Αμερική, αρχές της δεκαετίας του ’60, πολύ καιρό προτού το φεμινιστικό κίνημα κερδίσει ιδεολογικό έδαφος: οι γυναίκες είναι καταδικασμένες είτε σε έναν ισόβιο εγκλεισμό στο σπίτι και στους ρόλους της συζύγου, μητέρας και νοικοκυράς, είτε σε άνιση και σεξιστική μεταχείριση στον εργασιακό χώρο. Η Ελίζαμπεθ Ζοτ ανήκει στη δεύτερη κατηγορία, χημικός και καταρτισμένη μεταπτυχιακή επιστήμονας αλλά και ανύπαντρη μητέρα, που παλεύει να βγάλει τα προς το ζην σε μια δουλειά όπου δεν αναγνωρίζεται η αξία της, στο φημισμένο Ινστιτούτο Χέιστινγκς. Μέχρι που μια νέα εργασιακή ευκαιρία κάνει την εμφάνισή της και η Ελίζαμπεθ γνωρίζει αναπάντεχη επιτυχία: πλέον είναι η παρουσιάστρια της τηλεοπτικής εκπομπής Δείπνο στις έξι, της πιο επιτυχημένης και επιδραστικής εκπομπής μαγειρικής σε όλη τη χώρα, με εκατομμύρια γυναίκες τηλεθεάτριες. Η Ελίζαμπεθ, μέσα από καθημερινά μαθήματα μαγειρικής – η, μήπως, χημείας; – διδάσκει στις γυναίκες όλης της Αμερικής το σημαντικότερο μάθημα όλων, ότι η ζωή, όπως και η χημεία, είναι αλλαγή, και ότι οι ίδιες κρατούν στα χέρια τους τη δύναμη να μεταβάλουν δια παντός τη μορφή της ζωής τους.
Τα Μαθήματα Χημείας, το πρώτο μυθιστόρημα της Αμερικανίδας κειμενογράφου Bonnie Garmus που κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση Ιλάειρας Διονυσοπούλου, έγινε ήδη best-seller, αναμένεται να κυκλοφορήσει σε τουλάχιστον 36 χώρες και προετοιμάζεται η τηλεοπτική του μεταφορά με την Brie Larson στον ρόλο της Ελίζαμπεθ Ζοτ. Η Garmus τοποθετεί τη συναρπαστική ιστορία της στην Αμερική της δεκαετίας του ’60, μια δεκαετία ζωγραφισμένη σε τεχνικολόρ αποχρώσεις, φαινομενικά λαμπερή και ειδυλλιακή, όπου όμως ο σεξισμός ελλοχεύει σε κάθε πτυχή, κάθε μικρή γωνίτσα της καθημερινότητας.
Η ηρωίδα της, Ελίζαμπεθ Ζοτ, έχει αντιμετωπίσει άνιση μεταχείριση λόγω του φύλου της, μισογυνισμό και σεξουαλική κακοποίηση σε κάθε σημείο του εργασιακού βίου της: από τον καθηγητή του μεταπτυχιακού της που τη βίασε μέχρι το locker room talk των ανδρών συναδέλφων της στο εργαστήριο όπου εργάζεται, η Ελίζαμπεθ γνωρίζει πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η πατριαρχία δεν πρόκειται να της επιτρέψει την πρόσβαση σε ό,τι δικαιωματικά αξίζει. Οι άνδρες συνάδελφοί της τη χλευάζουν, τη λοιδορούν και την παρενοχλούν ενώ ταυτόχρονα κλέβουν την εργασία της και την παρουσιάζουν ως δική τους, ενώ οι γυναίκες γραμματείς τη μισούν, ζηλεύουν τη θέση της ως μοναδικής γυναίκας χημικού ανάμεσα στους άνδρες και την ανταγωνίζονται, παραγνωρίζοντας το γεγονός πως όλες τους βράζουν στο ίδιο πατριαρχικό τσουκάλι, πως οι εμπειρίες και τα βιώματά τους είναι παρόμοιας φύσης και υφής.
Φωτεινή αναλαμπή στην περιφρόνηση και την προκατάληψη που εισέπραττε σε όλη της τη ζωή, η γνωριμία της με τον Κάλβιν Έβανς, τον παγκοσμίου φήμης, αλλά εσωστρεφή και ντροπαλό, ερευνητή στο εργαστήριο όπου δουλεύει και η ίδια. Μεταξύ τους θα υπάρξει εξ αρχής μια ακαταμάχητη έλξη που, αναμεμειγμένη με λίγη κόντρα και φιλονικία, θα εξελιχθεί σε έναν φλογερό έρωτα, καθαρή χημεία – όμως, η ζωή θα έχει άλλα σχέδια για αυτούς. Η Ελίζαμπεθ θα βρεθεί ανύπαντρη μητέρα με πενιχρές απολαβές, μέχρι τη μέρα που αναπάντεχα θα γίνει διάσημη: σταρ του τηλεοπτικού σόου Δείπνο στις έξι, η Ελίζαμπεθ παραδίδει καθημερινά μαθήματα μαγειρικής σε ολόκληρη την Αμερική, παρασκευάζει πλούσια και θρεπτικά πιάτα, ενσαρκώνει το αρχέτυπο της νοικοκυράς με το οποίο έχει γαλουχηθεί το φύλο της επί γενιές και γενιές. Η, μήπως, δεν είναι ακριβώς έτσι;
Η Ελίζαμπεθ, γεμάτη αποστροφή για το ειδυλλιακό, παστέλ σκηνικό της κουζίνας της νοικοκυράς και τις τυπωμένες κάρτες σεναρίου, σχεδιασμένες να την κάνουν να φαίνεται πρόσχαρη, ευχάριστη και βολική, αποφασίζει να απεκδυθεί τον ρόλο της χαρωπής νοικοκυράς, να απευθυνθεί ουσιαστικά και ειλικρινά στο γυναικείο κοινό που την παρακολουθεί και να παραδώσει το σημαντικότερο μάθημα όλων: ότι η οικιακή εργασία είναι στην πραγματικότητα απλήρωτη εργασία, κοπιώδης και απαιτητική, ότι οι γυναίκες δεν είναι υποχρεωμένες να εγκλωβίζονται στους κοινωνικά επιβληθέντες ρόλους τους, στα καλούπια που η πατριαρχία έχει κατασκευάσει για εκείνες, και ότι είναι ελεύθερες να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους και να ανθίσουν. Η Ελίζαμπεθ καταρρίπτει όλους τους πολιτισμικούς μύθους που επιτάσσουν τη θέση της γυναίκας στο σπίτι, που περιορίζουν και ανακόπτουν την εργασιακή εξέλιξη με βάση το φύλο ή τη φυλή και που προκαθορίζουν τον γάμο, την οικογένεια και την άκριτη θρησκευτική πίστη ως μοναδική οδό στη ζωή.
Η Garmus γράφει για μια εποχή απόλυτης εργασιακής ανισότητας και glass ceiling, όπου οι γυναίκες πληρώνονται τα μισά από τους άνδρες συναδέλφους τους, όπου η εργασία και οι επιστημονικές βλέψεις τους δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψιν, όπου δεν λαμβάνουν ίσες ευκαιρίες εκπαίδευσης, ακαδημαϊκής καριέρας και εργασιακής ανέλιξης και όπου το κυρίαρχο αφήγημα είναι ότι όσες κατέκτησαν ένα πενιχρό κομμάτι στην ανδροκρατούμενη εργασιακή πίτα κοιμήθηκαν τον δρόμο τους μέχρι εκεί – μια εργασιακή πραγματικότητα όχι και τόσο απομακρυσμένη από τη σύγχρονη. Οι γυναίκες προσδιορίζονται μόνο μέσα από τους ρόλους που διατηρούν σε συνάρτηση με τους άνδρες, ως κόρες και μετέπειτα σύζυγοι και μητέρες, λαμβάνουν το όνομα του συζύγου τους και η ατομικότητά τους λησμονείται.
Σε αυτό το πλαίσιο σκιαγραφεί η Garmus τον μοναδικό χαρακτήρα της Ελίζαμπεθ Ζοτ, δυναμική, πεισματάρα και ανεξάρτητη, αποφασισμένη να μη δεχθεί βοήθεια από πουθενά και αυτόνομα να κατακτήσει τη θέση που της αξίζει στον κόσμο. Η Ελίζαμπεθ αποστρέφεται τον θεσμό του γάμου και αρνείται να παντρευτεί τον Κάλβιν για να μη θυσιάσει την επιστημονική της καριέρα στον βωμό του ονόματος του συζύγου της, θέτει τη διατήρηση της ταυτότητάς της υπεράνω κάθε άλλης επιθυμίας και προτεραιότητάς της στη ζωή. Η Ελίζαμπεθ δεν διστάζει να δηλώσει δημόσια στην τηλεόραση, μπροστά σε εκατομμύρια άναυδων τηλεθεατών, πως είναι άθεη, στην εποχή του μακαρθισμού όπου η θρησκεία, η πατρίδα και η οικογένεια συνιστούν τις κυρίαρχες ιδεολογικά αξίες και που οτιδήποτε παρεκκλίνει από την κοινωνική νόρμα αντιμετωπίζεται ως ενσάρκωση του Κακού.
Η Garmus γράφει και για τις αντιφάσεις με τις οποίες αντιμετωπίζεται η εγκυμοσύνη και η μητρότητα στον εργασιακό χώρο, θεματική πιο επίκαιρη από ποτέ και στη σύγχρονη εποχή: στην πατριαρχία οι γυναίκες αντιμετωπίζονται ως αναπαραγωγικά σκεύη, η μητρότητα αναμένεται από εκείνες ως αυτονόητη και φυσική εξέλιξη, εντούτοις δεν υφίσταται επαρκής εργασιακή πρόβλεψη, άδεια εγκυμοσύνης και νομοθετική αρωγή, ώστε να επιτευχθεί εν τοις πράγμασι η παραμονή τους στην εργασία.
Τα Μαθήματα Χημείας είναι μια feel-good, τρυφερή χωρίς όμως να καταλήγει γλυκερή, ιστορία, για μια γυναίκα που αψηφά τις κοινωνικές συμβάσεις, για την ιδιόμορφη οικογένεια που σχημάτισε αλλά και για έναν πανέξυπνο σκύλο – μασκότ. Βέβαια, τα κλισέ δεν λείπουν: οι ιστορίες του πρωταγωνιστικού ζευγαριού είναι υπερβολικά μελοδραματικές, η συγγραφέας φαίνεται πως επιδιώκει να εντείνει το δραματικό στοιχείο της αφήγησης και να προσθέσει προσωπικές και οικογενειακές τραγωδίες στο backstory των χαρακτήρων της, όμως το κάνει σπασμωδικά και συναισθηματικά εκβιαστικά. Εκτός αυτού, υπερβολικά πολλοί δευτερεύοντες χαρακτήρες έχουν γραφτεί επιτηδευμένα μισητοί και αντιπαθείς, σε συνεχή προσπάθεια να βάλουν τρικλοποδιές στην ηρωίδα και τη ζωή της, σε βαθμό που καταλήγουν χάρτινοι και μη ρεαλιστικοί.
Εντούτοις, το βιβλίο της Bonnie Garmus, ακριβώς όπως η πρωταγωνίστριά του στην εκπομπή της, σερβίρει στις αναγνώστριές του εύπεπτο και εύληπτο φεμινισμό μαζικής κατανάλωσης, απόλυτα επιθυμητό σε μια best-seller, feel-good κομεντί, που διαβάζεται απνευστί. Μια πρέζα πνευματώδους χιούμορ, μια ουγγιά σπιρτόζικων διαλόγων, μια ρομαντική ιστορία αγάπης και μια γερή δόση φεμινισμού συνιστούν τη συνταγή για τα Μαθήματα Χημείας – εκ του αποτελέσματος, απόλυτα επιτυχημένη.
