Ο Δρ. Γ. Παπανικολάου είναι μία από εκείνες τις διεθνούς εμβέλειας προσωπικότητες που είναι ευρέως αναγνωρίσιμες στην Ελλάδα, παρόλο που πιθανότατα ο περισσότερος κόσμος στην πραγματικότητα δεν γνωρίζει πολλά πράγματα για την ιστορία του και για τη συμβολή του στην ιατρική επιστήμη. Ψάχνοντας κανείς γι’ αυτόν μπορεί να βρει βιβλία, ντοκιμαντέρ και πλέον εδώ και λίγες ημέρες κι ένα κόμικ, το οποίο κυκλοφόρησε απ’ τις εκδόσεις Παπαδόπουλος απ’ το πενάκι του έμπειρου σκιτσογράφου και εικονογράφου Πέτρου Χριστούλια (Το Ψηφιδωτό, Η Ατμομηχανή του Χρόνου, Χαρακώματα).
Γιατί όμως ένα κόμικ – βιογραφία; Υπάρχει πράγματι κοινό που αναζητώντας τη βιογραφία ενός προσώπου θα προστρέξει σε ένα κόμικ; Μήπως πρόκειται απλώς για ένα ανάγνωσμα που απευθύνεται αποκλειστικά σε παιδιά; Στην πραγματικότητα, οι βιογραφίες καθόλου δεν σπανίζουν στο μέσο των κόμικς. Σε συνδυασμό με την άνθηση των κόμικς με ιστορική θεματολογία, οι κόμικ βιογραφίες αποτελούν ένα αυτόνομο είδος με το δικό του παρελθόν. Είναι δυσκολο να απαριθμήσει κανείς τις προσωπικότητες που έχουν κάποιο κόμικ αφιερωμένο στη ζωή τους: ο Τσε, ο Αϊνστάιν, ο Λένον, η Άννα Φρανκ, ο Φιντέλ Κάστρο, ο Μαρξ, ο Φρόυντ, οι Σάκκο και Βαντσέτι, ο Χαλεπάς και η λίστα είναι ατελείωτη… Αρκετά από αυτά τα κόμικς, μάλιστα, ξεπερνούν κατά πολύ τον αρχικό τους σκοπό, δηλαδή εκείνον της αφήγησης μίας ατομικής ιστορίας, με καλλιτεχνική πρωτοτυπία που σέβεται τα κόμικς και δεν τα χρησιμοποιούν στεγνά ως μέσο, με χαρακτηριστικές περιπτώσεις τον εκθαμβωτικό Αριστοτέλη των Τάσου Αποστολίδη και Αλέκου Παπαδάτου ή την εντυπωσιακή Κόκκινη Ρόζα της Kate Evans.
Το κόμικ για τη ζωή του Παπανικολάου διαβάζεται ευχάριστα και απνευστί, καθώς το σενάριο του Χριστούλια είναι εξαιρετικά ισορροπημένο μεταξύ των βιογραφικών στοιχείων του ήρωά του και της επιστημονικής δραστηριότητας και συμβολής του. Το κόμικ δομείται σε τέσσερα κεφάλαια τα οποία ακολουθούν το ρου της ζωής του Παπανικολάου, απ’ την παιδική του ηλικία και τις σπουδές του στη Γερμανία, μέχρι την μεγάλη του απόφαση να ταξιδέψει με τη σύζυγό του στην Αμερική. Ο πρωταγωνιστής του κόμικ δεν παρουσιάζεται απόμακρος και δυσπρόσιτος, όσο προνομιούχα κι αν ήταν η οικογένειά του (ο πατέρας του ήταν Δήμαρχος και μετέπειτα Βουλευτής) κι όσο ξεχωριστά κι αν εξελίχθηκε η ζωή του. Αντιθέτως, ο Χριστούλιας προσπαθεί να «προσγειώσει» τον ήρωά του, εμβαθύνοντας στα βιογραφικά του στοιχεία, στις προσωπικές του σχέσεις, στον αντισυμβατικό του χαρακτήρα και στις ατομικές του φιλοδοξίες. Εξάλλου κι ο ίδιος νιώθει να υπάρχει ένας δεσμός που τον συνδέει με τον χαρακτήρα του κόμικ του, καθώς μεγάλωσε στην Εύβοια, που ήταν ο τόπος καταγωγής του Παπανικολάου.
Δίνοντας στο κόμικ τον τίτλο «Δρ. ΠΑΠ», ο Χριστούλιας δημιουργεί εξαρχής έναν χαρακτήρα με ένα ψευδώνυμο που ταιριάζει στο μέσο των κόμικς. Ο Δρ. ΠΑΠ δεν είναι βέβαια ένας κομιξικός υπερήρωας, αλλά σίγουρα είναι ένας ήρωας της πραγματικότητας, εκείνος ο επιστήμονας που συνέδεσε το όνομά του με το τεστ παπ, το διαγνωστικό τεστ που προλαμβάνει τον καρκίνο της μήτρας, αλλάζοντας με αυτό τον τρόπο τη ζωή των γυναικών της σύγχρονης εποχής. Όμως, πέρα από αυτό, υπήρξε και μία προσωπικότητα με το δικό της παρελθόν και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, τα οποία σκαλίζει η αφήγηση αυτού του κόμικ. Κι αν μας γοητεύει ο νεαρός φοιτητής ιατρικής που αγαπάει το όμορφο ντύσιμο και βυθίζεται στις φιλοσοφικές του αναζητήσει, θα γνωρίσουμε και ορισμένες πλευρές του χαρακτήρα του με τις οποίες ίσως να μην νιώσουμε άνετα. Αυτές τις τελευταίες δεν θα προσπεράσει ο Χριστούλιας, σχολιάζοντάς τες με έξυπνα αφηγηματικά τρικς, αποφεύγοντας πάντως τους ιστορικούς αναχρονισμούς και τις άστοχες αναλογίες μεταξύ διαφορετικών εποχών.
Γίνεται, πάντως, φανερό ότι στα μέρη του έργου που αφορούν την επιστημονική συμβολή του Παπανικολάου, ο Χριστούλιας προσπαθεί να αποφύγει να κουράσει τους μη ειδικούς αναγνώστες του, χρησιμοποιώντας αρκετά προσεκτικά την επιστημονική – τεχνική ορολογία, ενώ προσπαθεί να εκλαϊκεύσει κρίσιμες επιστημονικές έννοιες, όπως εκείνη της «αποφολιδωτικής κυταρρολογίας». Πέραν της αφήγησης, ο κατάλογος των πηγών που παρατίθεται στην τελευταία σελίδα μπορεί να χρησιμεύσει για εμβάθυνση και περαιτέρω έρευνα. Ίσως, όμως, θα ήταν εξίσου βοηθητικός και ένας κατάλογος σημειώσεων στο τέλος του κόμικ, όπως υπάρχει σε πολλά αντίστοιχα κόμικς ιστορικού περιεχομένου, προκειμένου να συγκεντρωθούν ορισμένες πληροφορίες, χωρίς να χρειάζεται να ενταχθούν αυτές στην αφήγηση του κόμικ. Προσωπικά μου έλειψαν, για παράδειγμα, ορισμένες επιπλέον πληροφορίες για τον Χέκελ που θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στην έκδοση με τη μορφή σημειώσεων.
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Χριστούλιας αναδεικνύει με πληρότητα την επιστημονική συμβολή του Παπανικολάου στη σύγχρονη ιατρική, χωρίς όμως να καταφεύγει στο μοτίβο της διθυραμβικής παρουσίασης ενός «σπουδαίου Έλληνα», όπως έχουμε συνηθίσει να παρουσιάζονται τέτοιες προσωπικότητες στο δημόσιο λόγο, κενές περιεχομένου στην πραγματικότητα. Σκοπός της αφήγησής του δεν είναι να ανυψώσει το «εθνικό φρόνημα» των αναγνωστών και των αναγνωστριών του, αλλά να εξερευνήσει τη ζωή ενός επιστήμονα διεθνούς εμβέλειας. Κι αυτή την εξερεύνηση του την υλοποιεί κυρίως αναζητώντας ιστορίες, όπως αναπτύσσει ο ίδιος γλαφυρά στο επίμετρό του:
«Το 1966, μετά από ένα ταξίδι στην Ελλάδα, ο Αμερικανός γιατρός Γουίλιαμ Τζ. Κέιχαν έφερε πίσω στις ΗΠΑ ένα κλαδί από τον πλάτανο στη σκιά του οποίου λέγεται ότι δίδασκε ο Ιπποκράτης στο νησί της Κω. Το κλαδί μεταφυτεύτηκε έξω από το ιατρικό κέντρο του Κορνέλ της Νέας Υόρκης, σύντομα έβγαλε ρίζες και αφιερώθηκε τελικά στον Γεώργιο Ν. Παπανικολάου, σε μια χειρονομία που θα τόνιζε τη σύνδεση -λόγω καταγωγής- του ερευνητή γιατρού με τον πατέρα της ιατρικής επιστήμης. […] Το φυλλοβόλο δέντρο ήταν αφιερωμένο στον εμπνευστή της αποφολιδωτικής κυτταρολογίας, έτσι ίσως να παρέπεμπε στα κύτταρα που αποβάλλει ο οργανισμός και επιτρέπουν τη διάγνωση του καρκίνου. Αποφάσισα λοιπόν να χρησιμοποιήσω αυτή την ιδέα για να προσδώσω μεγαλύτερο εικονογραφικό ενδιαφέρον στο κομμάτι της περιγραφής της ανακάλυψης του Δρ. ΠΑΠ.»
Το σχέδιο του κόμικ είναι ρεαλιστικό και οικείο, βασισμένο στο γνώριμο καρτουνίστικο στυλ του Πέτρου Χριστούλια. Κατά κανόνα η αφήγηση ρέει αρμονικά με εικόνες της καθημερινής ζωής, όμως γίνεται σε ολόκληρο το έργο φανερή η επιμονή του σχεδιαστή στη λεπτομέρεια στις ενδυμασίες αλλά και στα τοπία και ιδίως στα κτήρια, είτε αυτά είναι χαμόσπιτα της ελληνικής επαρχίας, είτε γοτθικού ρυθμού κτίσματα της προπολεμικής Γερμανίας και αμερικάνικοι ουρανοξύστες. Εικονογραφικά, βέβαια, το κόμικ κορυφώνεται σε ορισμένα εντυπωσιακά μονοσέλιδα και δισέλιδα, τα οποία καλούν τον αναγνώστη και την αναγνώστρια να επιβραδύνει την ανάγνωση προκειμένου να τα παρατηρήσει.
Επιλογικά, το Δρ. ΠΑΠ είναι μία κόμικ βιογραφία που φτιάχτηκε με δημιουργικό πνεύμα και μεράκι από τον Πέτρο Χριστούλια, ο οποίος διάλεξε προσεκτικά το υλικό που ήθελε να χρησιμοποιήσει προκειμένου να παραδώσει στο αναγνωστικό κοινό μία πλήρη αφήγηση, χωρίς να το κουράζει μέσω του βομβαρδισμού πληροφοριών. Διαβάζοντάς το κανείς θα γνωρίσει καλύτερα μία σημαντική προσωπικότητα της ιατρικής επιστήμης του 20ου αιώνα, ο οποίος δεν εμφανίζεται συχνά στο δημόσιο λόγο ή στα σχολικά βιβλία, ίσως επειδή δεν έχει την εντυπωσιακή αμφίεση ενός πολέμαρχου, όμως χάρις στον οποίο έχουν σωθεί οι ζωές αμέτρητων γυναικών μέχρι σήμερα.
