Πέρασαν 20 χρόνια από την έκδοση του πρώτου βιβλίου Χάρι Πότερ και το γιορτάζουμε. Δικαίως και περήφανα το γιορτάζουμε παρά τις γκριμάτσες των… αντιποτερικών μας φίλων που δεν έχουν πάρει μυρωδιά. Ο καθένας έχει τους δικούς του λόγους να αγαπάει αυτή τη σειρά βιβλίων αλλά σίγουρα υπάρχουν κάποια σημεία που μας συνδέουν όλους όσοι κρυφτήκαμε σε αυτά.
1 «Ορισμένοι μάγοι -όπως η οικογένεια του Μαλφόι θεωρούν τους εαυτούς τους ανώτερους από τους άλλους, γιατί έχουν αυτό που λέμε “ανόθευτο αίμα”.»
Ξεκινάμε από τα προφανή. Όσους δεν πρόλαβε να τους κάνει αντιρατσιστές το μεξικάνικο Carrusel, τους ανέλαβε ο Χάρι Πότερ. Θα λέγαμε πως το βιβλίο «Ο Χάρι Πότερ και η κάμαρα με τα μυστικά» είναι αντιραστικός ύμνος, αλλά θα αδικούσαμε τα άλλα έξι. Ο αντιρατσισμός είναι βασικό στοιχείο όλης της ιστορίας. Ο ρατσισμός είναι η αιτία όλου του κακού που απειλεί τη μαγική κοινότητα και πολεμιέται ξεκάθαρα.
Είναι πολύ σημαντική η αναφορά στην καθαρότητα του αίματος ως κεντρικό στοιχείο της αντίληψης των Θανατοφάγων που καταδιώκουν τους μαγκλ και τους «λασποαίματους». Πρόκειται για ευθεία σύνδεση της σκοτεινής πλευράς με τον ναζισμό και το ρατσιστικό θανατηφόρο δηλητήριο που σκόρπισε στην Ευρώπη. Κάθε σκέψη για καθαρό είμαι, φυλή κλπ καταδικάζεται.
Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Ο ρατσισμός εντοπίζεται και στην πλευρά των καλών, ανάμεσα στους μάγους και τα σπιτικά ξωτικά. Ο ρατσισμός των μάγων προς τα σπιτικά ξωτικά συμβαδίζει με την εκμετάλλευσή τους και δυστυχώς είναι τόσο βαθιά ριζωμένος στην μαγική κοινότητα που ακόμα και οι καλοί μάγοι μπορεί να τον ασπάζονται είτε το συνειδητοποιούν, είτε όχι, ακόμα και τα ίδια ξωτικά τον έχουν αποδεχτεί και τον έχουν κάνει φύση τους. Πόσο χαζό έμοιαζε σε όλους το σχέδιο της Ερμιόνης;
Αλλά και πάλι δεν είναι μόνο αυτό. Η Ρόουλινγκ βάζει στο στόχαστρο κάθε είδους διάκριση. Γεμίζει τον μαγικό της κόσμο με προκαταλήψεις για να τις αναιρέσει και να μας κάνει να αναλογιστούμε τον δικό μας κόσμο. Φέρνει μπροστά μας τα προβλήματα ενός… μισού γίγαντα κι ενός λυκανθρώπου και φωνάζει πως αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να ζήσουν. Σε κανέναν δεν αξίζει να ζει κλεισμένος σε ένα ντουλάπι.
1.1 Το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια
Ενάντια στις διακρίσεις η Ρόουλινγκ το δικαίωμα αυτό το αναγνωρίζει πρώτα στον πρωταγωνιστή της ιστορίας της και στη συνέχεια σε όλους, όπως για παράδειγμα τη Λούνα, τον Νέβιλ και την Σύβιλλα Τρελόνι. Αυτά τα πρόσωπα είναι τρεις διαφορετικοί ανθρώποι που δίνουν τη δική τους μάχη για μια θέση στη μαγική κοινότητα. Η Λούνα (φαινομενικά τουλάχιστον) χωρίς κόπο και με απόλυτη φυσικότητα και περηφάνεια πετάει τη διαφορετικότητά της στα μούτρα των συμμαθητών της για να αμφισβητηθεί ακόμα και από τον ίδιο τον Χάρι Πότερ. Όλοι ξέρουμε πως αυτά που πιστεύει δεν υπάρχουν. Το απέδειξε η έκρηξη στο σπίτι της (Ο Χάρι Πότερ και οι κλήροι του θανάτου). Η Λούνα, όμως, υπάρχει.
Ο Νέβιλ είναι ένα παιδί φοβισμένο και χωρίς κάποιο «ταλέντο» που παλεύει για τη θέση του στον Στρατό του Ντάμπλντορ και την κάθε μάχη. Δεν τα καταφέρνει εύκολα. Όυτε αυτός, ούτε η Λούνα δεν είναι οι μαχητές που θα ήθελε ο Χάρι Πότερ στο πλάι του φεύγοντας από το σχολείο για το Υπουργείο Μαγείας (Ο Χάρι Πότερ και το Τάγμα του Φοίνικα) αλλά και οι δύο κάνουν αυτό που θέλουν να κάνουν χωρίς να σκέφτονται αν μπορούν.
Όσο για τη Σύβιλλα Τρελόνι… Ας το παραδεχτούμε… Οι περισσότεροι τη συμπαθήσαμε όταν της επιτέθηκε η Άμπριτζ. Ως τότε ήταν μια βαρετή κομπογιανίτισσα που ασυνείδητα μπορούσε να δώσει κάποιες αληθινές προφητείες και δε θα μας έλειπε. Γιατί; Την υποτιμούσαν ακόμα και η Ερμιόνη και η Μακγκόναγκαλ σνομπάροντας τις γνώσεις και τις ικανότητές της αλλά είναι μια ακόμα μάγισσα που κάνει μάγια. Πλήθος θαυμαστών της έχουν γεμίσει το ίντερνετ με σχετικές αποδείξεις. Σε κάθε περίπτωση ο Ντάμπλντορ και η Μακγκόναγκαλ ήταν εκεί για να την υπερασπιστούν όταν δέχθηκε την επίθεση της Άμπριτζ και να της δώσουν το χώρο και την ηρεμία που αξίζουν στον καθένα.
2 «Είναι οι επιλογές μας, Χάρι, που δείχνουν πολύ πιο ξεκάθαρα από τις ικανότητες μας ποιοι είμαστε πραγματικά.»
Σε αυτό το πνεύμα ποια είναι η απάντηση στο ρατσισμό και τις διακρίσεις; Είναι το να μην κρίνουμε τους ανθρώπους από τα χαρακτηριστικά με τα οποία γεννήθηκαν αλλά από τα χαρακτηριστικά που εκείνοι επέλεξαν να δώσουν στον εαυτό τους. Η σοφία αυτή έρχεται φυσικά από τον Ντάμπλντορ και πετυχαίνει δύο στόχους. Από τη μία τσακίζει κάθε ρατσισμό, κάθε κριτική στη φύση κάποιου αλλά όχι στις επιλογές του. Αυτές μπορούμε και πρέπει να τις κρίνουμε. Από την άλλη, η φράση αυτή είναι άκρως απελευθερωτική, γιατί επιτρέπει στον καθένα (και στον Χάρι) να είναι αυτό που ο ίδιος θέλει να είναι. Ο Χάρι δεν είναι Σλίθεριν, γιατί δεν ήθελε να είναι Σλίθεριν. Κι ας είναι πεμπτουσιωτής του Βόλνετμορτ. Δεν βλέπουμε εδώ τόσο μια παράλογη πίστη στη θέληση που νικά την πραγματικότητα, όσο μια αναγνώριση στο δικαίωμα να αποφασίζουμε για τη ζωή μας.
Ο Βόλντεμορτ δεν χάνει επειδή δεν είναι ικανός μάγος. Είναι ισχυρότατος. Το ίδιο και ο Χάρι. Αυτό που τους διαχωρίζει είναι οι αποφάσεις τους.
3 Η αγάπη
Μέχρι τώρα είδαμε το πώς πρέπει να σκεφτόμαστε απέναντι στο ρατσισμό. Στο τι να κάνουμε τελικά η απάντηση της Ρόουλινγκ είναι η αγάπη. Αυτή είναι η μεγαλύτερη μαγική δύναμη, η μόνη νικηφόρα. Δεν μπορούσε να νικήσει ο Βόλντεμορτ. Ήταν αδύνατο. Γιατί στο τέλος κερδίζει το καλό. Η ισχυρότερη δύναμη του κακού, η φονική κατάρα ενός πολύ ικανού μάγου νικήθηκε δύο φορές από τη θυσία για αυτούς που αγαπάει το (υποψήφιο) θύμα. Νικήθηκε από την αγάπη της Λίλυ και από την αγάπη του ίδιου του Χάρι.
Αυτή η αγάπη, που είναι το στήριγμα όλης της ιστορίας είναι και αυτή που οδηγεί και στη συγχώρεση, τη δεύτερη ευκαιρία, το δικαίωμα στην αλλαγή πορείας που είχε ο Σνέιπ όταν του το επέτρεψε ο Ντάμπλντορ.
Αυτή η αγάπη είναι χωρίς όρια. Δεν αφορά μόνο τους συγγενείς ή τους φίλους. Ο Χάρι θυσιάζεται για όλη τη μαγική κοινότητα. Πολύ πριν παραδοθεί στον Βόλντεμορτ, είχε αποδείξει ότι θα μπορούσε να κάνει τα πάντα για να βοηθήσει όποιον το χρειαζόταν. Στο τρίαθλο μαγείας είχε «σώσει» την αδερφή της Φλερ χωρίς να χρειάζεται και κατηγορήθηκε ότι είναι επιδειξιομανής. Δεν ήταν. Ο Χάρι απλώς δεν ήθελε να αφήσει κάποιον αβοήθητο ή όπως θα δούμε στο 5ο σημείο, ο Χάρι δε θα άφηνε για κάποιον άλλο αυτό που μπορούσε να κάνει ο ίδιος.
4 Ενάντια στον πόλεμο
Και πώς τα κάνουμε όλα αυτά; Όσοι ήταν ενάντια στον Βόλντεμορτ πολέμησαν για αυτή την αγάπη. Πολέμησαν ενάντια στο μίσος που σκόρπισαν οι Θανατοφάγοι ενάντια στους Μαγκλ και τους μαγκλογεννημένους. Πήραν μέρος σε μάχες με θάρρος και πίστη σε ό,τι έκαναν και πολλοί από αυτούς τραυματίστηκαν ή και σκοτώθηκαν.
Ο Χάρι Πότερ εκτέλεσε δύο από τις τρεις ασυγχώρητες κατάρες. Δεν είδαμε ποτέ κανέναν καλό μάγο να εκτελεί τη φονική κατάρα. Είδαμε τη Μόλι Ουέσλι να σκοτώνει την Μπέλατριξ Λαστρέιντζ, αλλά δεν ξέρουμε πώς. Το σημαντικότερο είναι όμως ότι είδαμε καλούς μάγους να εκτελούν ξόρκια μνήμης (που ποτέ δεν καταλάβαμε γιατί δεν συγκαταλέγονται στα ασυγχώρητα) και τον ίδιο τον Χάρι να εκτελεί την εξουσιαστική και τη βασανιστική κατάρα. Αναγκάστηκε να φτάσει ως εκεί, γιατί πολεμούσε.
Δεν του άρεσε όμως. Ήταν σαφές πως όλοι υπέφεραν από τη φρίκη του πολέμου, που αναδεικνύεται συνεχώς ως μια αποκρουστική πραγματικότητα. Δεν ήταν απλώς μια περιπέτεια. Θυμόμαστε τη γεμάτη θάνατο τραπεζαρία αλλά και τη χαρακτηριστική αγωνία του Ρον για την οικογένεια του και τα ονόματα των αγνοούμενων στο ραδιόφωνο (Ο Χάρι Πότερ και οι κλήροι του θανάτου), κάτι που αποτυπώθηκε εντυπωσιακά και στην κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου.
5 Ενάντια στον ατομικό δρόμο
Σημαντικό στοιχείο του αγώνα του Στρατού Νταμπλντορ και του Τάγματος του Φοίνικα είναι ότι ήταν μια συλλογική προσπάθεια, ως ένα βαθμό τουλάχιστον. Σίγουρα ο ρόλος των τριών και του Νταμπλντορ ήταν κεντρικός, έφερε το περισσότερο βάρος στην πορεία της ιστορίας και δεν άφηνε τη λύση στα χέρια κάποιου άλλου. Παρόλ’ αυτά το Τάγμα του Φοίνικα και η μάχη του Χόγκουαρτς δεν ήταν υπόθεση μόνο ενός ανθρώπου. Πολύ σημαντική και η δημιουργία του Στρατού του Ντάμπλντορ που τον είδαμε να γεννιέται και να αναπτύσσεται.
Πρώτα από όλα οι μαθητές μπόρεσαν να την αψηφίσουν μέσα τους την Άμπριτζ αποφασίζοντας να αντισταθούν σε μια καθηγήτρια και το Υπουργείο Μαγείας σπάζοντας κανόνες και υπομένοντας βαριές τιμωρίες. Στη συνέχεια μπόρεσαν να οργανώσουν έναν πυρήνα που αποδείχτηκε ιδιαίτερα χρήσιμος όταν το σχολείο πέρασε στα χέρια των Θανατοφάγων και βέβαια κατάφεραν να διδαχθούν μόνοι τους πράγματα που τους ήταν αναγκαία αλλά δε θα τους τα δίδασκε το σχολείο.
Όμως ολόκληρη η ιστορία ασκεί κριτική σε αυτούς που θα επέλεγαν μια ουδέτερη ζώνη. Αυτό είναι οι Ντάρσλι. Έρχονται αντιμέτωποι με τη δολοφονία της Λίλυ και του Τζέιμς και την ορφάνια του μικρού και επιλέγουν να κλείσουν το «πρόβλημα» στο ντουλάπι κάτω από τη σκάλα, γιατί δε θέλουν να διαταράξουν την οικογενειακή τους ηρεμία, να λερώσουν το σπίτι τους, να ανακατευτούν σε κάτι που δεν καταλαβαίνουν.
Όμως ο Χάρι δεν ξεχώρισε ποτέ τον εαυτό του από το περιβάλλον του. Δεν άφησε ποτέ σε κάποιον άλλο αυτό που έπρεπε να γίνει, ακόμα κι αν αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να περάσει μπροστά από έναν τρικέφαλο σκύλο, να μπει στην κάμαρα με τα μυστικά, να παίξει σε ένα τρίαθλο αφάνταστης δυσκολίας ή να νοιαστεί για ένα πτώμα κάτω από φονικά ξόρκια, να πετάξει στο Υπουργείο Μαγείας για μια μάχη, να ανακαλύψει έναν δολοφόνο, να βρεί τους Πεμπτουσιωτές. Ήταν σίγουρα ο κεντρικός ήρωας που γύρω του περιστρεφόταν η ιστορία και από τον οποίο εξαρτιόταν το τέλος. Η δική μας ματιά ήταν πάνω του αλλά η δική του ήταν στο περιβάλλον του.
6 Ο θάνατος
Και τέλος ας δούμε και τα πιο δύσκολα. Το θέμα του θανάτου είναι κεντρικό σε αυτή την ιστορία. Βλέπουμε τους ήρωες να στέκονται τόσο απέναντι στο θάνατο του άλλου όσο και απέναντι στο δικό τους θάνατο. Ο θάνατος του άλλου, δηλαδή η απώλεια έρχεται σε πρώτο πλάνο όταν πεθαίνει ο Σείριος, κάτι που ο Χάρι φυσικά δυσκολεύεται να αντέξει. Η Μπέλατριξ Λαστρέιντζ δε θα συγχωρεθεί, αλλά τελικά θα πεθάνει πληρώνοντας για άλλη μια επίθεσή της, αυτή τη φορά στην Τζίνι.
Πώς στέκεται ο άνθρωπος απέναντι στο δικό του θάνατο; Σύμφωνα με την ιστορία του Χάρι και του Βόλντεμορτ ή τον φοβάται ή τον χαιρετά σαν έναν παλιό φίλο. Ο Βόλντεμορτ έκανε τα πάντα για να μην πεθάνει. Έκανε ό,τι χειρότερο μπορούσε. Σκότωσε επανειλημμένα. Έφτασε πολύ κοντά στην αθανασία και τελικά απέτυχε. Από την άλλη μεριά ο Χάρι παραδόθηκε στον θάνατο. Έβγαλε τον αόρατο μανδύα για να πεθάνει όπως είχε κάνει ο Ιγνάτιος Πάβερελ και κυρίως όπως είχε κάνει και η μάνα του.
Φυσικά δεν βλέπουμε τίποτα καλό ούτε στον πόνο ούτε στο θάνατο κι εδώ δεν πρόκειται για έναν συμβιβασμό με τον θάνατο. Η Λίλυ πέθανε για να σώσει το γιο της, ο Χάρι θα πέθαινε για να σώσει το μαγικό κόσμο αλλά και οι δύο πρώτα πολέμησαν ενάντια στο θάνατο που σκόρπιζαν ο Βόλντεμορτ και οι οπαδοί του.
