Είκοσι τρεις ιστορίες φαντασίας. Τρεις πρόλογοι. Έξι εισαγωγές. Έξι χάρτες. Ένα επίμετρο. Εφτά Στροφές.
Ψηφίδες μιας μεγάλης εικόνας, εικόνας συμπαντικής, που χτίζει μια συγγραφέας στο μυαλό της. Κάποιες φορές, καταφέρνει να παρουσιάσει ένα μέρος της εικόνας, πλήρες και κατανοητό. Άλλες φορές, έχει μόνο μικρά κομμάτια, αποσπάσματα και σπαράγματα, λαμπρά κοσμημένα με χρυσό και λάπις λάζουλι. Στο τέλος, είτε δεις το σύνολο και το κατανοήσεις είτε μείνεις στα επιμέρους θαύματά του, ένα θα είναι το σίγουρο, το σαφές συμπέρασμα:
Οι άνθρωποι ψάχνουν να βρουν αυτό που θα τους χαρίσει
γαλήνη. Κάποιες φορές το βρίσκουν. Κάποιες άλλες όχι.
Κι ούτε το ένα ούτε το άλλο τους εμποδίζει να ζουν”
Σύμφωνα με τις παραδόσεις πολλών λαών τα ξωτικά είναι πλάσματα που κατάγονται από τη γενιά της Εύας και χορεύουν κυκλικά αφήνοντας στα συγκεκριμένα σημεία λίγη από τη μαγεία τους. Εάν κάποιος αδαής τύχει να περάσει από εκεί , ο θρύλος λέει πως είτε θα οδηγηθεί σε παντοτινή αιχμαλωσία στον κόσμο των ξωτικών, είτε θα χάσει τα λογικά του. Σε μια τέτοια αιχμαλωσία κατέληξα κι εγώ διαβάζοντας τις αφηγήσεις της Ευθυμίας Δεσποτάκη, ιστορίες φτιαγμένες από νεραϊδόσκονη, άγρια γοητεία, μαγική έκσταση και γυναικείο βίωμα.
Η συλλογή διηγημάτων “Μέσα απ’ το γυαλί” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις mamaya μας εισάγει στον πολύπλοκο κόσμο της συγγραφέα, ο οποίος μοιάζει σαν τα κομμάτια ενός σπασμένου καθρέφτη. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για έναν κόσμο που είναι χωρισμένος σε “στροφές”, η οποίες και αντιστοιχούν σε σύμπαντα, που συνυπάρχουν παράλληλα και στηρίζονται στην αγάπη, τη συμπόνια και την ισορροπία. Από την άλλη μεριά, η ανατροπή των θεμελιωδών αυτών αξιών οδηγεί με ντετερμινιστικούς όρους στην αλλαγή της στροφής, δηλαδή στην αλλαγή της ιστορίας. Οι ήρωες, έτσι, βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε μια κατάσταση άγνοιας των γεγονότων, ενώ η μόνη σταθερά ανάμεσα στους κόσμους είναι ο “Ραψωδός”, ο οποίος κατά κάποιον τρόπο θα μπορούσε να αντιστοιχεί στον δικό μας ιστορικό. Έτσι εμφανίζεται μπροστά μας ένα κλασσικό μοτίβο σύμφωνα με το οποίο ο ιστορικός είναι ο καταλληλότερος αφηγητής.
Από την άλλη μεριά, ο αναγνώστης βρίσκεται και αυτός αντιμέτωπος με τον κατακερματισμό αυτού του κόσμου, ενώ παράλληλα οι ιστορίες τον μεταφέρουν σε διαφορετικές στροφές, όπως είναι η Χαρισματική Στροφή, η Στροφή της Πολυποταμίας, η Στροφή των Συμβάντων, η Απατημένη Στροφή, η Στροφή της Δημοσιάς και, τέλος, η Στροφή του Γυαλιού, η οποία είναι και η πιο ολοκληρωμένη. Όλες οι Στροφές έχουν ιστορίες να μας αφηγηθούν, ανθρώπους αληθινούς και γεγονότα, μέσα από τα οποία προκύπτει η ολότητα του σύμπαντος αυτού μέσα από την πολλαπλότητα των κόσμων του. Έτσι οδηγούμαστε σε μια ολιστική αντίληψη του σύμπαντος, αφού οι διάφοροι κόσμοι -Στροφές αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και αλληλοεπηρεάζονται.
Όσον αφορά τη γραφή της συγγραφέα θα έλεγα πως αυτή είναι έντονα γυναικεία, όπως ακριβώς και η θεματική της. Πολύ περισσότερο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα πάντα στη συλλογή αυτή, από το αξιακό σύστημα πάνω στο οποίο τοποθετεί τους κόσμους της η συγγραφέας, μέχρι τη χρήση παραδοσιακά γυναικείων αντικειμένων συστοιχίας (βλέπε θάλασσα, φεγγάρι, φύση) στοχεύουν στην ανάδειξη μιας περισσότερο γυναικείας οπτικής του κόσμου. Επιπλέον, πασίδηλες είναι οι καταβολές της από το ρομαντικό ρεύμα λογοτεχνίας και τις λογικές του λαϊκού παραμυθιού και της μυθολογίας, αφού οι ιστορίες της επιτελούν μια ιδιαίτερα παιδαγωγική λειτουργία.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Ευθυμία Δεσποτάκη έρχεται σε μια διαρκή συνομιλία με τη γυναικεία βιωματικότητα και σωματικότητα, όπως αυτή εκδηλώνεται μέσα από τον έρωτα, τη μητρότητα, τη γυναικεία σεξουαλικότητα, ενώ δεν φοβάται να αγγίξει και ζητήματα έμφυλης βίας, όπως είναι ο βιασμός και η γυναικεία κακοποίηση. Με αυτό το τρόπο ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με κλασσικά μοτίβα όπως είναι οι σχέσεις των δύο φύλων, η σχέση του έρωτα με τον θάνατο και την επιθυμία, αλλά και με παραλλαγές των ιστοριών της Περσεφόνης, της Σίβυλλα Βέιν (“Το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ”) και άλλων γυναικών, λιγότερο γνωστών, βγαλμένων από τη φαντασία ή την πραγματική ζωή.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η συλλογή διηγημάτων “Μέσα απ’ το γυαλί και άλλες ιστορίες από ημιτελείς Στροφές” συνδυάζει μια ιδιαίτερα πολύπλοκη και αυθεντική φαντασία που φέρει την αποκλειστική σφραγίδα της συγγραφέα με την έκφραση του γυναικείου βιώματος, η οποία βοηθά όχι μόνο στην ενδυνάμωση των γυναικών (empowerment), αλλά και στην αποκάλυψη του γυναικείου κόσμου. Κατά τη γνώμη μου, αυτό το τελευταίο, είναι που κάνει το βιβλίο ιδιαίτερα μοναδικό, αφού φέρνει στην επιφάνεια μια οπτική παραγκωνισμένη και ημιφωτισμένη ακόμα και σήμερα. Η συγγραφή τέτοιων βιβλίων έχει τεράστια σημασία, ενώ κατά τη γνώμη μου αποτελεί το κύριο διακύβευμα του φεμινιστικού κινήματος στο χώρο της λογοτεχνίας και του πολιτισμού εν γένει. Τέλος, η φιλοτέχνηση των χαρτών του κόσμου της Ευθυμίας Δεσποτάκη είναι το κερασάκι που συμπληρώνει την τούρτα ενός πολύ ιδιαίτερου και αξιόλογου αναγνώσματος.
