Η Μπλάιθ Κόνορ φαινομενικά τα έχει όλα: έναν τέλειο σύζυγο που τη λατρεύει, την ειδυλλιακή οικογένειά του που την έχει δεχτεί σαν δική τους, και μια κόρη να μεγαλώνει μέσα της. Όμως, η ίδια ξέρει την κατάρα που βαραίνει τις γυναίκες της οικογένειάς της, από τη βίαιη, ψυχωσική γιαγιά της, Έτα, μέχρι την ψυχρή, αποστασιοποιημένη μητέρα της, Σεσίλια, που την εγκατέλειψε όσο εκείνη ήταν ακόμα παιδί. Ξέρει πως οι γυναίκες της γενιάς της δεν είναι προορισμένες να γίνουν μητέρες, κάτι σκοτεινό, τρομακτικό, κρύβεται μέσα τους και αναδύεται στην επιφάνεια μόλις εκείνες φέρουν στον κόσμο το πρώτο τους παιδί· παρ’ όλα αυτά, παίρνει το ρίσκο και γεννά το παιδί του άντρα με τον οποίο είναι ερωτευμένη, προσπαθεί απεγνωσμένα να γίνει η τέλεια σύζυγος και μητέρα για αυτόν. Η Βάιολετ είναι ένα πανέμορφο, αξιαγάπητο κοριτσάκι, ο πατέρας της τρελαίνεται για εκείνη, όλοι την αγαπούν – όμως, γιατί η Μπλάιθ αδυνατεί να δεθεί συναισθηματικά μαζί της, γιατί αισθάνεται πως η κόρη της τη μισεί και, το κυριότερο, γιατί νιώθει πως κάτι πηγαίνει πολύ, πολύ στραβά με το παιδί της;
Το Ένστικτο, το ντεμπούτο της Καναδής Ashley Audrain, έγινε ένα από τα πιο δημοφιλή βιβλία της χρονιάς, άμεσο best-seller, και βρέθηκε υποψήφιο στα βραβεία Goodreads στην κατηγορία καλύτερου μυστηρίου/θρίλερ. Το βιβλίο, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση Δημήτρη Αθηνάκη, είναι ένα σφιχτοδεμένο, δυσοίωνο ψυχολογικό θρίλερ, στα χνάρια της Lionel Shriver και του Πρέπει να Μιλήσουμε για τον Κέβιν, μια ιστορία για τους χειρότερους φόβους κάθε μητέρας και τι συμβαίνει όταν αυτοί βρίσκονται ανησυχητικά κοντά στην πραγματικότητα.
Με δευτεροπρόσωπη αφήγηση, άμεση και εξομολογητική, η συγγραφέας Μπλάιθ διηγείται στον, πλέον, πρώην σύζυγό της, υπό τη μορφή χειρογράφου που αφήνει στην πόρτα του καινούριου σπιτιού του, τη δική της πλευρά της κοινής τους ιστορίας, της γνωριμίας τους, της εγκυμοσύνης της, της γέννησης της Βάιολετ και όσων συνέβησαν από εκεί και πέρα. Η Μπλάιθ δυσκολεύεται με τη μητρότητα, νιώθει αποκομμένη από την κοινωνικά επικρατούσα, συλλογική μητρική εμπειρία, αυτή των μητέρων που συναντιούνται σε λέσχες, μόνιμα χαμογελαστές και αναζωογονημένες, που το γέλιο του μωρού τους επαρκεί για να κάνει κάθε δυσκολία να αξίζει τον κόπο, για να τις κάνει ευτυχισμένες. Η Μπλάιθ αισθάνεται πως δεν ανήκει σε αυτήν την πολύβουη κυψέλη χαρωπών μαμάδων, πως αδυνατεί να συνδεθεί με την κόρη της, να αισθανθεί αυτήν την έμφυτη, αντανακλαστική αγάπη για το σπλάχνο της, για την οποία γίνεται λόγος παντού γύρω της. Ταυτόχρονα, μέσα από flashbacksστο παρελθόν, η δική της ιστορία διαπλέκεται με εκείνη της μητέρας της, και της δικής της, σαδιστικής μητέρας, που την κακοποιούσε λεκτικά και σωματικά, όσο το διαγενεακό τραύμα εμφυτεύεται σαν σπόρος στην ψυχή κάθε γυναίκας της οικογένειας.
Όσο η προσωπική ιστορία της Μπλάιθ ξεδιπλώνεται και η συμπεριφορά της, οι φοβίες και οι αγκυλώσεις της εξηγούνται, η αφήγηση παραμένει δισήμαντη: η οικογενειακή κατάρα βαραίνει εκείνη ή κάτι πηγαίνει όντως στραβά με την κόρη της; Όσο η Βάιολετ μεγαλώνει, αρχίζει να δίνει σημάδια μηδενικής ενσυναίσθησης, απάθειας, βίαιης και σαδιστικής συμπεριφοράς, όλα τυπικά χαρακτηριστικά ψυχοπαθούς ατόμου, και η Μπλάιθ δεν αισθάνεται πλέον ασφαλής δίπλα της, την εκλαμβάνει ως απειλή – ποιός, όμως, θα την πιστέψει; Και, το κυριότερο, όσα βλέπει είναι πραγματικότητα ή προϊόντα μιας τσακισμένης, νοσηρής φαντασίας; Η Audrainπαίζει με το conceptτου αναξιόπιστου αφηγητή και διατηρεί αυτήν την αμφισημία μέχρι και την τελευταία σελίδα του βιβλίου, οικοδομώντας μια αφήγηση γριφώδη και αινιγματική.
Η Ashley Audrain γράφει ένα εξαιρετικά καλογραμμένο βιβλίο για την έτερη πλευρά της μητρότητας, αυτήν που δεν διαβάζεις στα ευοίωνα μητρικά blogs και στα μυθιστορήματα με το ευτυχισμένο τέλος, γράφει για τη μητρότητα που πονά και που σου ξεσκίζει ανεπανόρθωτα το κορμί, για την αϋπνία και την ανυπέρβλητη σωματική κούραση, για την αίσθηση ότι είσαι ανέτοιμη, ανεπαρκής, για την αδυναμία άμεσης σύνδεσης με το παιδί, συναισθήματα απόλυτα φυσιολογικά και αναμενόμενα, που αποτελούν όμως μόνιμη πηγή στρες και αυτοενοχοποίησης για κάθε νέα μητέρα. Τα ντύνει με τον μανδύα του ψυχολογικού τρόμου, όμως η ιστορία που διηγείται αποτελεί οικουμενική και ολωσδιόλου αληθινή γυναικεία εμπειρία. Με μια αφήγηση γλαφυρή, εμμονική στη λεπτομέρεια, και με εναργείς και παραστατικές περιγραφές των μικρών στιγμών της καθημερινότητας, η Audrainδεν διστάζει να καταφύγει σε απεικονίσεις των λιγότερο ελκυστικών πλευρών της εγκυμοσύνης και της γέννας, της αιμορραγίας, του σκισμένου περίνεου και των ματωμένων θηλών, σκιαγραφώντας έτσι ένα πορτρέτο της μητρότηταςσυχνά δυσώδες και αποκρουστικό, όμως γι’ αυτό τόσο ρεαλιστικό και αληθινό.
Γράφει για τη γυναικεία ταυτότητα πέραν από τη μητρική ιδιότητα, για τις εμπειρίες που μας διαμορφώνουν πρωτίστως ως γυναίκες και συνεπακόλουθα ως μητέρες μετέπειτα, και για όσα διαμόρφωσαν τις μητέρες και τις γιαγιάδες μας πριν από εμάς, σε μια διαλεκτική αλληλουχία – γαϊτανάκι της γυναικείας εμπειρίας. Γράφει και για τις επιπτώσεις της έλευσης του παιδιού στο ίδιο το ζευγάρι: στο σύμπαν του βιβλίου, οι άντρες είναι τρυφεροί και υποστηρικτικοί, όμως κατ’ ουσίαν απόντες·ο σύζυγος της Μπλάιθ σταματά να τη βλέπει ως αυθύπαρκτο άτομο, ως τη γυναίκα που αγαπούσε και νοιαζόταν, και πλέον την προσδιορίζει μόνο ο ρόλος της ως μητέρα του παιδιού του και οι ευθύνες που αυτός συνεπάγεται.
Μέσα από την πενα της Audrain, διαφαίνεται ευκρινώς το πρόταγμά της: η διατήρηση της ταυτότητας και της αίσθησης του εαυτού πέραν από τους έμφυλους ρόλους, πέραν από το προσχεδιασμένο καλούπι της αφοσιωμένης συζύγου και μητέρας, μια ρητορική βαθιά ενδυναμωτική και φεμινιστική. Στο Ένστικτο,το Κακό δεν εκπορεύεται από μεταφυσικούς, εξωγενείς παράγοντες, αλλά από την ίδια την ανεπιθύμητη μητρότητα, κατάρα κυριολεκτική και μεταφορική τόσο για την ανέτοιμη μητέρα όσο (και κυρίως) για το παιδί και την κληρονομιά πικρίας και δυσθυμίας που αυτό θα κουβαλήσει και στη δική του, μελλοντική οικογένεια.
Το Ένστικτο διαβάζεται ως ανατριχιαστικό ψυχολογικό θρίλερ έντασης και αγωνίας, ως αλληγορία για την επιλόχειο κατάθλιψη και ψύχωση, ως σπαρακτική καταβύθιση στην άβυσσο του πένθους και της απώλειας, ως pro-choice, φεμινιστική αφήγηση για την αλληλεπίδραση γυναικείας ταυτότητας και μητρότητας. Σε κάθε περίπτωση, είναι ένα βιβλίο που υπερβαίνει τα στενά όρια του είδους του θρίλερ, μια ιστορία με την οποία κάθε γυναίκα, μητέρα ή μη, μπορεί να ταυτιστεί, και ένας από τους μικρούς λογοτεχνικούς θριάμβους της χρονιάς που διανύουμε.
