To Western, σαν είδος είναι κάτι πολύ συγκεκριμένο. Πέρα από το format του, με τα άλογα, τα μεγάλα πλάνα τοπίων, τα πιστολίδια και την εστίαση σε αντρικές ως επί το πλείστον μορφές, το western επιδιώκει να πει την ιστορία της κατάκτησης της αμερικάνικης γης (και τον εξανδραποδισμό των γηγενών κατοίκων της) από τον Λευκό Αμερικάνο άντρα και, την ίδια στιγμή, την κατάκτηση αυτού ακριβώς του άντρα από τον θεσμό της αμερικάνικης οικογένειας. Πρόκειται δηλαδή για μια επανεφεύρεση και επαναθεμελίωση του αμερικάνικου φαντασιακού πάνω σε υπαρκτά τοπία, υπαρκτές γενοκτονίες, υπαρκτές καταπιέσεις που διαιωνίζονται στην εποχή του ύστερου καπιταλισμού. Μπορεί το γενικότερο setting (κωμωδία, δράμα, κοκ) να αλλάζει, αλλά τα δομικά στοιχεία του western, της δυτικής δηλαδή ταινίας, παραμένουν σταθερά στο Χόλυγουντ.
Ωστόσο, δεν είναι λίγοι οι δημιουργοί οι οποίοι, πειραματιζόμενοι ακριβώς με αυτά τα στοιχεία κατάφεραν να επανακαθορισούν το είδος και να μετατρέψουν μια αντιδραστική μορφή διασκέδασης σε σινεμά με κοινωνικές και, πολλές φορές, πολιτικές αξιώσεις, αναδεικνύοντας θέματα όπως ο ρατσισμός, καταπιέσεις σε θέματα φύλου, σεξουαλικής ταυτότητας και φυλής. Πέρα από την γενικότερη τάση ενδοσκόπησης του είδους, η οποία σπερματικά εντοπίζεται ήδη από την δεκαετία του 1940 αλλά άνθισε μετά την δεκαετία του 1960, όπου οι ήρωες πλέον είναι ενάντια στον νόμο και την τάξη (μέχρι την σταδιακή δικαίωση τους στο τέλος), οι παρακάτω ταινίες έχουν περισσότερη πυγμή και σταθερότητα στην οπτική τους αλλά και επιπλέον ένα πιο ξεκάθαρο στοχό για το είδος, τόσο τεχνικά όσο και καλλιτεχνικά.. Αυτός ο κινηματογράφος, που ντύθηκε με τα σπιρούνια του ακροδεξιού Τζον Γουέιν για να ανατινάξει από τα μέσα το οικοδόμημα του μάτσο καουμπόι είναι μια πηγή χαράς σε κάθε περίπτωση.
Στην λίστα, όσο αριστουργηματικές και να είναι, δεν μπήκαν οι ταινίες του Sergio Leonne για τους λόγους που προαναφέραμε.H σειρά είναι χρονολογική.
1) 7 Women (1966)
Η περίπτωση του John Ford είναι ιδιαίτερη στην ιστορία του κινηματογράφου. Βάσισε την καριέρα του στον εμπορικό κινηματογράφο και την ίδια στιγμή οι ταινίες του μπορούν να ειδωθούν ως έξυπνες απόπειρες αποδόμησης των ίδιων των ειδών με τα οποία ασχολήθηκε. Έτσι λοιπόν, πήρε την διασκευή που έκανε ο John Sturges (The Magnificent Seven) στο αριστουργηματικό 7 Samurai του Akira Kurosawa σε western και αποδόμησε, με την οπτική του φύλου διασκευή με το 7 Women. Η ταινία αυτή όχι μόνο απομακρύνεται από την αμερικάνικη Δύση, αλλά και παρουσιάζει, στο πρότυπο των σκληρών καουμπόηδων, μια σειρά από δυναμικούς γυναικείους χαρακτήρες που δεν διστάζουν να πάρουν τα όπλα υπερασπιζομενες τον εαυτό τους απέναντι σε μια κοινωνία πατριαρχική και ακραία σεξιστική, Φυσικά δεν είναι ούτε τέλεια, ούτε η πιο πολιτική ταινία που θα μπορούσε να είναι τηρουμένων των αναλογιών στο Χόλυγουντ της δεκαετίας του 1960. Το οριενταλιστικό περιβάλλον της δεν μπορεί να αγνοηθεί και τελικά, το ίδιο το σενάριο της Janet Green δεν μπορεί να διαχειριστεί το βάθος που φιλοδοξεί. Ωστόσο, είναι μια ταινία που μας δίνει μια κατεύθυνση και μια απόπειρα διαφορετικής προσέγγισης πάνω στο είδος, κάτι που επίσης δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητο.
2)The Sons of the Great Mother Bear (1966)
Πολύ πριν η Δύση αποπειραθεί να κατανοήσει τα μαθήματα του σοβιετικού ρεαλισμού, ο ίδιος ο σοβιετικός ρεαλισμός προχωρούσε σε μια μεθοδική κατανόηση και αποσάθρωση των στερεοτύπων της βιομηχανίας του Χόλυγουντ. Απόδειξη για αυτό είναι το ανατολικό-γερμανικό western The Sons of the Great Mother Bear (Die Söhne der großen Bärin), το οποίο εστιάζει στην καταπίεση των αυτοχθόνων από τους λευκούς ιμπεριαλιστές στην αμερικανική γη. Γυρισμένο με πολύ δύναμη και μεράκι από τον Τσεχοσλοβάκο Josef Mach (Rodinné trampoty oficiála ) και με πρωταγωνιστή τον Γιουγκοσλάβο Gojko Mitić ( Tecumseh, Archiv des Todes), το The Sons of the Great Mother Bear είναι μια ιδιαίτερη προσπάθεια πολιτικού και ανθρώπινου σινεμά με τα υλικά του αντίπαλου, το οποίο ξεφεύγει από τις κλισέ απεικονίσεις των Ινδιάνων. Η εποχή, η παραγωγή, η γλώσσα είναι ίσως εμπόδια που ξενίσουν τον δυτικό θεατή, είναι όμως αναμφισβήτητα μια εμπειρία.
3)Blazing Saddles (1974)
Τι περισσότερο να ειπωθεί για το σατυρικό έργο του Mel Brooks; Ο σκηνοθέτης/ σεναριογράφος, χρησιμοποιώντας το ταλέντο και την αιθέρια εκφραστικότητα του Gene Wilder (Frankenstein junior) καταφέρνει να παρωδήσει όχι μόνο το western σαν είδος, αλλά και τον ίδιο τον μύθο πάνω στον οποίο χτίστηκε. Εντοπίζει τον ρατσισμό στα θεμέλια της αμερικάνικης κοινωνίας, από τις απαρχές της φανταστικής της δημιουργίας μέχρι τους διαδρόμους των κινηματογραφικών στούντιο. Τα έχουμε πει και εδώ.
4)A Man from the Boulevard des Capucines (1987)
Μια κωμική περιπέτεια με αναφορές στον βουβό κινηματογράφο και το πέρασμα σε σέλινόιντ, το A Man from the Boulevard des Capucines θεωρείται από πολλούς η πρώτη (και μόνη) μεταμοντέρνα ταινία του ανατολικού μπλοκ. Δημιουργία της Alla Surikova (Two Αrrows, Stone Age Detective, Children of Monday), η ταινία είναι μια ανελέητη σάτιρα των μύθων της Αμερικής αλλά και του τρόπου που αυτοί έγιναν μύθοι την ίδια στιγμή. Τα αποδομεί αμφότερα μέσα από το σχήμα “ταινία μέσα σε ταινία μέσα σε ταινία”. Πολύ μπροστά από την εποχή της, η Surikova φαίνεται πως είχε αντιληφθεί την μεταμοντέρνα κατάσταση της ζωντανής μυθολογίας πολύ καλύτερα από ότι πολλοί συνάδελφοί της στην (σύντομα Πρώην) Σοβιετική Ένωση.
5) Dead Man (1995)
Τι συμβαίνει όταν η τραχιά υφή του western συναντάει την αμήχανη λυρικότητα του Jim Jarmusch (Οnly Lovers Left Alive, Paterson); Ένα ασπρόμαυρο, βαθιά μυητικό και τελετουργικό ταξίδι προς το τάφο της μικροαστικής ζωής, για την φασματική αναγέννηση. Όνομα και ιδιότητα ταυτίζονται, επικοινωνούν την ποίηση. Δομημένο με αιθέρια εξωτερικά, μακριά μονόπλάνα, που βάφουν την αμερικάνικη ύπαιθρο με την μελαγχολία του δημιουργού και την ποίηση του William Blake. Στον Νεκρό oφείλεται και ένα πολύ μεγάλο μέρος της εκτίμησης που είχαμε και για τον Johnny Depp (Black Mass, Alice Through the Looking Glass). Ηave you read his poetry?
6)Brokeback Mountain (2005)
Ένα πολύ κομβικό στοιχείο των παραδοσιακών western είναι ο εκπολιτισμός του σκληροτράχηλου, αγροίκου Άνδρα στο πλαίσιο της οικογένειας. Στις ταινίες, οικογένεια σημαίνει πάντα γυναίκα. Έτσι ο μύθος της Δύσης συμμετείχε στην παραγωγή των έμφυλών πατριαρχικών στερεοτύπων, τα οποία περιόριζαν και τον άντρα που δεν ταυτιζόταν απόλυτα με αυτά. Ο Αng Lee (Hulk, Life of Pi), στοχεύοντας αυτά τα στερεότυπα, βρίσκει στο πρόσωπο των Heath Ledger (Dark Knight, A Knights Tale) και Jake Gyllenhaal (Okja , Southpaw) τα μέσα για να φτιάξει μια από τις πιο ρομαντικές ταινίες των αρχών της προηγούμενης δεκαετίας, η οποία αναγνωρίζει την άδολη αγάπη, τον έρωτα πέρα από τα στερεότυπα και τις καταπιέσεις. Το Brokeback Mountain έμεινε στην ιστορία για αυτό, χωρίς όμως να σημαίνει ότι άλλες πτυχές της πατριαρχικής δύσης δεν εξετάζονται, αν και όχι τόσο συγκεκριμένα.
7)The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford (2007)
Το The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford φανερώνει ήδη από τον τίτλο του ότι δεν θα είναι το τυπικό western. Πολύ περισσότερο από μια απλή αψιμαχία που λύνεται με πιστολίδι, η ταινία του Andrew Dominik (Killing Them Softly) αποτελεί ουσιαστικά ένα αργό, επιβλητικό ψυχολογικό μυστήριο, όπου αντί για ένα απλοϊκό who done it, αναζητούμε το γιατί το έκανε. Το κίνητρο που οδήγησε τον δειλό Robert Ford (Casey Affleck- Manchester by the Sea) να εναντιωθεί στο είδωλο του Jesse James (Brand Pit– Ιnterview With a Vampire, Ιnglorious Basterds ), μια εμβληματική φιγούρα στην ιστορία της Άγριας Δύσης. Μια καταστροφή ειδώλων, μια ρεαλιστικοποίηση της καταπίεσης που αυτά επιβάλλουν και μια, έστω έμμεση και δειλή, μάχη εναντίον τους.
8)Joheunnom nabbeunnom isanghannom (2008)
Το Joheunnom nabbeunnom isanghannom (The Good, the Bad, the Weird σε αγγλική μετάφραση) του Νοτιοκορεάτη Jee-woon Kim ( Η Ιστορία Δύο Αδελφών, Mil-jeong ) είναι, όπως δηλώνει και ο τίτλος του, μια άμεση διασκευή (και παρωδία) του εμβληματικού The Good, The Bad and the Ugly, του Sergio Leone και ως τέτοιο λειτουργεί. Εκμεταλλευόμενο την φήμη της ιστορίας του, μεταφέρει την άγρια Δύση στην Κίνα του 1940 και θέτει κάθε στερεότυπο στο μικροσκόπιο της χιουμοριστικής υπερβολής. Με εκρηκτική ενέργεια, κέφι, αλλά και γνώση της δομής ενός western, το…eastern του Jee-woon Kim αποδίδει έναν κριτικό φόρο τιμής, κρατώντας τα θετικά και σατιρίζοντας ανηλεώς την εικόνα του μάτσο καουμπόι του Clint Eastwood.
9)Hateful Eight (2015)
Eκρηκτική εκδίκηση ή δράμα δωματίου; Στην θέση του Hateful Eight, του Tarantino θα μπορούσε κάλλιστα να είναι το Django Unchained, του… Tarantino. Ωστόσο, το Hateful Eight επιλέχθηκε εξαιτίας της ωριμότητας με την οποία ο σκηνοθέτης προσεγγίζει πλέον το θέμα του, τον ρατσισμό και την φυλετική καταπίεση πάνω στην οποία χτίστηκε το Αμερικάνικο Όνειρο. Απομακρυνόμενος λίγο από τις exploitation ρίζες του, ο ιδιαίτερος δημιουργός μας δίνει ένα κλειστοφοβικό, βλάσφημο μυστήριο όπου οι χαρακτήρες μιλούν συνεχώς, βρίζουν πολύ και στο τέλος πεθαίνουν. Πριν το κάνουν όμως, έχουν προλάβει να βάλουν στην θέση της όλη την ταξική καταπίεση, την οργή και το μίσος των τσακισμένων σκλάβων, των μεταναστών και των εργατών που βρίσκονταν στην αμερικάνικη γη της επαγγελίας ( για τους λίγους). Τα έχουμε πει αναλυτικά και εδώ.Το Hateful Eight σίγουρα δεν είναι η καλύτερη ταινία του Tarantino, είναι όμως αυτή που πλέον ο ίδιος αισθάνεται πιο κοντά του.
10) The Revenant (2015 film)
Το πανέμορφο αυτό film (ξανά)φερε τον Alejandro G. Iñárritu (Birdman) και για πρώτη φορά και τον Leonardo DiCaprio (The Wolf of Wall Street, Τitanic) στα Όσκαρ. Ωστόσο, η ίδια η ταινία ήταν, θεματολογικά, κάτι πολύ παραπάνω από μια πανέμορφη φωτογραφία και ένα torture exploitation. Ήταν, στον πυρήνα της, μια οπτική κριτική στον αμερικάνικο μύθο των αδίστακτων όπως φαίνεται πιονέρων, στα σπέρματα του δυτικού καπιταλισμού, που, για χάρη του κέρδους, καταστρέφουν ζωές και δη αυτοχθόνων. Στα μάτια των υπόλοιπων αποίκων, ο ήρωας του DiCaprio, ο οποίος είχε γιο μιγά, ήταν κάτι το παράταιρο και, τελικά, όπως και ο γιος του, δεν άξιζε να ζήσει. Όμως, μέσα από μια ολόκληρη ταινία μαρτυρίου, είναι αυτός που τελικά παίρνει την εκδίκηση του. Αναλυτικά τα έχουμε πει και εδώ
