Ένα μικρό περιοδικάκι, ο Μικρός Ήρως
Υπήρξε ένα απ’ τα επιδραστικότερα λαϊκά αναγνώσματα της μεταπολεμικής Ελλάδας. Ο Γιώργος Θαλάσσης ή αλλιώς το Παιδί – Φάντασμα με τις σχεδόν υπερφυσικές του ικανότητες, υπήρξε ένας ιδιότυπος υπερήρωας τοποθετημένος στη νωπή μνήμη της εθνικής αντίστασης. Το μικρό περιοδικό με τον τίτλο «Μικρός Ήρως» που πρωτοεμφανίστηκε στα περίπτερα την Τρίτη 24 Φεβρουαρίου 1953, ένα φυλλαδιάκι στην ουσία με την υπογραφή του Θάνου Αστρίτη (ψευδώνυμο του Στέλιου Ανεμοδουρά) έμελλε για δεκαετίες να αποτελέσει ένα απ’ τα θρυλικότερα παιδικά αναγνώσματα του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα, το οποίο αγαπήθηκε όσο λίγα, αλλά και κυνηγήθηκε από τους γονείς και την «καθωσπρέπει» κοινωνία της περιόδου. «Εσύ να παίζεις με το θάνατο κρυφτό / κι αυτοί να σκίζουνε τα τεύχη τα κρυμμένα» τραγουδούσε ο Λουκιανός Κηλαηδόνης και αναφέρεται ευθέως στους γονείς που απαγόρευαν στα παιδιά τους να διαβάζουν τις περιπέτειες του Μικρού Ήρωα με την κατηγορία του «ευτελούς αναγνώσματος».
Έχει θέση ο Μικρός Ήρως στην εποχή μας;
Όμως, σήμερα, 70 χρόνια μετά, τι λόγο έχουμε να θυμόμαστε το παλιό αυτό λαϊκό ανάγνωσμα; Έχει κάτι ακόμα να μας πει ο υπερήλικος Γιώργος Θαλάσσης;
Την καλύτερη απάντηση στο παραπάνω ερώτημα έδωσαν 18 δημιουργοί κόμικς σε μία δίτομη επετειακή έκδοση του Μικρού Ήρωα, στην οποία αφηγήθηκαν τις δικές τους ιστορίες με τους πρωταγωνιστές που δημιούργησε ο Στέλιος Ανεμοδουράς. Δεν ήταν μάλιστα η πρώτη φορά που επανήλθε ο Μικρός Ήρως στην ελληνική αναγνωστική πραγματικότητα. Από το 2015 μέχρι το 2022 γράφτηκαν ορισμένες νέες ιστορίες σε σενάριο του Γιώργου Βλάχου και σχέδιο του Κώστα Φραγκιαδάκη, οι οποίοι ακολούθησαν την αφηγηματική φόρμα των πρωτότυπων ιστοριών του Στέλιου Ανεμοδουρά.
Η αρχή του εορτασμού της 70ετηρίδας έγινε τον Φεβρουάριο του 2023 με μία αξιολογότατη έκθεση κόμικς 45 δημιουργών κόμικς που είχε φιλοξενήσει (μαζί με συζητήσεις και προβολές) το ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Η κορύφωση του εορτασμού, όμως, επήλθε με την έκδοση της επετειακής ανθολογίας κόμικς, στην οποία πλέον οι ήρωες πέρασαν σε εντελώς διαφορετικά χέρια, σε καλλιτέχνες που τους ενέταξαν στο δικό τους σχεδιαστικό και αφηγηματικό στυλ, προκειμένου να διηγηθούν περιπέτειες εστιασμένες στο δικό μας παρόν κι όχι στο δικό τους παρελθόν. Όπως επισήμανε σχετικά στον πρόλογό του και ο εκδότης Λεωκράτης Ανεμοδουράς:
«Η αλήθεια είναι ότι αυτό το περιοδικάκι που λέγεται Μικρός Ήρως θα μπορούσε να ήταν κάτι παρωχημένο στις μέρες μας […] Ωστόσο, για διάφορους λόγους δεν είναι! Δεν είναι μόνο η βαρύτητά του σαν ανάγνωσμα, η λογοτεχνική αξία του και η νοσταλγία που αποπνέει. Είναι και οι νέες συνθήκες που το καθιστούν επίκαιρο. Είναι κυρίως η «αναγέννηση» όλων αυτών των νεοφασιστικών μορφωμάτων και το έντονο φλερτ μαζί τους τα τελευταία χρόνια. Σαν να χρειαζόμαστε ξανά έναν Γιώργο Θαλάσση για να μας υπενθυμίσει τα δεινά και τις καταστροφές που υπέστη η ανθρωπότητα όταν μεσουρανούσαν ολοκληρωτικά καθεστώτα! Ίσως αυτή να είναι «η καινούργια αποστολή, που θα του αναθέσει το αρχηγείο»..»
«Πού είσαι τώρα και σ’ έχω χάσει»
«Πού είσαι τώρα και σ’ έχω χάσει, Μικρέ μου Ήρωα Γιώργο Θαλάσση» αναρωτιόταν ο Λουκιανός Κηλαηδόνης και αυτό αποτέλεσε το κεντρικό ερώτημα των κόμικ ιστοριών της δίτομης ανθολογίας που ο καθένας και η καθεμία από τους/τις δημιουργούς το απάντησαν με τον δικό τους τρόπο.
Κάποιοι αναρωτήθηκαν τι ρόλο θα είχε στην σημερινή ελληνική πραγματικότητα ο Θαλάσσης, όπως ο Σπύρος Δερβενιώτης που έκανε την αρχή για τον Β’ Τόμο με την «Τελευταία Περιπέτεια» (ή μία ακόμα «τελευταία» τουλάχιστον) τοποθετώντας τον υπερήλικο -πλέον- πρωταγωνιστή του στην Ελλάδα της κρίσης, της ανόδου του ρατσισμού και της επανεμφάνισης ακροδεξιών – φασιστικών μορφωμάτων. Διερωτώμενος πώς θα στεκόταν ο Γιώργος Θαλάσσης απέναντι σε σύγχρονες φασιστικές οργανώσεις που ντύνονται το πέπλο του «πατριωτισμού» (ευθέως αναφερόμενος στην περίπτωση της ανόδου της Χρυσής Αυγής στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας), ο Δερβενιώτης θέτει έναν υπαρκτό προβληματισμό για το σύνολο των ιστοριών του Μικρού Ήρωα, σχετικά με τα όρια πατριωτισμού – εθνικισμού. Στην ίδια θεματολογία κινείται και η «Πλατεία Αμερικής» του Θανάση Καραμπάλιου, όπου η ηλικιωμένη πια παρέα του -άλλοτε- Παιδιού – Φάντασμα βρίσκεται αντιμέτωπη με μία ακροδεξιά συμμορία σε μία περιοχή της Αθήνας με έντονο μεταναστευτικό αποτύπωμα. Το νήμα της αντιφασιστικής πάλης ακολουθεί και ο Θανάσης Πετρόπουλος στην «Μαύρη Κουκούλα» του, όπου συνδέει την ιστορία του δωσιλογισμού με τα σύγχρονα φασιστικά μορφώματα.
Είναι σαφές ότι κοινή συνισταμένη των περισσότερων ιστοριών είναι η εστίαση στον αντιφασιστικό χαρακτήρα των περιπετειών του Μικρού Ήρωα. Σε αυτό το αφηγηματικό μοτίβο, μία ρατσιστική επίθεση στη σύγχρονη Αθήνα φέρνει πιο κοντά μία παρέα παιδιών στον «Παρία» του Γιώργου Μελισσαρόπουλου (Meliss), οι οποίοι μετέπειτα θα γίνουν η θρυλική παρέα του Παιδιού – Φάντασμα. Ο Τάσος Μαραγκός (Tasmar) στο «Κόμικς, Κεμπάπ και Φάπες!!!» αναδεικνύει το ίδιο ζήτημα, αναπλάθοντας του κλασσικούς ήρωες στο δικό του σχεδιαστικό στυλ και τοποθετώντας τους στη σύγχρονη Αθήνα της οικονομικής κρίσης. Η ιστορία του Tasmar μάλιστα, ξεκίνησε από το σκίτσο του για την έκθεση, το οποίο κατέληξε σε μία ολοκληρωμένη κόμικ περιπέτεια που ανακατεύει τον αντιφασισμό με την ελληνική κόμικ σκηνή, προφανώς εμπνευσμένη από την ενορχηστρωμένη ακροδεξιά επίθεση που δέχτηκαν η σκηνή και ο ίδιος στο πλαίσιο του περσινού Comicdom–Con Athens. Σε διαφορετικό στυλ με sci–fi αισθητική και G.I. Joe αναφορές, ο Γιάννης Ρουμπούλιας μεταφέρει τους ήρωες στο δυστοπικό μέλλον της «Επιχείρησις Uberbot» όπου η Ομάδα «Φάντασμα» αντιστέκεται στις δυνάμεις κατοχής του Χρυσού Ράιχ.
Ιστορίες κόμικς στην κατοχική Αθήνα
Όμως δεν λείπουν και οι ιστορίες που διατηρούν τον χαρακτήρα της εποχής της αυθεντικής σειράς του Στέλιου Ανεμοδουρά. Πιστότερη από όλες μοιάζει η ιστορία «Συναγερμός στο Αιγαίο» των Γιώργου Βλάχου (σενάριο) και Κώστα Φραγκιαδάκη (σχέδιο), οι οποίοι έχοντας συνεισφέρει στη σύγχρονη εποχή του Μικρού Ήρωα δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν από τον τόμο. Τα κλασσικά μοτίβα του ήρωα αξιοποιεί και ο Γαβριήλ Τομπαλίδης στη δική του «Μάχη Ενάντια στον Χρόνο…Μάχη Ενάντια στον Θάνατο», ενώ ο Βασίλης Γκογκτζίλας αφηγείται μία πολεμική ιστορία εποχής, την οποία φιλοτέχνησε με το ατμοσφαιρικό σχεδιαστικό του στυλ με τις έντονες γραμμές, τις βαριές σκιάσεις και την σκουρόχρωμη παλέτα του. Ιδιαιτέρως αξιοπρόσεκτη είναι η σεναριακή ιδέα της Δήμητρας Νικολαΐδη, η οποία στη «Μάχη στα Κατάβαθα ενός Μουσείου» διηγείται την επιχείρηση απόκρυψης των εκθεμάτων του Αρχαιολογικού Μουσείου, μία συγκινητική αληθινή ιστορία της περιόδου της ναζιστικής κατοχής, στην οποία αναμειγνύονται το Παιδί – Φάντασμα και οι φίλοι του. Έτσι η ιστορία της Νικολαΐδη συνδυάζει την περιπέτεια της κλασσικής σειράς με εκπαιδευτική στοχοθεσία.
Σενάριο εποχής αλλά προσαρμοσμένο στο ιδιαίτερο σχεδιαστικό τους στυλ παρουσιάζουν στις ιστορίες τους οι παρακάτω δημιουργοί: Αρχικά, ο Κωνσταντίνος Σκλαβενίτης με το «Ρουά-Ματ» με το γνώριμο σχέδιό του, εικονογραφεί μία επιχείρηση που καταλήγει σε μία παρτίδα σκάκι ανάμεσα στον Γιώργο Θαλάσση και στον Χίτλερ. Ομοίως, ο Δημήτρης Καμένος με τα «Νύχια του Κόρακα!» διηγείται μία ιστορία αιχμαλωσίας των ηρώων, τοποθετώντας τους σε ένα σύμπαν οπτικά συγγενές της σειράς Homo, ενώ μία ακόμη ιστορία αιχμαλωσίας, αυτή τη φορά με φόντο ένα Κυκλαδονήσι, εικονογράφησε με το ατμοσφαιρικό ύφος της πένας του ο Νικόλαος Τσουκνίδας στον «Ογκηθμό».
Αλλάζοντας εστίαση
Μία αναγκαία αλλαγή οπτικής επιχείρησε η Αγγελική Σαλαμαλίκη, η οποία ανέδειξε την Κατερίνα ως πρωταγωνίστρια σε μία ιστορία γυναικείας ενδυνάμωσης με πανέμορφο καρτουνίστικο σχέδιο. Η πρωταγωνίστρια του «Κατερίνα, η Μικρή Ηρωίδα» δεν εικονογραφείται με υπερηρωικά χαρακτηριστικά όταν καλείται να σώσει τους φίλους τους απ’ τον κατοχικό στρατό, αλλά με μία αυθεντική γυναικεία ματιά που συνδυάζει τον ηρωισμό με την στοργικότητα. Με διαφορετικό στόχο αλλά παρόμοια λογική, ο Μάνος Λαγουβάρδος στον «Ο Μικρός, Μικρός Ήρως» εικονογραφεί έναν παιδικό πόλεμο ανάμεσα σε συμμαθητές που παίζουν πριν την Κατοχή, θυμίζοντας τον κλασσικό «Πόλεμο των Κουμπιών». Η χιουμοριστική διάθεση της αποτύπωσης της παιδικής ανεμελιάς γρήγορα δίνει τη θέση της στην αγωνία για την έκβαση της -έστω ψεύτικης- μάχης και στον τρόμο για το μέλλον που ετοιμάζεται σύντομα να καταφτάσει για να ενηλικιώσει βίαια τους πρωταγωνιστές και τις πρωταγωνίστριες.
Τέλος, ο Δημήτρης Κάσδαγλης στα «Παιδιά – Φαντάσματα» δημιούργησε ένα οπτικά εντυπωσιακό αφιέρωμα στις ρίζες των πρωταγωνιστών, ικανή τόσο να εισάγει νέους αναγνώστες στην πρωτότυπη σειρά, όσο και να συγκινήσει τους μυημένους. Εξάλλου, η εμπιστοσύνη στον Κάσδαγλη είναι δεδομένη, καθώς και το memorial εξώφυλλο του Α’ τόμου είναι δικό του έργο, σχέδιο το οποίο είναι πιθανότατα η πρώτη επαφή του τυχαίου αναγνώστη με την δίτομη έκδοση.
Γνωρίζοντας την ιστορία του Μικρού Ήρωα
Εκτός από την επετειακή δίτομη έκδοση του Μικρού Ήρωα, μία ακόμα πολύ σημαντική κίνηση για την ιστορία της σειράς του Στέλιου Ανεμοδουρά είναι ο τόμος του Γιώργου Βλάχου, καρπός της πολύχρονης συστηματικής του έρευνας και ενασχόλησης με τον τίτλο αλλά και της συλλογής μεγάλου όγκου πρωτογενών και δευτερογενών πηγών. Στις σελίδες του τόμου μπορεί κάθε αναγνώστης/-τρια να γνωρίσει την ιστορία του Μικρού Ήρωα, όπως του αρμόζει, ως ένα θρυλικό λαϊκό ανάγνωσμα. Η σκληρόδετη έκδοση για την επέτειο των 70 χρόνων ανταποκρίνεται σε ευρωπαϊκά πρότυπα και συνιστά μία σημαντική πρωτοβουλία με μεγάλη αξία για την συστηματική καταγραφή και μελέτη της ιστορίας της σειράς.
