Μέσα στις δεκαετίες λοιπόν ο Σκοτεινός Ιππότης της ζοφερής Gotham μετατράπηκε σε κωμικό ήρωα με πιτζάμες, σε μια πόλη που δε διέφερε πλέον και πολύ από μια φωτεινή εμπορική μεγαλούπολη. H εικόνα αυτή όμως ανατράπηκε. Η καταλυτική ανατρεπτική πινελιά ήρθε στα ‘80s με μια τεράστια καλλιτεχνική φιγούρα της 9ης τέχνης: τον μεγάλο Frank Miller (Dark knight returns, Daredevil: Born again, Sin city, 300). Δεν υπάρχει ίσως καλλιτέχνης κόμιξ (με σίγουρη εξαίρεση τον Alan Moore) που μέσω των ιστοριών του να εκφράζει καλύτερα το πνεύμα της νέας εποχής (μέσα δεκαετίας ’70 κι έπειτα): αυτό της παραίτησης, της απογοήτευσης, του μηδενισμού, που ασκεί κριτική στο σύστημα, αλλά έχοντας ως εναλλακτική τη γραφειοκρατική Σοβιετική Ένωση αδυνατεί να βρει εναλλακτική στη μιζέρια του εκτός από αποσπασματικούς, ατομιστικούς και τυφλά βίαιους ακτιβισμούς (επιτομή αυτού είναι το V for vendetta). Πάντως, το σίγουρο είναι ότι οι Miller και Moore ήταν οι δύο που γέννησαν με αυτή τη βάση και με αριστουργηματικές και ιστορικές για το είδος ιστορίες όπως το The dark knight returns, το Daredevil: Born again και φυσικά το Watchmen τη μοντέρνα εποχή των κόμιξ, κορυφώνοντας (και σε ζοφερότητα και καλλιτεχνικά) την τάση προς πιο ώριμες και σκοτεινές ιστορίες, που είχε ήδη αρχίσει με ιστορίες όπως το The amazing Spider-man: The night Gwen Stacy died το 1973.
Η δουλειά του Miller στον χαρακτήρα ήταν ανατρεπτική κι άφησε την ξεχωριστή της πινελιά για τις επόμενες δεκαετίες στον χαρακτήρα, αλλά αυτό θα το εξετάσουμε παρακάτω. Δε μπορούμε να μην αναφέρουμε ότι η τάση επιστροφής του Batman στις σκοτεινές του ρίζες είχε ήδη ξεκινήσει το 1970 με το γνωστό για τους/τις φανς του χαρακτήρα ντουέτο των Neal Adams και Dennis O’Neil στο περιοδικό Detective Comics. Οι ιστορίες ήταν πολύ καλές, με πιο χαρακτηριστική ίσως το «The Joker’s five-way revenge», που έδωσε νέα πνοή τόσο στον Batman όσο και στη νέμεσή του. Όμως η δουλειά των δύο, αν κι όχι υποτιμημένη, δεν κατόρθωσε να ηγεμονεύσει πάνω στην κωμική απεικόνιση του Batman, αφού η Ιστορία και οι κοινωνικές εξελίξεις δεν είχαν σβήσει ακόμα το γιγαντιαίο κύμα της “Batmania”.
Πίσω στον Miller. Μέσα στο γενικό κλίμα που επικρατούσε και στα ίδια τα κόμιξ πλέον από τα μέσα ‘70s ώς και τα ‘80s, ήταν αναπόφευκτο να ξεφύγει ειδικά ο Batman. Οι χαμηλότερες σε σύγκριση με το παρελθόν πωλήσεις και το γενικό κοινωνικό κλίμα είχε πυροδοτήσει την τάση στα κόμιξ να πεθαίνουν αγαπημένοι χαρακτήρες και κοντινά πρόσωπα των κεντρικών ηρώων, ως τελευταία ελπίδα να ενδιαφερθούν παλιοί καταναλωτές. Τέτοιοι ήταν οι θάνατοι της Gwen Stacy (1973) και της Jean DeWolff (1985) στον Spider-man, της Jean Grey (1980) στους X-men, της Elektra (1982) στον Daredevil κ.ά. Τα κόμιξ σταδιακά έπαιρναν άλλον, ζοφερό χαρακτήρα…
Ο Miller άρπαξε κατευθείαν την ευκαιρία από το επικρατούν κλίμα και με έναν τρόπο έχτισε τον Batman που γνωρίζουμε μέχρι και σήμερα. Έχοντας ήδη αφήσει το στίγμα του (και κομμάτι του στίγματος συνολικά στα κόμιξ) με τις σκοτεινές, αριστουργηματικές ιστορίες του Daredevil, βρήκε τον κατάλληλο χαρακτήρα στον Batman. Εκμεταλλεύτηκε τη μιζέρια που επικρατούσε στον λαό λόγω της φτώχειας, της ανεργίας και του φόβου για έναν επικείμενο πόλεμο και μετέφερε το σκοτεινό αυτό κλίμα στα κόμιξ: το The dark knight returns κυκλοφόρησε το 1986 σε 4 τέυχη κι έκανε πάρα πολύ γρήγορα κι εύκολα τη διαφορά. Ο Bruce Wayne ήταν πλέον ένας 50+ μεσήλικας που λόγω ηλικίας είχε εδώ και χρόνια παραιτηθεί από τον ρόλο του Σκοτεινού Ιππότη. Βλέποντας την κοινωνική σήψη που επικρατεί (με αφορμή και πολιτικές καταστάσεις, όπως ο ανταγωνισμός ΗΠΑ – Σοβιετικής Ένωσης κι ο Ψυχρός Πόλεμος αλλά και η βάρβαρη νεοφιλελεύθερη διαχείριση του νέου σταδίου του καπιταλισμού, που βύθιζε την πλατιά κοινωνική πλειοψηφία στη φτώχεια και τη μιζέρια) πλήττει με αυτή την κατάσταση κι έχει ανάγκη να φορέσει ξανά τη σκοτεινή κάπα, να ξαναγίνει ο Batman. Όχι ο Batman της κωμωδίας, των φωτεινών μεγαλουπόλεων και της «έξυπνης» ατάκας. Ο Batman που περιπολεί την πνιγμένη από το έγκλημα πόλη και τρομάζει τους εγκληματίες με τη σκοτεινή του όψη. Με την επιστροφή του Batman εντός του ίδιου του κόμικ, επέστρεψε κι ο αυθεντικός Batman εκτός του… Αυτό ακριβώς έφερε πίσω ο Miller και το εδραίωσε: ο ίδιος πολλές φορές σε συνεντεύξεις του έχει δηλώσει πόσο απεχθανόταν τη χαρούμενη όψη του Batman, που είχε εδραιωθεί με την τηλεοπτική σειρά των ‘60s. Φυσικά ο Miller επέκτεινε το συγκεκριμένο timeline του Batman με μερικές sequel ιστορίες κόμιξ και μία prequel (All-star Batman and Robin, the boy wonder), με μεγάλη αποτυχία όμως, με την τελευταία να θεωρείται από πολλούς η χειρότερη ιστορία Batman που κυκλοφόρησε ποτέ. Εμείς πάντως είμαστε ευγνώμονες και με το παραπάνω για το τιτάνιο έργο του στα ‘80s!
Υπάρχει μια πλευρά του Dark knight returns στην οποία δε γίνεται να μην κάνουμε ιδιαίτερη μνεία κι αυτή είναι η πολιτική. Ο Bruce Wayne για όλους τους λόγους που αναφέραμε πιο πάνω επιστρέφει στον ρόλο του Σκοτεινού Ιππότη, όμως αυτή τη φορά στόχος του δεν είναι απλά οι εγκληματίες, αλλά το ίδιο το σύστημα: βλέπουμε έναν Batman πολιτικό, που τα βάζει με τη νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση, με την αστική δικαιοσύνη και τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, που στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου λίγο κόντεψε να οδηγήσει σε πυρηνικό πόλεμο με την ΕΣΣΔ και το κλίμα της τότε εποχής με βάση αυτό σχολιάζεται πολύ καλά στο κόμικ (όπως αντίστοιχα και στο Watchmen). Μάλιστα στο σύνολο του κόμικ γίνεται σταθερή σάτιρα του πατέρα της νεοφιλελεύθερης διαχείρισης, Ronald Reagan, που στέκεται αφορμή για έναν αντι-αμερικανισμό, σε μια εποχή που στους πιο διορατικούς, αλλά και στους πιο ταξικά πληττόμενους, το “αμερικανικό όνειρο” είχε αποδειχθεί έμπρακτα ένα παραμύθι. Ακριβώς εδώ έχουμε και την ίσως χαρακτηριστικότερη πλευρά του κόμικ, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πολιτική, και είναι η ανταγωνιστική σχέση του Batman με τον Superman. Ο τελευταίος δεν έχει γεράσει και, το βασικότερο, είναι το δεξί χέρι της κυβέρνησης στα θέματα του ανταγωνισμού με τη γραφειοκρατία της Σοβιετικής Ένωσης (εδώ ο Miller, στο πλαίσιο της σάτιρας απέναντι στο αμερικανικό σύστημα, σατιρίζει τον ίδιο τον Superman, που πάντα ενσάρκωνε τις αρχές “truth, justice and the American way”). Το αποκορύφωμα του κόμικ είναι φυσικά το τέλος, όπου η κυβέρνηση στέλνει τον Superman να καταστείλει τον Batman για την αντικυβερνητική δράση του και οι δύο πολεμάνε, με τον Batman να νικάει τον αντίπαλό του, αλλά πεθαίνοντας (;), για να το καταφέρει. Έτσι λύνεται και το αιώνιο μυστήριο σχετικά με το αν θα νικούσε ο Batman ή ο Superman σε μια μεταξύ τους σύγκρουση και η συγκεκριμένη μάχη έχει ψηφιστεί ως η σπουδαιότερη όλων των εποχών στα κόμιξ!
Με τον τρόπο αυτό, αλλά και με όσα ακολούθησαν, το Year one (επίσης του Miller) και το The killing joke (του «δίδυμου» τιτάνα Alan Moore), ο χαρακτήρας επανέκτησε τη φυσιογνωμία που του αρμόζει, σε μια νέα εποχή, που το χρειαζόταν. Με την πολιτική του χροιά το The dark knight returns είναι η εκδίκηση όσων θαυμαστών του ήρωα σπάζονταν με το ότι ο ίδιος, αν και ήταν «ο προστάτης της Gotham», ήταν κυρίως ένας άπληστος μεγαλοαστός «φιλάνθρωπος» και, μέσω της προνομιακής του σχέσης με την αστυνομία και την κυβέρνηση, επί της ουσίας ένας ασφαλίτης (όπως άριστα έφεραν στο φως με το «Αντίο Μπάτμαν» και οι Τάσος Θεοφίλου και Κανέλλος COB), κι αυτό είναι ακόμη ένα στοιχείο που δίνει τρομερή αξία στο έργο και συνολικά την καριέρα του Miller στον χαρακτήρα. Αυτή η καρίερα ήταν που ενέπνευσε και τις μετέπειτα εκδοχές του ολοσκότεινου πλέον ιππότη, τόσο στα κόμιξ, όσο και στην τηλεόραση και τη μεγάλη οθόνη…
Ξεπήδησαν έτσι σκοτεινές ιστορίες όπως το A death in the family, με τη δολοφονία του δεύτερου Robin από τον Joker, ενώ ήδη στο αριστουργηματικό The killing joke η Batgirl είχε μείνει παράλυτη από τη νέμεση του Batman, την οποία στο τέλος της ιστορίας ο Σκοτεινός Ιππότης σκοτώνει, αφήνοντας ελεύθερο το αγνό του μίσος για τον Joker και παραβιάζοντας τον νο. 1 κανόνα του. Οι ιστορίες έγιναν πολύ δημοφιλείς ευρέως και, μαζί με την ταινία Superman και το sequel της, που είχαν φέρει μια νέα εποχή στις superhero ταινίες, δεν άργησε να έρθει και η νέα αυτή εκδοχή του Batman στον κινηματογράφο.
Και δε θα μπορούσε να υπάρχει πιο κατάλληλος σκηνοθέτης για την πρώτη live-action εκδοχή του Batman που επέστρεψε στις ρίζες του από τον gothic και σκοτεινό Tim Burton. Ο Burton σκηνοθέτησε 2 ταινίες (Batman 1989, Batman returns 1992), που με το εξαίρετο casting, την αριστουργηματική μουσική και την κατάλληλη ατμόσφαιρα, που αρμόζει στον Batman, έκαναν τη διαφορά. Ο Jack Nicholson ήταν φτιαγμένος για τον ρόλο του Joker, όπως ήταν και η Michelle Pfeiffer για αυτόν της Catwoman, ενώ η μουσική του θρυλικού Danny Elfman είναι ό,τι πρέπει για ταινία Batman κι ο Burton καταφέρνει να σκηνοθετήσει μία Gotham βγαλμένη από κάποια γοτθική ιστορία τρόμου, σκοτεινή και μυστηριώδη… Ο σκηνοθέτης έχει δηλώσει ότι, φυσικά, κύρια πηγή έμπνευσης ήταν το Dark knight returns. Το Batman κέρδισε το όσκαρ καλύτερης διεύθυνσης παραγωγής, ενώ το Batman Returns προτάθηκε για τα όσκαρ καλύτερων οπτικών εφέ και καλύτερου make-up.
Αυτή η εποχή επιστροφής του Batman στις σκοτεινές του ρίζες μάλλον κορυφώνεται κι εδώ πραγματικά εδραιώνεται ο Batman στις συνειδήσεις εκατομμυρίων ως πραγματικά Σκοτεινός Ιππότης με την πασίγνωστη και ιστορική animated σειρά “Batman: the animated series”. Σε 4 σεζόν, όλη η μυθοποιία του Batman, οι villains, η πόλη προσαρμόστηκαν στα δεδομένα της νέας εποχής και σε μεγάλο βαθμό καθιερώθηκαν στη μέση συνείδηση όπως απεικονίζονται στη σειρά. Το IGN έκανε λόγο για την καλύτερη απεικόνιση του Batman όλων των εποχών εκτός των κόμιξ, την καλύτερη εμπνευσμένη από κόμιξ τηλεοπτική σειρά αλλά και τη δεύτερη καλύτερη τηλεοπτική σειρά όλων των εποχών ΓΕΝΙΚΑ, μετά τους Simpsons! Η σειρά κέρδισε 4 βραβεία Emmy, μεταξύ των οποίων κι αυτό του καλύτερου animation. Ταυτόχρονα, ο Mark Hamill του Star Wars είναι από τους καλύτερους και πιο cult, αν όχι ο πιο cult, Joker και το θρυλικό opening title, με τη μουσική από τις ταινίες του Tim Burton (να η συνοχή μεταξύ των διαφόρων απεικονήσεων από το Dark knight returns κι έπειτα), έχει ταυτιστεί με τη νοσταλγία για πολλούς/ές από εμάς (μέχρι και τα μέσα προς τέλη των ‘00s η σειρά προβαλλόταν στα παιδικά στην Ελλάδα). Η σειρά προοριζόταν για παιδιά, αλλά οι αρκετά ώριμες θεματολογίες της, που πολλές φορές έφερναν τον Batman να δικαιολογεί τους λόγους που οι villains έκαναν ό,τι έκαναν, την κάνουν προσιτή και σε μεγαλύτερο ηλικιακά κοινό και φέρνουν μερικά από τα καλύτερα επεισόδια της σειράς (Heart of ice, Two-face). Φυσικά, η σειρά μάς σύστησε και τη Harley Quinn (το αγαπημένο μου επεισόδιο από όσα έχω δει είναι το Mad love, στο οποίο εξιστορείται ο έρωτας της Harley με τον Joker).
Σε ανάλογη κατεύθυνση κινήθηκαν τα κόμιξ των ‘90s και των αρχών των ‘00s και με πολύ καλές ιστορίες, όπως το Arkham Asylum: A serious house on serious earth, Knightfall, Hush και ίσως το καλύτερο από όλα, το αστυνομικό θρίλερ μυστηρίου Batman: The long Halloween, του μεγάλου Jeph Loeb. Τα 2 εξ αυτών είναι διά χειρός Grant Morrison στο σενάριο, ενώ το Hush είναι σχεδιασμένο από τον Jim Lee και το The long Halloween από τον Tim Sale, τους δύο κορυφαίους σχεδιαστές της DC εκείνη την περίοδο. Σε αυτές τις ιστορίες κυριαρχεί το μυστήριο αλλά κι ο ψυχολογικός τρόμος. Βέβαια, μέσα στην ίδια δεκαετία είχαμε τις αποτυχημένες κι εντελώς άσχετες με το σκοτεινό look του χαρακτήρα ταινίες Batman Forever και, κυρίως, το άθλιο Batman & Robin (ο ίδιος ο σκηνοθέτης έχει ζητήσει συγγνώμη για την ταινία).
Μπαίνοντας στη νέα χιλιετία, ήταν με την κινηματογραφική τριλογία του Christopher Nolan (2005-12) που ο Μπάτμαν ήρθε ξανά στο προσκήνιο με τόσο μαζικό τρόπο. Η μοναδική απεικόνιση του origin story, οι ερμηνείες (με κορυφαία φυσικά αυτή του Heath Ledger ως Joker), η εκπληκτική κι απίστευτα cool μουσική του κορυφαίου Hans Zimmer και, φυσικά, η σκηνοθεσία, έφεραν τον Μπάτμαν στη νέα χιλιετία και τον εδραίωσαν από τις πολύ αρχές της σε κεντρική φιγούρα της ποπ κουλτούρας: το The dark knight θεωρείται από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Ο κορυφαίος πλέον σκηνοθέτης της γενιάς του Christopher Nolan εμπνεύστηκε από ιστορίες όπως το Year one, The dark knight returns, The killing joke, The long Halloween, Knightfall και No man’s land. Η δεύτερη ταινία της τριλογίας κέρδισε τα όσκαρ καλύτερου ήχου και Β’ ανδρικού ρόλου, που αποδόθηκε στον Heath Ledger μετά τον τραγικό του θάνατο, ενώ και οι υπόλοιπες ταινίες της τριλογίας προτάθηκαν για άλλα όσκαρ.
Η κοινωνικοπολιτική οπτική των κόμιξ των ‘80s εμφανίστηκε ηγεμονικά και στο υπέροχο περσινό Joker, που έχουμε αναλύσει στη σελίδα. Εδώ θα πούμε μόνο πως είναι πολύ ευτυχές που η ψυχολογική κατάρρευση, που επιβάλλεται στην κοινωνική ατομικότητα της σύγχρονης καπιταλιστικής δυστοπίας με πολύ μαζικούς όρους, που σχετίζεται με την ανεργία κι ακραία φτώχεια, τον φόβο της πολεμικής απειλής και την ανελευθερία, δηλαδή η ακραία όξυνση των αντιθέσεων του συστήματος και το κοινωνικό τους αντίκτυπο βρήκαν για να εκδηλωθούν μια ταινία του σύμπαντος του Batman και μάλιστα τόσο καλή…
Κλείνοντας το αφιέρωμα, ο Batman ήταν πάντα ένας χαρακτήρας της 9ης τέχνης τόσο κεντρικός που προσαρμοζόταν στα δεδομένα της εκάστοτε κοινωνικής και ιστορικής συγκυρίας, μεταφέροντάς μας τα πιο διαφορετικά μεταξύ τους καλλιτεχνικά δείγματα σε έναν μόνο χαρακτήρα, από το Batman του 1966 στο The dark knight returns (1986), το Batman: The animated series (1992) και το Joker (2019). Έτσι, η παρακολούθηση της εξέλιξης του Batman ανά τις δεκαετίες αποτελεί κατά κάποιον τρόπο παρακολούθηση του γενικού κλίματος που επικρατούσε στα ίδια τα κόμιξ ανά τις δεκαετίες και κατ’ επέκταση της ποπ κουλτούρας. Εμείς ελπίζουμε πως το The Batman, που θα κυκλοφορήσει του χρόνου, θα τιμήσει αυτή τη βαριά κληρονομιά 75+ χρόνων και θα αποτελέσει ένα έργο αντάξιο των καλύτερων της μυθοποιίας του Batman!
Θα κλείσουμε το αφιέρωμα στην Ιστορία του νυχτεριδανθρώπου με μια φωτογραφία ενός μικρούλη Kurt Cobain ντυμένου ως Batman, γιατί όχι, αφιέρωμα Batman έχουμε:
Διαβάστε και το πρώτο μέρος του αφιερώματος εδώ:
Ο Batman στην Οθόνη (Μέρος Α’) – Aπό τη δημιουργία ως τα φωτεινά ’60s
