Τα Βαλκάνια ήταν ανέκαθεν στο σύγχρονο κόσμο ένα κράμα λαών και πολιτισμών, οι οποίοι συνυπάρχουν εδώ και αιώνες ανταλλάζοντας ιδέες, ήθη και έθιμα, ανθρώπων που συναντιούνται και αναμειγνύονται σε μια ιδιόμορφη γεωγραφική γειτονιά. Όμως, χαρακτηριστικό της ιδιαίτερης ιδιοσυγκρασίας των βαλκανικών λαών των τελευταίων αιώνων είναι ο ανταγωνισμός μεταξύ τους, που υποκινείται από πολιτικά και θρησκευτικά μίση, οικονομικά συμφέροντα, αλλά και πολιτικές στρατηγικές ντόπιων ηγετών ή τρίτων ιμπεριαλιστικών χωρών.
Το πιο πρόσφατο ξύπνημα των εθνικισμών στη σύγχρονη ιστορία των Βαλκανίων συνέβη στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ως αποτέλεσμα της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης και της προσπάθειας των δυτικών καπιταλιστικών χωρών να ελέγξουν πολιτικά τις χώρες του πρώην «υπαρκτού» σοσιαλισμού. Η ανάδυση των εθνικισμών στα Βαλκάνια προκάλεσε τη διάλυση την πρώην ενωμένη Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας και οι λαοί της περιοχής έστρεψαν τα όπλα τους ο ένας εναντίον του άλλου αρχίζοντας έναν αιματοβαμμένο εμφύλιο πόλεμο λαών που συνυπήρχαν για δεκαετίες ειρηνικά. Ο πόλεμος τους προκάλεσε αμέτρητες αιματοχυσίες, αλλά και εγκλήματα που συγκλονίζουν μέχρι και σήμερα, όπως είναι η σφαγή της Σρεμπρένιτσα, όπου Σέρβοι από τη Βοσνία, υπό τις οδηγίες του εγκληματία πολέμου στρατηγού Ράτκο Μλαντιντς και με την ενίσχυση ελλήνων φασιστών της Χρυσής Αυγής (που στάλθηκαν στο πεδίο της μάχης στο πλευρό των orthodox brothers υπό την επωνυμία «Ελληνική Εθελοντική Φρουρά»), σκότωσαν 8000 Βόσνιους μουσουλμάνους.
Αυτή τη δεκαετία του πολέμου και της κρίσης (σε όλα τα επίπεδα) ο σκιτσογράφος Aleksandar Zograf αποφασίζει να καταγράψει τις σκέψεις και τις μαρτυρίες του απ’ την καθημερινή του ζωή στη Σερβία, οι οποίες ανθολογούνται στο comic «Χαιρετίσματα από τη Σερβία», που κυκλοφορεί στα ελληνικά απ’ τις εκδόσεις ΚΨΜ. Οι αφηγήσεις του αφορούν τη ζωή των απλών ανθρώπων σε περίοδο πολέμου, τις κακουχίες και τον τρόμο που προκαλούν οι καθημερινές σφαγές και οι βομβαρδισμοί των πόλεων. Ο ίδιος τονίζει ότι δεν επιχειρεί να κάνει δημοσιογραφία μέσα απ’ τα comics του, αλλά χαρακτηρίζει την τέχνη του ως «φανταστικό ρεαλισμό με λίγο από ρώσικη παράδοση».
Ο φανταστικός ρεαλισμός του Zograf είναι συνήθως σκοτεινός, τρομακτικός και σου αφήνει μια γεύση τρόμου. Απ’ τη μια στιγμή στην άλλη ένας ολόκληρος λαός βυθίστηκε σε έναν καθημερινό εφιάλτη, που ούτε φανταζόταν ποτέ ότι θα ζούσε. Ένας λαός σε κρίση και σε παραλήρημα. Ουρές στα μαγαζιά για να αγοράσουν οι άνθρωποι τα απαραίτητα, που είναι υπό εξαφάνιση, λόγω των οικονομικών κυρώσεων του εμπάργκο των ιμπεριαλιστικών χωρών στη Σερβία. Η μαύρη αγορά ανθεί, ενώ ο υπερπληθωρισμός γκρεμίζει καθημερινά την αξία του χρήματος και της εργατικής δύναμης των Σέρβων. Και ενώ η οικονομική κρίση δεν σταματάει το 1999 το ΝΑΤΟ για μήνες βομβαρδίζει καθημερινά στόχους στη Σερβία, αφήνοντας πίσω του μια χώρα με διαλυμένες υποδομές και αμέτρητους άμαχους νεκρούς.
Μάλιστα όσον αφορά την περίοδο των καθημερινών βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ, ο Zograf άρχισε να εκδίδει εβδομαδιαία σκιτσάκια σε εφημερίδα των ΗΠΑ με τον τίτλο «Χαιρετίσματα απ’ τη Σερβία», όπου έκανε ανταποκρίσεις από τον πόλεμο σε μορφή comic strip. Όμως δεν περιορίστηκε στις εβδομαδιαίες του εικόνες, αλλά αντίθετα έστελνε κάθε μέρα αναλυτικά e-mails, τα οποία έφταναν στα email boxes πολλών μέσα από προωθήσεις του ίδιου και αναγνωστών του, ενώ αναδημοσιεύονταν και σε ενημερωτικά blogs. Μέσα σε αυτά τα e-mails ο Zograf κράτησε τις καθημερινές μαρτυρίες πολλών τραγικών γεγονότων που συνέβησαν εξαιτίας των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ, τα οποία ίσως αλλιώς να είχαν χαθεί στη λήθη και αποτελεί και αυτοτελώς μια ενδιαφέρουσα ιστορική πηγή για όποιον ενδιαφέρεται να μάθει για αυτή τη σημαντική στιγμή της ιστορίας των Βαλκανίων.
Όμως, πέρα από την εναντίωσή του στο ΝΑΤΟ, ο Zograf έχει και έναν έντονο αντικυβερνητικό λόγο. Έτσι λοιπόν στο στόχαστρό του βρίσκεται και η κυβέρνηση Μιλόσεβιτς, καταδικάζοντας όμως παράλληλα και την ιμπεριαλιστική επέμβαση των ΗΠΑ στη χώρα του. Στην πραγματικότητα ο Zograf είναι ένας οραματιστής της ειρήνης και της φιλίας των λαών. Εναντιώνεται στον εθνικισμό και τα εθνικά παραληρήματα τόσο των συμπατριωτών του, όσο και των γειτονικών τους λαών και ονειρεύεται μια ζωή χωρίς πολέμους και μίση ανάμεσα στους ανθρώπους.
Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι ο φανταστικός ρεαλισμός του Zograf έρχεται με μια σύγκρουση του εξωτερικού και του εσωτερικού του κόσμου. Ο ίδιος έχει πλούσια φαντασία, η οποία αποτυπώνεται και στις ιδιαίτερες μορφές και παραλλαγές των χαρακτήρων που εμφανίζονται στα comics του. Μάλιστα είχε την ιδέα -την οποία μοιράστηκε και με άλλους φίλους του καλλιτέχνες- να κάνει comics τα όνειρά του. Έτσι λοιπόν στα comics του βλέπουμε συχνά να ξεφεύγει απ’ τον καθημερινό πανικό του πολέμου και του θανάτου μέσα απ’ τα φανταστικά τοπία των ονείρων του. Ο ίδιος ακόμα εξομολογείται ότι ήταν πάντα στο παρελθόν κλεισμένος στον εσωτερικό του κόσμο και είναι παράδοξο για τον ίδιο ότι έχει βγει στον έξω κόσμο για να κάνει τις ανταποκρίσεις του για τον πόλεμο. Η φαντασία του διαπλέκεται με τον ρεαλισμό και δίνει ένα άρτιο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα σε ασπρόμαυρο φόντο, το οποίο μπορεί να διαβαστεί, είτε ως μια μαρτυρία πολέμου, είτε και ως μια προειδοποίηση για τη φρίκη στην οποία οδηγούν τους λαούς ο πόλεμος και οι εθνικισμοί.
Ο Zograf επιλέγει να σκιτσάρει σε αυτό το θλιβερό φόντο, σε αντίθεση με άλλους ομοτέχνους του που ο πόλεμος τους οδηγεί σε καλλιτεχνική παύση. Ο Brecht αναρωτιόταν «Στον καιρό της φρίκης θα τραγουδάμε ακόμα;» και απαντούσε ότι «Ναι θα τραγουδάμε. Το τραγούδι της φρίκης». Έτσι και ο Zograf στα «Χαιρετίσματα από τη Σερβία» τραγουδάει το «τραγούδι της φρίκης» διηγούμενος τις τραγικές ιστορίες καθημερινών ανθρώπων στον καιρό του πολέμου και της ανόδου των εθνικισμών. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα χρήσιμη συλλογή comics απ’ τις εκδόσεις ΚΨΜ, λόγω και της επικαιρότητας των εθνικισμών που έχουν ξαναξυπνήσει στα Βαλκάνια με τη διαμάχη για το Μακεδονικό.
