον Θάνατο, ενώ η εκδοχή της ταινίας χαρακτηρίζεται από μια γραφειοκρατική προσέγγιση για την επίλυση ενός ευρύτερου προβλήματος, αντικατοπτρίζοντας μ’ αυτόν τον τρόπο την εμμονή της σύγχρονης κοινωνίας με τα ποσοστά, την αποτελεσματικότητα και γενικότερα τον ορθολογισμό.

Κάπου εδώ μπαίνει στο παιχνίδι και ο προβληματισμός του Mark Fisher, αφού το σχέδιο του Thanos εκφράζει ακριβώς την κατάσταση που περιγράφει. Ο Thanos αντί να αλλάξει το σύστημα που εξ’ ορισμού έχει ως στόχο την αέναη ανάπτυξη, άρα και την εξάντληση των φυσικών πόρων, δηλαδή τον καπιταλισμό, προτίμησε να θυσιάσει τον μισό πληθυσμό του γαλαξία, συμπεριλαμβανομένου και της κόρης του (!). Με άλλα λόγια, για τον Thanos ήταν πολύ πιο εύκολο να φανταστεί το τέλος του κόσμου, παρά το τέλος του καπιταλισμού.

Η περίπτωση του Black Panther

Αποτέλεσμα εικόνας για black panther after credits

Η παραπάνω προσέγγιση στη κρισιμότερη μέχρι στιγμής ταινία του MCU, δεν είχε ως σκοπό να υπονοήσει πως οι δημιουργοί της είχαν ως στόχο να κάνουν κάποιο πολιτικό σχόλιο. Απλώς, μάλλον ασυνείδητα, εξέφρασαν ιδανικά μια ολόκληρη εποχή που μοιάζει ανίκανη να γεννήσει κάποια νέα ιδέα. Μάλιστα, δεν είναι η πρώτη φορά που το MCU παρουσιάζει μια τέτοια ταινία, αφού και το Black Panther, παρά το γεγονός ότι θεωρείται ένας ύμνος στην αφροαμερικάνικη κουλτούρα, στην πραγματικότητα αγκαλιάζει σφιχτά τις δυτικές αξίες.

Κι εξηγούμαι.

Αν εξαιρέσουμε τα κίνητρα του Killmonger που ήθελε να βοηθήσει την αφροαμερικάνικη κοινότητα, όλα τα υπόλοιπα στοιχεία της ταινίας ήταν βουτηγμένα στον δυτικό τρόπο σκέψης και ζωής. Αρχικά, η ίδια η πλοκή είναι τόσο αόριστη που θα μπορούσε να λαμβάνει χώρα σε μια υπόγεια κοινωνία με λευκούς ηθοποιούς και δεν θα άλλαζε τίποτα (για την ιστορία, αυτή η ταινία υπάρχει και λέγεται Aquaman), ενώ ο ίδιος ο Black Panther ουσιαστικά πρόκειται για έναν ~~καπιταλιστή~~ βασιλιά που αξιοποιεί την προηγμένη τεχνολογία (που συνήθως προσκυνά ο καπιταλισμός) για να σώσει τους ανθρώπους “του”. Με άλλα λόγια πρόκειται για έναν κυριολεκτικά μαύρο Iron Man.

Ακόμα κι ο σχεδιασμός της Wakanda αποτελείται από μια πληθώρα ουρανοξυστών που απλώς έχουν πασπαλιστεί με λίγο χρώμα, επειδή #αφρική, γεγονός που δεν βγάζει ιδιαίτερο νόημα, αν λάβουμε υπόψη την πολιτική απομόνωσης που ακολουθούσε η χώρα. Έτσι, δημιουργείται το εξής ερώτημα: αν δεχτούμε ότι η τυπολογία των ουρανοξυστών είναι γέννημα θρέμμα του καπιταλισμού, “σύμβολο τόσο της ανθρώπινης ευφυίας, όσο και των τεράστιων ανισοτήτων”, άραγε η ταινία υπονοεί ότι ακόμα και μια αποκομμένη απ’ τον υπόλοιπο κόσμο χώρα θα οδηγηθεί -αργά ή γρήγορα- στον καπιταλισμό και στους ουρανοξύστες, επειδή #ΈτσιΕίναιΗΑνθρώπινηΦύση;

Ακόμα κι αν παραβλέψουμε όμως όλα τα παραπάνω στοιχεία, η after credit σκηνή της ταινίας, όπου ο T’ Challa απευθύνεται στον ΟΗΕ, ώστε να συμβάλλει στην αντιμετώπιση του προβλήματος που ήθελε να λύσει ο ξάδερφος του, κάνει ξεκάθαρο ένα πράγμα: η λύση στα προβλήματα των αφροαμερικανών θα δοθεί μονάχα με την αποδοχή των δυτικών (καπιταλιστικών) θεσμών, παρ’ οτι είναι αυτοί οι θεσμοί που δημιουργούν εξ’ αρχής το πρόβλημα. Με άλλα λόγια, το γεγονός ότι μια ταινία που “bends the knee” στο καπιταλιστικό σύστημα και τη δυτική κοινωνία, θεωρείται ως ένα απ’ τα πιο ριζοσπαστικά δείγματα εμπορικού κινηματογράφου, μόνο και μόνο επειδή έχει μαύρο καστ είναι η απόλυτη επιβεβαίωση των ισχυρισμών του Mark Fisher.

Tελικά, υπάρχει εναλλακτική;

Ένα προσωπικό μου παράπονο είναι ότι ενώ κυκλοφορούν δεκάδες ταινίες (επιστημονικής) φαντασίας κάθε χρόνο, ελάχιστες -αν όχι ανύπαρκτες- είναι εκείνες που αναδεικνύουν έναν διαφορετικό τρόπο ζωής. Αυτές οι δύο ταινίες είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της έλλειψης και δεν θεωρώ καθόλου τυχαίο ότι εμφανίστηκαν σε ένα εμπορικό οικοδόμημα, το οποίο έχει απαλείψει κάθε ίχνος δημιουργικότητας, επιβάλλοντας έναν τεχνοκρατικό τρόπο παραγωγής ταινιών.

Παρ’ όλα αυτά, μέσα στον πολύ αυστηρό τρόπο που λειτουργεί η βιομηχανία του Hollywood έχουν υπάρξει κάποιες μικρές εξαιρέσεις, οι οποίες δεν προτείνουν ακριβώς κάποια εναλλακτική, αλλά μοιάζουν να διαισθάνονται αυτή την ανάγκη για αλλαγή. Κάποια στιγμή, μάλλον προς το τέλος του έτους, θα μιλήσουμε για αυτές. Μέχρι τότε, ας απολαύσουμε το Endgame!

Αναδημοσίευση από το This is not a Blog.

Tags: Infinity War, MARVEL, Thanos

About the Authors

Λάζαρος Κολαξής

Ο Thanos μπόρεσε να φανταστεί το τέλος του κόσμου, αλλά όχι του καπιταλισμού

Ο καπιταλιστικός ρεαλισμός του Mark Fisher