Βρισκόμαστε στο Λος Άντζελες του 1976, η 26χρονη συγγραφέας Ντέινα με τον επίσης συγγραφέα σύζυγό της, Κέβιν, έχουν μόλις μετακομίσει στο νέο τους σπίτι και ξεκινούν να ξεπακετάρουν και να τοποθετούν τα βιβλία τους στα ράφια. Ξαφνικά, η Ντέινα αισθάνεται ζάλη και ναυτία, τα πάντα γύρω της σκοτεινιάζουν, το περίγραμμα της πραγματικότητας που έως τώρα ήξερε θολώνει. Όταν ξανανοίγει τα μάτια της, βρίσκεται σε ένα ποτάμι και βλέπει ένα μικρό κοκκινομάλλικο αγόρι, τον Ρούφους, όπως ακούει τη μητέρα του να τον φωνάζει, να πνίγεται. Αυτόματα βουτάει για να τον σώσει, τον ανασύρει από το ποτάμι, του κάνει τεχνητή αναπνοή μέχρι να ανακτήσει τις αισθήσεις του. Τότε, όμως, βλέπει έναν άντρα, τον πατέρα του Ρούφους, να τη σημαδεύει με την κάννη ενός όπλου. Και ξαφνικά επαναφέρεται πίσω στο διαμέρισμά της, μουσκεμένη, λασπωμένη και έντρομη.
Εκείνη η μέρα, η 9η Ιουνίου 1976, θα είναι μόλις η πρώτη μέρα των ταξιδιών της Ντέινα στον χώρο και τον χρόνο, από το Λος Άντζελες στο Μέριλαντ και από το 1976 στο 1815, στην προεμφυλιακή Αμερική του Νότου όπου η δουλεία ήταν ακόμη νόμιμη, στην Αμερική των φυτειών, των λευκών γαιοκτημόνων και των μαύρων σκλάβων, των περιπόλων – προδρόμων της Κου Κλουξ Κλαν, του τρόμου και της φρίκης. Μια παράξενη σύνδεση, μια εξ αίματος συγγένεια με τον Ρούφους Γουέιλιν, τον γιό του ιδιοκτήτη φυτείας και κατόχου πολυάριθμων μαύρων σκλάβων, Τομ Γουέιλιν, θα είναι αυτή που τη φέρνει κοντά σε εκείνον, ξανά και ξανά.
Η Octavia E. Butler είναι μια πολύκροτη συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας, πολλαπλά βραβευμένη με τα σημαντικότερα βραβεία του είδους, Hugo και Nebula. Εντούτοις, το γνωστότερο μέχρι σήμερα έργο της δεν ανήκει στο είδος της επιστημονικής φαντασίας: το Εξ Αίματος, που κυκλοφόρησε στην Αμερική το 1979, είναι ένα από τα μυθιστορήματα – σημεία αναφοράς της μαύρης λογοτεχνίας, πρόδρομος ήδη κλασικών σύγχρονων μυθιστορημάτων, όπως ο Υπόγειος Σιδηρόδρομος του Colson Whitehead και ο Χορευτής του Νερού του Ta-Nehisi Coates, ένα βιβλίο που εγκληματικά δεν είχε μεταφραστεί έως τώρα στα ελληνικά, αδικία την οποία ανέλαβαν να αποκαταστήσουν οι εκδόσεις Αίολος, από τις οποίες μόλις κυκλοφόρησε σε μετάφραση Γιώργου Μπαρουξή.
Η Butler γνώριζε πως ο σύγχρονός της άνθρωπος, είτε λευκός είτε μαύρος, όσο και να διαβάσει, όσες μαρτυρίες και να ακούσει, όσο βαθιά γνώση και αν αποκτήσει για τις συνθήκες ζωής των μαύρων την εποχή της δουλείας, δεν πρόκειται ποτέ να τις κατανοήσει πλήρως, θα βρίσκεται πάντα στη θέση προνομίου που παρέχει η έλλειψη του βιώματος. Μάλιστα, όπως έχει δηλώσει, η συνήθης, αντανακλαστική αντίδραση που είχε ακόμα και η ίδια όταν άκουγε για τα μαρτύρια που υπέστησαν οι μαύροι πρόγονοί της ήταν η άρνηση, η πεποίθηση ότι εκείνη δεν θα τα ανεχόταν όλα αυτά, ότι εκείνη θα τα κατάφερνε καλύτερα.
Γι’ αυτό, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τη λογοτεχνική κατασκευή της μεταφοράς στον χωροχρόνο, για να τοποθετήσει την ανυποψίαστη ηρωίδα της κυριολεκτικά στα παπούτσια των προγόνων της, να της δώσει μία εκ των έσω ματιά στις φρικαλεότητες και τον αποτροπιασμό της ζωής των μαύρων, ελεύθερων και σκλάβων, στην Αμερική του προεμφυλιακού Νότου. Κινητήριο δύναμη για τα ταξίδια της αποτελεί ο φόβος, είτε αυτός του Ρούφους, που ζει διαρκώς τρομοκρατημένος, αρχικά από τον αυταρχικό και βίαιο πατέρα του και στη συνέχεια από τον ίδιο του τον εαυτό, είτε ο φόβος της ίδιας της Ντέινα όταν απειλείται η ζωή της, που είναι και ο τρόπος να γυρίσει πίσω. Μια συμβολική επιλογή από τη συγγραφέα για να καταδείξει ότι τα επικρατούντα αισθήματα και παρορμήσεις σε μια εποχή μισαλλοδοξίας και αναλγησίας είναι αυτά του κινδύνου, του φόβου και της έλλειψης ασφάλειας.
Η Butler χρησιμοποιεί σε αυτό το ιστορικό μυθιστόρημα μια σύμβαση δανεισμένη από το είδος του φανταστικού ως αφηγηματικό μέσο και όχημα για να σκιαγραφήσει μια παντοδύναμη, συνταρακτική αλληγορία για τη μαύρη Ιστορία, την κληρονομιά του διαγενεακού τραύματος και τη σημασία της μνήμης και της ενσυναίσθησης. Ταυτόχρονα, το βιβλίο αυτό λειτουργεί ως υπόμνηση, για κάθε λευκό Αμερικανό, των εγκλημάτων των δικών του αποικιοκρατών προγόνων, ένα κληροδότημα μίσους, βίας και μισαλλοδοξία, που οφείλει να μην ξεχνά ποτέ.
Η γραφή της Butler είναι ζωντανή, άμεση και γλαφυρή, και το βιβλίο αυτό συγκαταλέγεται στην κατηγορία εκείνη των βιβλίων που δεν μπορείς να τα αφήσεις απ’ τα χέρια σου. Η Butler είναι τεχνίτρια της γραφής και ξέρει ακριβώς πώς να εμπλέξει τον αναγνώστη στην ιστορία της, αλλά και να κάνει εύκολα κατανοητά όλα όσα θέλει να πει. Εικόνες ωμότητας, βίας, ξυλοδαρμών, μαστιγωμάτων και βιασμών διαδέχονται η μία την άλλη, προκαλώντας το σοκ και την αποστροφή του αναγνώστη, μια αποστροφή όμως καθ’ όλα αναγκαία, τόσο για την αμεσότητα και τη δύναμη της αφήγησης όσο και για τη συνειδητοποίηση της αιματηρής κληρονομιάς του παρελθόντος και της Ιστορίας.
Ταυτόχρονα, το βιβλίο αυτό είναι μια ενδελεχής μελέτη χαρακτήρων, αρχής γενομένης από την πρωταγωνίστρια Ντέινα και των αντιφάσεών της, της αντανακλαστικής ανάγκης της να εξεγείρεται και να αντιδρά απέναντι στις ταπεινώσεις και τους εξευτελισμούς της σκλαβιάς, η οποία όμως συγκρούεται με τα αισθήματα φροντίδας, ιδιότυπης τρυφερότητας, ακόμα και αγάπης που αναπτύσσει απέναντι στον προστατευόμενό της. Γνωρίζουμε επίσης τους υπόλοιπους σκλάβους της φυτείας, από τη χοντρόπετση και ανθεκτική Σάρα μέχρι την άγρια και ανυπότακτη Άλις, τον σκληρό και αυταρχικό αφέντη Τομ Γουέιλιν, με τη δική του ιδιάζουσα αίσθηση δικαίου και ανδρικής τιμής, και κυρίως τον γιό του, Ρούφους, τον οποίο βλέπουμε να μεγαλώνει και να ενηλικιώνεται μέσα από τις επισκέψεις της Ντέινα, να μεταλλάσσεται από ένα παιδί, φοβισμένο απέναντι σε έναν ανάλγητο πατέρα και μια υπερπροστατευτική, νευρωτική μητέρα, σε έναν ενήλικα, φαινομενικά σκληρό αλλά εξίσου έντρομο.
Εδώ θα μπορούσε να κατηγορηθεί η Butler ότι ωραιοποιεί και εξανθρωπίζει τη φιγούρα του λευκού δυνάστη, ενός πραγματικού ανθρώπινου τέρατος, που δεν διστάζει να βιάσει μαύρες γυναίκες, να αρπάξει όσα θεωρεί δικαιωματικά δικά του, να στείλει έναν σκλάβο για μαστίγωμα απλώς για να εκτονώσει τον θυμό του. Όμως, αυτό που κάνει στην πραγματικότητα η Butler είναι να τεμαχίσει τον χαρακτήρα αυτό, να τον θέσει υπό τον φακό του μικροσκοπίου και να εξετάσει εξονυχιστικά κάθε του κίνητρο, κάθε παιδικό τραύμα και κάθε κοινωνικά επιβεβλημένη επιλογή, χωρίς ποτέ να του δώσει πλήρη άφεση αμαρτιών.
Η συγγραφέας δημιουργεί επίσης παραλληλισμούς με τη σύγχρονή της Αμερική της δεκαετίας του ’70 και της θέσης των μαύρων πολιτών σε αυτήν, καταδεικνύει τις φυλετικές προκαταλήψεις που συνεχίζουν να υπάρχουν και τον συστημικό, εσωτερικευμένο ρατσισμό ακόμα και των κατ’ επίφαση προοδευτικών λευκών απέναντι στους μαύρους: όπως ακριβώς το 1815 θεωρούνταν ανέφικτο ένας λευκός άντρας να αγαπήσει και να παντρευτεί μια μαύρη γυναίκα, έτσι και το 1976η υποτίθεται φιλελεύθερη αδελφή του Κέβιν αντιδρά και ενίσταται στην προοπτική του γάμου του με την Ντέινα. Η Butler υπενθυμίζει έτσι όλες τις ομοιότητες με το παρελθόν, όλους τους τρόπους που οι λευκοί εξουσιάζουν, καταπιέζουν και υποτιμούν τους μαύρους, μια πραγματικότητα που συνεχίζει να υφίσταται μέχρι και σήμερα, στην Αμερική της αστυνομικής βίας, των συνεχόμενων ξυλοδαρμών και δολοφονιών μαύρων πολιτών, του Τζορτζ Φλόυντ και του Black Lives Matter. Το Εξ Αίματος, επίκαιρο όσο ποτέ, θυμίζει στους λευκούς Αμερικανούς ότι όχι μόνο φέρουν ακόμα το στίγμα της ενοχής από τα εγκλήματα των προγόνων τους, αλλά και ότι τελικά δεν είναι τόσο διαφορετικοί από αυτούς.
Εκτός όμως από τη φυλετική ταυτότητα, η Butler σχολιάζει και το φύλο, τη θέση της μαύρης γυναίκας στον προεμφυλιακό Νότο, όπου θεωρείται κτήμα του συζύγου ή του αφέντη της, ένα περιουσιακό στοιχείο που μπορεί να μεταβιβαστεί, να χρησιμοποιηθεί, σεξουαλικά και μη, να αντικειμενοποιηθεί πλήρως, εγείροντας ερωτήματα για το πόσο έχει αλλάξει η θέση αυτή μέχρι και σήμερα. Όταν ο Κέβιν μεταφέρεται μαζί με την Ντέινα στο παρελθόν, αναγκάζονται να προσαρμοστούν στους νέους τους ρόλους, ο Κέβιν σε αυτόν του λευκού αφέντη και ιδιοκτήτη της Ντέινα και η Ντέινα σε αυτόν της σκλάβας του. Η ευκολία με την οποία αναλαμβάνουν αυτούς τους ρόλους, που η Ντέινα υποτάσσεται στη θέληση και τις εντολές των λευκών αντρών στη φυτεία, αποτελεί μια ανατριχιαστική υπόμνηση για το πώς οι έμφυλοι ρόλοι ενσωματόνονται και εγγράφονται στο ασυνείδητό μας. Όμως, την κρίσιμη στιγμή, στην κόψη του ξυραφιού, η Ντέινα θα αρνηθεί να υποταχθεί, να παραδώσει ολοκληρωτικά τον έλεγχο πάνω στο κορμί και την ψυχή της, και εντάσσεται έτσι σε έναν από τους σημαντικότερους φεμινιστικούς χαρακτήρες που έχουμε δει στη λογοτεχνία.
Αντιρατσιστικό ορόσημο, μια πυκνή, λεπτομερής εποποιία για την Αμερική της σκλαβιάς, ένα συναρπαστικό ιστορικό μυθιστόρημα δράσης που διαβάζεται απνευστί, το «Εξ Αίματος» είναι ένα μυθιστόρημα που ήδη συγκαταλέγεται στα κλασικά, ένα από τα αριστουργήματα του 20ου αιώνα, και κυρίως ένα από τα σημαντικότερα και πιο επείγοντα αναγνώσματα της μαύρης λογοτεχνίας.
