Ο κινηματογράφος ήταν η πρώτη τέχνη που γεννήθηκε μέσα στην μαζική κουλτούρα: Παράγεται και καταναλώνεται μαζικά. Όταν λοιπόν η κατεξοχήν τέχνης της εποχής μας αγκαλιάζει την καθημερινότητα των εργαζομένων, ενεργών και άνεργων, τότε το αποτέλεσμα είναι κάτι που σίγουρα αξίζει την προσοχή μας. Παρακάτω αναφέρουμε ενδεικτικά 4 ταινίες που κατάφεραν και απεικόνισαν με τον καλύτερο τρόπο την καθημερινότητα, τις σκέψεις και τις ανησυχίες των εργαζομένων της νέας βάρδια.
Δυο Ημέρες, Μια Νύχτα (2014)
Ίσως η ταινία που καταφέρνει με τον καλύτερο τρόπο να αποδώσει τον κοινωνικό κανιβαλισμό και το καθεστώς επισφάλειας που βιώνουν οι εργαζόμενοι στο σήμερα. Η Σάντρα, είναι μια εργαζόμενη μητέρα με προβλήματα κατάθλιψης και δουλεύει σε ένα εργοστάσιο. Μέσα στο ένα σαββατοκύριακο έχει στη διάθεσή της, πρέπει να πείσει τους 16 συναδέλφους της να αλλάξουν γνώμη και να αποποιηθούν το μπόνους των χιλίων ευρώ ο καθένας, όρο που έχει θέσει η εργοδοσία ώστε να μη χάσει εκείνη τη δουλειά της. Μέσα από αυτή την σχετικά απλοϊκή πλοκή, αποκρυσταλλώνεται η θέση της εργοδοσίας την περίοδο κρίσης του καπιταλισμού, που εκδηλώνεται με τον πιο αντιδραστικό τρόπο, επιδιώκοντας ουσιαστικά την διαμόρφωση ενός πειθήνιου και ευέλικτου εργαζόμενου, που θα έχει ενσωματώσει την λογική του ατομικού δρόμου και του κανιβαλισμού. Καθώς η Σάντρα επισκέπτεται τους συναδέλφους της, βλέπουμε σταδιακά ένα φάσμα αντιδράσεων μέσα από μια συζήτηση που εξελίσσεται σχεδόν με τον ίδιο τρόπο, υποδηλώνοντας τα διαφορετικά επίπεδα συνείδησης που επικρατούν στην σύγχρονη εργατική τάξη. Άλλοι θα δεχτούν αμέσως, άλλοι θα αρνηθούν πεισματικά, άλλοι θα ταλαντευτούν, όλες όμως οι αντιδράσεις τους αποδίδονται με μια αφοπλιστική φυσικότητα και αυτό το σκηνοθετικό στοίχημα το κέρδισαν οι αδερφοί Νταρντέν
Δευτέρες με λιακάδα (2002)
Ένα ναυπηγείο στη βόρεια Ισπανία κλείνει και οι εργάτες μένουν άνεργοι σε μια ηλικία όχι και τόσο μικρή… Πώς θα συνεχίσουν; Βλέπουμε τον καθένα να προσπαθεί να ερμηνεύσει την κατάσταση, να βρει τη λύση στο πρόβλημα του, να σχεδιάσει το μέλλον. Αδύνατον. Βουλιάζουν μέσα σε μια καθημερινότητα που γίνεται όλο και πιο απελπιστική γεμίζοντας τους με μια θλίψη και έναν θυμό που δεν ξέρει πώς να εκφραστεί. Τι σημαίνει αυτή η αδυναμία να νικήσει κανείς την ανεργία; Πώς επηρεάζει τη σχέση του με όλους τους άλλους;
Οι ιστορίες τους δεν είναι παράλληλες. Μπλέκονται μέσω της φιλίας τους δημιουργώντας ενδιαφέρουσες συγκρίσεις ανάμεσα στους χαρακτήρες και συγκροτώντας ένα ρεαλιστικό πάζλ που μας προσφέρει μια ευθεία ματιά σε αυτό που πραγματικά υπάρχει γύρω μας.
Οι ερμηνείες είναι καταπληκτικές. Ο Μπαρδέμ, που πήρε και το βραβείο Γκόγια καλύτερου ηθοποιού, αφοπλιστικός και ξεχωρίζει λόγω της μεταμόρφωσής του. Αγνώριστος μας συστήνει τον πιο αντισυμβατικό χαρακτήρα, που μοιάζει να συνειδητοποιεί τι του έχει συμβεί και να το αρνείται με κάθε τρόπο. Θυμωμένος και πιο αποφασισμένος από τους άλλους αλλά το ίδιος χαμένος χωρίς μια αισιόδοξη προοπτική αλλαγής της πορείας του.
Το τσεκούρι (2005)
Το τσεκούρι του Κώστα Γαβρά είναι μια αλληγορία για τη λύση του ατομικού δρόμου. Με βασικό θέμα την ανεργία και την εργασιακή ζούγκλα ο σκηνοθέτης του «Ζ» μας προσφέρει μια κοινωνική ιστορία με χαρακτηριστικά μαύρης κωμωδίας, μια από τις ταινίες που πρέπει να δει κανείς για να καταλάβει καλύτερα την καθημερινότητα του. Πιο συγκεκριμένα ο Μπρούνο έχει μείνει για δύο χρόνια άνεργος, αφού η χαρτοβιομηχανία στην οποία ήταν στέλεχος μετέφερε την παραγωγή της στο εξωτερικό για να ρίξει το κόστος. Τότε απ’ το μυαλό του περνάει μια πρωτότυπη ιδέα για να κερδίσει πίσω την παλιά του ζωή. Θα πετύχει τον στόχο του να επαναπροσληφθεί ως στέλεχος εταιρείας με τα προσόντα που έχει. Και για να σιγουρευτεί ότι θα το καταφέρει και δεν θα μείνει άλλο πια άνεργος θα πάρει το τσεκούρι του και θα σκοτώσει όποιον άλλον υποψήφιο έχει πιθανότητες να του πάρει τη θέση του.
Κάπως έτσι ο Γαβράς μας παρουσιάζει με πρωτότυπο τρόπο την ωμότητα του καπιταλιστικού συστήματος, το οποίο μας αναγκάζει να πατήσουμε μεταφορικά (ή και κυριολεκτικά καμιά φορά) πάνω στα πτώματα των γύρω μας προκειμένου να ανελιχθούμε. Άξια σχολιασμού μάλιστα είναι και η διορατικότητα του Γαβρά, αφού σκηνοθέτησε το Τσεκούρι το 2004, τα χρόνια που ο μύθος αναφέρει ως την περίοδο των «παχιών αγελάδων», όπου ο κόσμος δεν είχε συγκλονιστεί απ’ την καπιταλιστική κρίση που ξεκίνησε το 2008 και μέχρι σήμερα το σύστημα δεν μπορεί να ξεπεράσει.
Αφού το θέμα της συζήτησης μας (και της ταινίας) είναι η ανεργία το «Τσεκούρι» μας δείχνει δύο δρόμους να επιβιώσουμε απ’ τα μόνιμα μεγάλα ποσοστά ανεργίας, ειδικά για τους νέους, τα οποία θα αποτελούν πραγματικότητα για πολλά χρόνια ακόμα, αν δεν πάρουμε την απόφαση εμείς να κάνουμε κάτι γι’ αυτά. Ο πρώτος δρόμος επιβίωσης είναι να ακονίσουμε τα «τσεκούρια» μας. Ο ατομικός δρόμος του κοινωνικού κανιβαλισμού, του κυνηγιού της κατάρτισης, της τζάμπα δουλειάς, της πειθήνιας στάσης προς το αφεντικό, μήπως και καταφέρουμε να γίνουμε ο ένας στους χιλιάδες που θα τα καταφέρουν. Ο άλλος δρόμος, ο οποίος δεν αναφέρεται στο «Τσεκούρι», αλλά δεν μπορούμε να μην τον συμπεράνουμε, είναι ο αντίθετος, του συλλογικού αγώνα. Ή θα αλληλοφαγωθούμε ή θα παλέψουμε όλοι μαζί. Ή θα σηκώσουμε τα τσεκούρια μας για να καρφώσουμε το κεφάλι του συμφοιτητή, του συναδέλφου, του μετανάστη ή θα τα στρέψουμε όλοι μαζί προς τα αφεντικά και το σύστημα που γεννά την εξαθλίωση και την εκμετάλλευση.
Το Aγόρι Tρώει το Φαγητό του Πουλιού (2012)
Μια ταινία που δημιουργήθηκε στην καρδιά της κρίσης, το Το Aγόρι Tρώει το Φαγητό του Πουλιού του Εκτορα Λυγίζου, είναι μια συγκλονιστική μαρτυρία για τις συνθήκες διαβίωσης ενός νέου εργαζόμενου υπό ακραία φτώχεια. Ο ήρωας βιώνει την απόλυτη αποσάθρωση όλων των διαπροσωπικών του σχέσων, από την οικογένεια μέχρι τον έρωτα, ενώ αναγκάζεται να προβεί, μέσα σε συνθήκες αστικής ζούγκλας, σε οριακά βίαιες πράξεις, με θύμα κυρίως τον εαυτό του. Η ταινία βιώνεται στο τώρα, ωστόσο είναι σχεδόν αδύνατον να μην σκεφτεί ο θεατής το πριν και το μετά. Βιώνεται στο εδώ, μέσα στην Αθήνα που γνωρίζουμε, κάνοντας τον ακραίο ρεαλισμό της να φαίνεται ακόμα πιο τρομακτικός…
