Τα τελευταία χρόνια, ο Junji Ito έχει καταφέρει να επεκτείνει σημαντικά τη φήμη του στην Ιαπωνία και, κυρίως, στον δυτικό κόσμο, όπου πλέον θεωρείται ένας από τους σύγχρονους μετρ των manga τρόμου. Ο Ito είναι δημιουργός manga και ξεκίνησε την καριέρα του το 1987 στην Ιαπωνία με μία σειρά διηγημάτων γύρω από την Tomie, μία νεαρή γυναίκα που γίνεται εμμονή στο μυαλό κάθε άνδρα που θα την γνωρίσει. Τα διηγήματα γνώρισαν επιτυχία και έτσι κυκλοφόρησε συγκεντρωμένα στον πρώτο manga τόμο του Ito. Έκτοτε έχει δημοσιεύσει πολλά manga τρόμου (μεταξύ των πιο γνωστών είναι τα Uzumaki, Gyo, Tomie, Remina, No Longer Juman) και πολλές συλλογές διηγημάτων (Smashed, Shiver, Lovesickness και πολλές ακόμα). Επίσης, το 2019 βραβεύτηκε με Eisner για τη μεταφορά της κλασικής ιστορίας Frankenstein της Mary Shelley σε manga.
Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερα manga του Junji Ito μεταφράζονται και κυκλοφορούν στα αγγλικά και καταγράφουν εντυπωσιακές πωλήσεις ενώ ο ίδιος γράφει και σχεδιάζει διαρκώς. Η καταξίωση του είναι πλέον αδιαμφισβήτητη και η εικονογραφία και το στυλ του αναγνωρίζονται πλέον από πάρα πολλούς. Πιθανότατα, σε μερικά χρόνια θα θεωρείται ανάμεσα στους «κλασικούς» των horror comics. Είναι όμως πραγματικά ένας «άρχοντας του τρόμου»;
Η εικονογραφία τρόμου του Ito είναι ιδιαίτερα πλούσια. Αποτρόπαια τέρατα με πολλές σειρές δόντια, περίεργα πλάσματα του βυθού, εφιαλτικά τοπία και ασύλληπτες παραμορφώσεις του ανθρώπινου σώματος — θα επανέλθουμε σε αυτό. Ορισμένες από τις ιδέες του είναι εξαιρετικά πρωτότυπες, όπως στο διήγημα Hanging Blimp όπου αιωρούμενες εικόνες ανθρώπων σκοτώνουν και κρεμάνε τους πραγματικούς ανθρώπους — ένα έξυπνο σχόλιο για την ταραχώδη σχέση με τις αναπαραστάσεις του εαυτού μας.
Σε άλλες περιπτώσεις, στο επίκεντρο υπάρχει μία απόκοσμη δύναμη που διαστρέφει τον κόσμο γύρω της χωρίς να μπορεί ποτέ να εντοπιστεί το κέντρο της. Στο εξαιρετικό διήγημα Earthbound, όλο και περισσότεροι άνθρωποι καθηλώνονται στο έδαφος σε στάση εσταυρωμένου. Ποτέ δεν διασαφηνίζεται τι το προκαλεί αυτό αλλά δεν έχει και τόση σημασία: η αποκάλυψη έρχεται μέσα από την εμπειρία αυτών που υποφέρων και όχι μέσα από τη λύση του μυστηρίου.
Στο διήγημα Lovesickness, η απόκοσμη δύναμη κρύβεται μες την ομίχλη και σε ένα μουντό τοπίο που εγκλωβίζει τους ανθρώπους. Σε κάθε περίπτωση, το μεταφυσικό αλλά και το γκροτέσκο έχει τον πρώτο λόγο στη φαντασία του Junji Ito αλλά δεν στέκεται μόνο σε αυτό. Πολλές φορές, τα «τέρατα» είναι άνθρωποι που έχουν χάσει τη στοιχειώδη ενσυναίσθηση και φέρονται με απίστευτη σκληρότητα στους γύρω τους όπως συμβαίνει με τον όχλο στο Remina.
Όμως, αυτό που ξεχωρίζει το έργο του Ito περισσότερο από κάθε άλλο manga και δυτικό κομικς τρόμου, είναι η αφοσίωση του στο body horror και οι εντυπωσιακά φρικιαστικές ιδέες του. Ο Junji Ito έχει μεγάλο πάθος για το ανθρώπινο σώμα, τις μεταμορφώσεις και τις παραμορφώσεις του και πολλές πρωτότυπες εικόνες στο μυαλό του που ενσωματώνει στις ιστορίες του. Τα σχέδια του Ito φέρνουν την ανθρώπινη φιγούρα στα όρια της· πόσα μπορείς να υποστείς και να παραμείνεις άνθρωπος; Όλες οι εμμονές, οι ανησυχίες, οι ανασφάλειες των ανθρώπων, στα έργα του Ito αποτυπώνονται πάνω στα σώματα, δείχνοντας με αυτό τον τρόπο την ισχύ τους. Στο Uzumaki οι σπείρες φτάνουν να χαραχθούν πάνω στα πρόσωπα και τις πλάτες ανθρώπων, ενώ σε διηγήματα όπως το Honored Ancestors, το βάρος των προηγούμενων γενεών και των απαιτήσεων τους, γίνεται μία τεράστια αλυσίδα από κεφάλια που βαραίνουν τη ζώσα γενιά.
Ο Ito έχει την ικανότητα να αποτυπώσει έννοιες και αφηρημένες καταστάσεις σε υπέροχα αποτρόπαια σχέδια που στοιχειώνουν τους αναγνώστες του. Η ικανότητα του στο σχέδιο είναι αξεπέραστη — πιθανώς ένας από τους κορυφαίους mangaka αυτή τη στιγμή ως προς το σχέδιο, αν όχι ο κορυφαίος. Ειδικότερα, ο τρόπος που σχεδιάζει πρόσωπα και η χρήση της σκίασης ξεχωρίζουν και καθιστούν τις εικόνες του μοναδικές. Δουλεύοντας με προσοχή γύρω από τα μάτια, αποδίδει αριστοτεχνικά την ανησυχία, τον τρόμο και κυρίως, την αστάθεια των χαρακτήρων που σταδιακά χάνουν την επαφή με την πραγματικότητα και βυθίζονται στις εμμονές τους.
Η άλλη πλευρά…
Όσο δεξιοτέχνης είναι ο Junji Ito στο σχέδιο, τη σκίαση και τις εικόνες που «καρφώνονται» στο μυαλό των αναγνωστών, άλλο τόσο φαίνεται να πάσχει στο σενάριο και, ακόμα περισσότερο, στην ανάπτυξη χαρακτήρων. Tα σενάρια του πολύ συχνά είναι υποτυπώδη, απλοϊκά αφηγηματικά σχήματα που οδηγούν βολικά στην αποτρόπαια εικόνα που θα σοκάρει τους αναγνώστες. Ο Ito επενδύει στον γρήγορο ρυθμό και κάθε κεφάλαιο του κλείνει με μια “αποκάλυψη”. Οι αναγνώστες και οι πρωταγωνιστές εξοικειώνονται από νωρίς με τον εχθρό τους που ελάχιστα πασχίζει να κρυφτεί. Ωστόσο έτσι κινδυνεύει να χαθεί κάθε αύρα μυστηρίου αλλά και κάθε βάθος στον κόσμο που στήνει. Όλα γίνονται εργαλεία προς εξυπηρέτηση του σοκ. Αυτό είναι σε ένα βαθμό λογικό και αναμενόμενο σε συλλογές διηγημάτων — όπου κάπως η συμπύκνωση μιας ιστορίας είναι αναγκαία και ο δημιουργός «επιβραβεύεται» για αυτό. Ωστόσο, είναι σοβαρό ελάττωμα σε manga με μεγάλες ιστορίες, όπως το Tomie και το Remina.
Στο δε Tomie, η πρωταγωνίστρια φλερτάρει διαρκώς και δεν μένει πιστή σε κανέναν ενώ συγχρόνως η εμμονή των ανδρών καταλήγει πάντα στον ιδιαίτερα βίαιο φόνο και διαμελισμό της Tomie – που διαρκώς αναγεννιέται. Αυτό το (εμφανώς σεξιστικό) αφηγηματικό μοτίβο επαναλαμβάνεται διαρκώς χωρίς ιδιαίτερη εξέλιξη. Οι αναγνώστες δεν γίνονται σοφότεροι με κάθε νέο κεφάλαιο, απλά βλέπουν την Tomie να πεθαίνει και να επανέρχεται με όλο και πιο γκροτέσκο τρόπο. Στο Remina, την προσπάθεια του Ito να εντάξει στοιχεία επιστημονικής φαντασίας στο έργο του, ο πλανήτης Remina πλησιάζει τη γη. Ενώ ο πλανήτης αποδεικνύεται επικίνδυνος, ο πανικός στη Γη στρέφεται εναντία σε μια κοπέλα, σταρ της ποπ που λέγεται επίσης Remina. Η ιστορία εξελίσσεται ταχύτατα σε ένα manga καταστροφής αποκαλυπτικών διαστάσεων. Η (καθόλου πρωτότυπη βέβαια) ιδέα ενός ανεξέλεγκτου όχλου που κυριεύει τα πάντα στο τέλος του κόσμου έχει ενδιαφέρον καθώς. Δυστυχώς, ο Ito δεν εξελίσσει καθόλου αυτή την ιδέα, απλά τη χρησιμοποιεί ευκαιριακά για να κάνει τη Remina από σταρ, θύμα.
Από όσα έχουμε αναφέρει, ήδη φαίνεται ότι η εμμονή παίζει κεντρικό ρόλο στα έργα του Junji Ito. Στο Tomie η εμμονή με την πρωταγωνίστρια, στο Uzumaki (πιθανώς το καλύτερο manga του) μια ολόκληρη πόλη αναπτύσσει εμμονή με τα σπιράλ. Αντίστοιχα, στα διηγήματα του, οι χαρακτήρες του έχουν συχνά εμμονές με άλλα πρόσωπα, με αντικείμενα ή με τη φήμη και τη δημοσιότητα. Η εμμονή γίνεται κεντρικό κίνητρο για την εξέλιξη του σεναρίου. Ωστόσο πολύ συχνά κυριαρχεί ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο: χαρακτήρες εγκλωβίζονται σε εμμονές, αποξενώνονται από τους γύρω τους και η συμπεριφορά προοδευτικά γίνεται όλο και πιο αλλοπρόσαλλη. Στο τέλος, η ανθρώπινη υπόσταση χάνεται καθώς η εμμονή επικρατεί, το άτομο γίνεται απολύτως σκλάβος της. Όσο εμμονικός και αν είναι ο Ito με την εμμονή (see what i did there), την κατανοεί μάλλον απλοϊκά και με έναν γραμμικό τρόπο.
Αυτό μας φέρνει στο ζήτημα της εξέλιξης των χαρακτήρων· πιθανότατα, το πιο αδύναμο σημείο του Junji Ito. Αν είσαι χαρακτήρας σε manga του Ito, οι επιλογές σου είναι συγκεκριμένες. Είσαι είτε θύμα και σε περιμένουν τα χειρότερα είτε θύτης (συνήθως υποκινούμενος από κάποιους είδους εμμονή) και θα κάνεις τα χειρότερα στους άλλους –ή στον εαυτό σου– είτε περαστικός, ένας από τους δευτερεύοντες χαρακτήρες που συχνά ψιθυρίζουν στο μπαγκράουντ και βοηθάνε το exposition σημείων του σεναρίου που είναι ασαφή. Ό,τι και να είσαι, δεν έχεις κανέναν έλεγχο της μοίρας σου και ελάχιστες δυνατότητες να αλλάξεις το περιβάλλον σου ή, έστω, τον εαυτό σου. Οι πρωταγωνιστές μας στο Uzumaki ξέρουν από νωρίς ότι κάτι δεν πάει καλά με το χωριό τους — όπως είπαμε, το κακό δεν κρύβεται στα έργα του Junji Ito. Όμως, δεν κάνουν τίποτα για να το αντιμετωπίσουν· στωικά περιμένουν να τελειώσει κάθε κεφάλαιο με την αντίστοιχη φρικιαστική αποκάλυψη στο τέλος και να αρχίσει το επόμενο όπου θα περάσουν πάλι ένα παρόμοιο μαρτύριο. Ο Shuichi, ο φίλος της πρωταγωνίστριας Kirie, φαίνεται να κατανοεί διαισθητικά τι συμβαίνει στους ίδιους και στην πόλη — όμως ακριβώς αυτό είναι που τον κάνει να έχει παραιτηθεί από κάθε ελπίδα και να προσπαθεί να τραβήξει τους πάντες γύρω του στην αυτολύπηση και την αδράνεια.
Σε κάθε περίπτωση, οι χαρακτήρες του Ito δεν προορίζονται για να ωριμάσουν ούτε για να μάθουν κάτι· υπάρχουν για να υποφέρουν, τις περισσότερες φορές χωρίς να ξέρει κανείς το γιατί. Δεν τιμωρούνται για τις αμαρτίες τους ούτε για την αφέλεια τους ούτε για τη σεξουαλικότητα τους (όπως συμβαίνει κατά το γνωστό κλισέ ταινιών τρόμου). Πιθανώς αυτός είναι ο τρόπος του δημιουργού να εκφράσει την πεποίθηση του ότι ο κόσμος είναι άδικος και κάποιες φορές είναι μάταιο να αναζητάς την αιτία των δεινών. Πέρα από το ότι αυτή η ιδέα είναι ακραία μοιρολατρική, όταν επαναλαμβάνεται τόσες φορές, καταλήγει κουραστική. Στο έργο του Ito, κάπου η αφήγηση χάνεται και μένει μόνο η βιασύνη: ο Ito σπεύδει πάντα προς την εντυπωσιακή εικόνα, προς το κόνσεπτ που του έχει καρφωθεί στο μυαλό και θέλει να το μεταφέρει στο δικό σου. Αυτό δεν αναιρεί ότι οι εικόνες του καταφέρνουν να τρομάξουν, να σοκάρουν και να στοιχειώσουν τη φαντασία μας. Αυτό αποτελεί από μόνο του ένα τεράστιο επίτευγμα — είναι γνωστό εξάλλου ότι τα horror comics/manga αποτελούν πάντα μία ιδιαίτερη πρόκληση σε σχέση με το αντίστοιχο κινηματογραφικό είδος. Ωστόσο, ένας μετρ του είδους όπως ο Ito δεν μπορεί να αγνοεί όλα τα υπόλοιπα, πόσο μάλλον να επαναπαύεται σε τόσο επιφανειακούς και στάσιμους χαρακτήρες. Κάθε ιστορία του Junji Ito κάτι σου αφήνει αλλά μαζί με αυτό το κάτι μένει πάντα το ερώτημα: μήπως είναι υπερεκτιμημένος;
