Υπάρχουν τόσες πολλές λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιούμε στην επιστημονική φαντασία – ακόμη και στην επιστήμη – χωρίς να το σκεφτόμαστε πολύ. Αλλά από πού προέρχονται οι όροι «death ray», «γαιοποίηση», «μυαλό κυψέλης», «τηλεπάθεια» και «παράλληλο σύμπαν;»;
Βασικές πηγές για αυτήν την ανάρτηση είναι το εξαιρετικό Brave New Words: The Oxford Dictionary of Science Fiction του Jeff Prucher (ο Prucher έγραψε επίσης μια συναρπαστική θέση για τις επιστημονικές λέξεις που προέρχονται από την επιστημονική φαντασία), το Τhe Oxford English Dictionary science fiction words citation project και το Oxford English Dictionary. Είναι όλα υπέροχα μέρη για να χαθείτε για λίγες μέρες.
Προσπάθησα να βρω την παλαιότερη παραπομπή κάθε λέξης, αλλά εκτός από περιπτώσεις στις οποίες κάποιος επινόησε έναν όρο, είναι πιθανό να υπάρχουν προηγούμενα παραδείγματα αυτών των λέξεων. Ακόμα, οι πρώτες χρήσεις αυτών των λέξεων παρέχουν μια ενδιαφέρουσα ματιά στη λογοτεχνική, γλωσσική ή ακόμα και επιστημονική μας ιστορία.
1.Εξωγήινος (Alien): Ο όρος Alien είναι μια λέξη που χρησιμοποιείται από καιρό όταν γίνεται αναφορά σε κάτι ξένο, αλλά πότε έγινε η λέξη που ορίζει μια ύπαρξη από έναν άλλο πλανήτη; Το πρώτο πρόσωπο που χρησιμοποίησε την λέξη alien μ’ αυτόν τον τρόπο ήταν πιθανώς ο βικτοριανός ιστορικός και δοκίμιογράφος Thomas Carlyle, ο οποίος κάποια στιγμή άφησε πίσω του τον διανοούμενο τρόπο ζωής του για να εργαστεί ως δάσκαλος του γιου ενός αγρότη στο Γιορκσάιρ. Σε μια επιστολή προς έναν φίλο, ο Carlyle είναι εσκεμμένα (και διασκεδαστικά) μελοδραματικός για τη ζωή στο Γιορκ και για την ανικανότητά του να ταιριάξει με τους νέους γείτονές του, «Είμαι σαν ένα ον που ρίχτηκε από έναν άλλο πλανήτη σε αυτή τη σκοτεινή χερσαία μπάλα», έγραψε, «ένας ξένος, ένας προσκυνητής ανάμεσα στους κατόχους του». Στην επιστημονική φαντασία, η λέξη «alien» δεν είχε χρησιμοποιηθεί ως ένας συνολικός όρος για εξωγήινα όντα μέχρι το 1929, όταν οι Science Wonder Stories δημοσίευσαν την ιστορία του Jack Williamson: The Alien Intelligence. Δεν έγινε αμέσως κατανοητό. Πολλές πηγές αναφέρουν την πρώτη χρήση της λέξης «alien» για εξωγήινα όντα στην επιστημονική φαντασία, όπως η ιστορία του 1934 του Philip Barshofsky «One Prehistoric Night», που αναφέρεται στους Αρειανούς ως εξωγήινους. Θα ήταν σίγουρα μια ευοίωνη εισαγωγή για τη λέξη. Η ιστορία περιλαμβάνει Αρειανούς που ταξιδεύουν στην προϊστορική Γη για να πολεμήσουν τους δεινόσαυρους.
2. Ανδροειδές (Android): Πολύ πριν από την εφεύρεση της λέξης «ρομπότ», οι άνθρωποι ονειρεύονταν τα μηχανικά όντα. Τεχνίτες ρολογιού που κατασκευάζουν αυτόματα πουλιά που χτυπούν τα φτερά τους, μοναχοί που διαλογίζονται με σιωπηρή προσευχή, κούκλες που σερβίρουν τσάι ή παίζουν σαντούρι. Φυσικά, οι μύθοι ανακαλύφθηκαν για τα automata που θα μπορούσαν να κάνουν απίστευτα – για το χρόνο και την τεχνολογία που ήταν διαθέσιμα, αδύνατα- πράγματα. Ένας από αυτούς τους θρύλους περιβάλλει τον καθολικό άγιο Albertus Magnus του 13ου αιώνα, ο οποίος υποτίθεται ότι έχει κατασκευάσει ένα μηχανικό κεφάλι που θα μπορούσε να απαντήσει στα ερωτήματα που θα του έθεταν. Όταν ο Ephraim Chambers έγραψε την 1728 Cyclopædia του το 1728 , συνέδεσε το ελληνικό πρόθεμα για τον «άνθρωπο» («andr-») με το επίθημα «έχοντας τη μορφή ή την ομοιότητα» («-oid») όταν περιέγραφε το μυθικό κατασκεύασμα του Albertus Magnus, ονομάζοντάς το «androides». Μέχρι τον 19ο αιώνα, η λέξη βρισκόταν για τα καλά στην επικαιρότητα και την χρησιμοποιούσαν στις αιτήσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για τα ανθρωπόμορφα ρομπότ. Η Lucasfilm κατέχει το εμπορικό σήμα στη συντομευμένη μορφή της λέξης «droid». Η πρώτη περίπτωση αυτής της μορφής της λέξης μπορεί να είναι η ιστορία του 1952 του Mari Wolf, Robots of the World! Arise! – αλλά ποτέ δεν τεκμηριώθηκε.
3.Ansible: Η Ursula Κ. Le Guin έγραψε αυτή τη λέξη για μια συσκευή στιγμιαίας επικοινωνίας στις τεράστιες αποστάσεις του διαστήματος στο μυθιστόρημα του 1966, Rocannon’s World. Το χρησιμοποίησε στα μεταγενέστερα έργα της και σύντομα εξαπλώθηκε και στα έργα άλλων συγγραφέων επιστημονικής φαντασίας. Αλλά από πού προέρχεται η λέξη; Σε μια δημοσίευση του στο Usenet το 2001 ο Dave Goldman ισχυρίζεται ότι η Le Guin του είπε ότι η λέξη «ansible» προέρχεται από τη λέξη «answerable» (αυτός που μπορεί να απαντηθεί) και ενθουσιάστηκε όταν έμαθε ότι η λέξη αποτελεί επίσης και αναγραμματισμό της λέξης «lesbian».
4. Ακτίνα (Beam): Ενώ η λέξη «beam» ξυπνά εικόνες του Captain Kirk να λέει «Beam me up, Scotty», το beam αναφέρεται ήδη για την μεταφορά της ύλης στην καταχώρηση «Matter Transmitter» του λεξικού επιστημονικής φαντασίας του 1951. Το «Beamed» χρησιμοποιείται ως ρήμα για να περιγράψει πώς οι πομποί της ύλης χρησιμοποιούνται σε μυθιστορήματα, όπως το «The Story of Null-A» του του AE van Vogt και το «The Last Spaceship» του Murray Leinster (μια ιστορία γεμάτη από fighting-beam, pain-beams και όλων των ειδών τα beams), αλλά καμία από αυτές τις ιστορίες δεν χρησιμοποιεί το «beam» ως ρήμα. Είναι ένα παράδειγμα ενός όρου που δεν προέρχεται από την ίδια την επιστημονική φαντασία, αλλά από τις περιγραφές της επιστημονικής φαντασίας.
5.Blaster: Ποιος χρησιμοποίησε πρώτα το blaster; Ο (μάλλον μυστηριώδης) συγγραφέας Nictzin Dyalhis θεωρείται ότι ήταν ο πρώτος που ανέφερε ένα scifi όπλο ως «blastor» (με «o») στο «When the Green Star Waned», μια πρώτη καταχώρηση στο είδος space opera, το 1925:
“Εξαρτιόταν από μένα, υπακούοντας στην επιτακτική εντολή του Hul Jok, κράτησα το Blastor μου να σημαδεύει μπροστά μου. Βυθίστηκα σε μια τερατώδη φαντασία, με κατέκλυζε μια ασχήμια – δεν ξέρω πώς, γιατί δεν έβλεπα κανένα πόδι και δεν έχω φτερά – ήταν στην μια άκρη και θα έπεφτε πάνω μου, αλλά ενστικτωδώς έσυρα μπροστά το κλείστρο του μικροσκοπικού Blastor, και εκείνο το κακό πράγμα εξαφανίστηκε – εκτός από μερικά κομμάτια των άκρων του – καταδικασμένο στο τίποτα από τη δόνηση που εκτοξεύτηκε από τον ισχυρό μικρό διαλύτη.”
Αυτή μπορεί επίσης να είναι η πρώτη χρήση της λέξης «disintegrator» για να αναφερθεί σε ένα όπλο στην επιστημονική φαντασία.
6. Μονάδες (credit): Η πιο γενική μορφή συναλλάγματος του κόσμου εμφανίζεται αρχικά στο The Mightiest Machine του John W. Campbell, το οποίο είχε μεταφερθεί στη σειρά Astounding ξεκινώντας τον Δεκέμβριο του 1934 με πρωταγωνιστή τον κατ’ επανάληψη χαρακτήρα του Aarn Munro, όταν κάποιος διαμαρτύρεται για το ότι έχει χτίσει ένα «ιπτάμενο εργαστήριο των πέντε εκατομμυρίων». Αργότερα, ο ίδιος χαρακτήρας προτείνει την ονομασία ενός πυραύλου «Μικρός credit-φάγος» αφού μόνο η άτρακτος του κόστισε το αστρονομικό ποσό των δυόμισι εκατομμυριών credits.
7. Κρυοστάση (Cryostasis): Η λέξη «cryogenics», η μελέτη των υλικών σε χαμηλή θερμοκρασία, προέρχεται από το «cryogen», μια λέξη που δημιουργήθηκε το 1875 για να περιγράψει τις ουσίες που χρησιμοποιούνται για την επίτευξη χαμηλών θερμοκρασιών. Ο Robert Ettinger, ο οποίος θα γίνει γνωστός ως ο «πατέρας» των σύγχρονων κρυονικών, συνέλαβε την ιδέα να παγώσει το σώμα κάποιου για μελλοντική αναγέννηση μετά την ανάγνωση της ιστορίας του Neil R. Jones, The Jameson Satellite που γράφτηκε το 1931, όταν ήταν μόλις 12 ετών. Στην ιστορία, ένας καθηγητής θέλει να δει τη σορό του να διατηρείται για πάντα και έτσι κανόνισε να σταλεί στο ψύχος του διαστήματος μετά το θάνατό του, μόνο για να αναβιώσει αργότερα από μέλη ενός προηγμένου εξωγήινου είδους. Αφού έμαθε για την κρυογονική έρευνα του Jean Rostand, ο ενήλικας Ettinger θα γράψει τη δική του ιστορία επιστημονικής φαντασίας, το The Penultimate Trump, η οποία δημοσιεύθηκε στο Startling Stories το 1948. Αλλά μόλις το 1965 ο Karl Werner, που στη συνέχεια ήταν φοιτητής βιομηχανικού σχεδίου στο Ινστιτούτο Pratt, εφήυρε τον όρο «cryonics» για να περιγράψει τη συντήρηση των σωμάτων μέσω κατάψυξης. Και η Alice Bradley Sheldon, γράφοντας ως James Tiptree Jr., θα χρησιμοποιήσει το πρόθεμα «cryo» για την «cryostasis», υποβάλλοντας ανθρώπινα σώματα σε νεκροφάνεια για μεγάλα ταξίδια στο διάστημα στη ιστορία A Momentary Taste of Being του 1975.
8. Κυβερνοχώρος (Cyberspace): Ο όρος «Cyberspace» είναι από τις λέξεις που έχει ταξιδέψει γρήγορα από την επιστημονική φαντασία στο καθημερινό λεξιλόγιο. Η λέξη προέρχεται, όχι απροσδόκητα, από τον μετρ του cyberpunk, William Gibson, και εμφανίζεται στο πρώτο του διήγημα, Burning Chrome, του 1982. (Ο Gibsonδιάβασε αρχικά την ιστορία δυνατά το 1981, αλλά δεν δημοσιεύθηκε στην Omni μέχρι το επόμενο έτος). Εδώ, το «Cyberspace Seven» είναι το όνομα που χρησιμοποιείται σε έναν υπολογιστή, αλλά η έννοια του cyberspace παίρνει έναν πληρέστερο ορισμό στο μυθιστόρημα Neuromancer του Gibson το 1984:
Κυβερνοχώρος. Μια συναισθηματική παραίσθηση βιώνουν καθημερινά δισεκατομμύρια νόμιμοι χειριστές, σε κάθε χώρα, από παιδιά που διδάσκονται μαθηματικές έννοιες. . . Μια γραφική αναπαράσταση των δεδομένων που αντλήθηκαν από κάθε υπολογιστή στο ανθρώπινο σύστημα. Απροσδόκητη πολυπλοκότητα. Γραμμές φωτός κυμαίνονται στον ανύπαρκτο χώρο του νου, συστάδες και αστερισμοί δεδομένων. Όπως τα φώτα της πόλης που υποχωρούν….
9. Ακτίνα Θανάτου (Death Ray): Εδώ είναι μια σπάνια φράση της οποίας η πρώτη εμφάνιση θεωρείται ότι δεν προέρχεται από τη λογοτεχνία, αλλά από τον κινηματογράφο. Το 1914, το Whartons Studios και το Pathé Exchange κυκλοφόρησαν το The Exploits of Elaine, μια κινηματογραφική σειρά με 14 μέρη στο στυλ του The Perils of Pauline. Το ένατο κεφάλαιο του Exploits έχει τίτλο «The Ray Ray» και περιλαμβάνει έναν επιστήμονα που ονομάζεται LeCroix ο οποίος αναπτύσσει ένα όργανο που συγκεντρώνει τις ακτίνες υπέρυθρης ακτινοβολίας σε μια θανατηφόρα ακτίνα που θα μπορούσε να σκοτώσει ένα άτομο εάν στόχευε στον εγκέφαλό του, μια που θα μπορούσε μόνο να αποκλίνει από μια ασπίδα πλατίνας με αμίαντο. Ενώ είναι η πιθανή πηγή του όρου «death ray», δεν είναι η πρώτη ιστορία που αναφέρει μια. Η ιστορία του George Griffith, World Masters του 1903 αναφέρεται σε ένα τρομακτικό όπλο ακτίνων, απλά δεν ονομάζεται «death ray».
10.Dystopia (Δυστοπία): Η λέξη «Utopia» (ουτοπία) επινοήθηκε από τον Thomas More για το έργο πολιτικής φιλοσοφίας του 1516, χρησιμοποιώντας τις ελληνικές λέξεις για «καλό» (ευ), «όχι» (ού) και «τόπος» ώστε η λέξη ουτοπία να σημαίνει ταυτόχρονα «καλό μέρος» και «όχι θέση». Η δυστοπία παρουσιάζεται επίσης για πρώτη φορά σε ένα έργο πολιτικής φιλοσοφίας, σε μια ομιλία του John Stuart Mill του 1868 ενώπιον της βρετανικής Βουλής των Κοινοτήτων. Θα μπορούσαμε να καταλήξουμε σε μια διαφορετική λέξη για να περιγράψουμε τις αντι-ουτοπίες μας. Ωστόσο, το 1818, ο Jeremy Bentham (ο ίδιος άνθρωπος του οποίου ο σκελετός και το κεφάλι διατηρούνται στο Πανεπιστημιακό Κολλέγιο του Λονδίνου) δημιούργησε τον όρο cacotopia (από την ελληνική λέξη «κακός»), μια λέξη που χρησιμοποιεί επίσης ο Μιλ στην ομιλία του στη Βουλή των Κοινοτήτων .
11.Πρώτη Επαφή (First Contact): Ο Murray Leinster δεν επινόησε μόνο τη φράση με τον τίτλο της πρώτης του νουβέλας First Contract του 1945 αλλά επίσης έχει εισάγει την έννοια του παγκόσμιου μεταφραστή. Στο First Contact βρίσκει δύο τεχνολογικά προηγμένες συνεδριάσεις και βρίσκει ένα τρόπο να ανταλλάξουν τεχνολογίες ενώ αντιμετωπίζουν τη δυσπιστία τους. Αφού βγήκε το Star Trek: First Contact, οι κληρονόμοι του Leinster μήνυσαν την Paramount Pictures για παραβίαση εμπορικού σήματος. Ωστόσο, ο δικαστής έκρινε ότι ο όρος δεν ανήκε στον Leinster επειδή είχε επιτρέψει την χρήση του και στα έργα άλλων συγγραφέων.
12. Πεδίο ενέργειας (Force Field): Η φράση «force field» εμφανίζεται για πρώτη φορά σε μια έκθεση του Βρετανικού Συνδέσμου για την Προώθηση της Επιστήμης του 1920: «Κάθε άτομο πρέπει να αποτελέσει το κέντρο ενός ηλεκτρομαγνητικού πεδίου δυνάμεως». Αυτά τα πεδία δυνάμεων εξετάστηκαν για πρώτη φορά από τον Humphreys . Στην επιστημονική φαντασία, ξεκινά να εμφανίζεται από το 1931. Στο μυθιστόρημα του 1931 του John W. Campbell, Islands of Space, αναφέρεται ένα πεδίο δύναμης που περιβάλλει μια ξένη πόλη. Την ίδια χρονιά, ο E.E. “Doc” Smith δημοσίευσε τις σειριοποιημένες Spacehounds of IPC, οι οποίες περιέχουν μερικές αναφορές στη θεωρία των «force-field» και στις γεννήτριες.
13.Generation Ship: Η φράση «generation ship» πιθανότατα να προήλθε από ένα κλασικό, αλλά σε μεγάλο βαθμό ξεχασμένο, μυθιστόρημα σχετικά με την ιδέα του EC Tubb «The Space-Born», το οποίο αρχικά είχε δημοσιευθεί σε συνέχειες ως Star Ship στο New Worlds Science Fiction πριν δημοσιευτεί σε μορφή βιβλίου το 1956. Το μυθιστόρημα επικεντρώνεται στην 13η και 14η γενιά ενός generation ship, όπου κάθε άνθρωπος γεννιέται, μαθαίνει μια εργασία αναφορικά με τη λειτουργία του πλοίου και εκτελείται με εντολή του υπολογιστή που είναι υπεύθυνος για την λειτουργία του πλοίου. Τα πράγματα ξεφεύγουν από την ρουτίνα όταν ο αρχηγός της αστυνομίας, ο οποίος είναι αρμόδιος για τις εκτελέσεις αποφασίζει ότι δεν θα εκτελέσει τη δική του θανατική ποινή.
14. Μυαλό-κυψέλη (Hive Mind): Ο James H. Schmitz ήταν ο πρώτος άνθρωπος που αποκάλεσε μια συλλογική εξωγήινη νοημοσύνη ως «hive mind» στην ιστορία του «Second Night of Summer» το 1950, στην οποία οι άνθρωποι σε έναν άλλο πλανήτη δέχονται επίθεση από τους Halpa, του εξωγήινους που θεωρούνται ότι έχουν «the hive-mind class of intelligence». Οι άνθρωποι σώζονται, ασυνήθιστα, από μια ηλικιωμένη γυναίκα, την Granny Wannattel. Το 1973, ξεφεύγοντας από την επιστημονική φαντασία περιέγραψε τη γραφειοκρατία σε μια έκδοση της Daily Telegraph τον Μάρτιο του 1973, «Οι κοινωνικές και αισθητικές συμπεριφορές έχουν περάσει μέσα από τον ομογενοποιητή του γραφειοκρατικού πολυπράγμονος μυαλού». Τώρα το χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε όλα τα είδη κοινωνικών ομάδων που φαίνεται να σκέπτονται και να δρουν με κοινό νου.
15. Πατρογονικός κόσμος (Homeworld): Ο όρος «home-world» ή «homeworld» στην πραγματικότητα προ-χρονολογείται «home planet» στην επιστημονική φαντασία από σχεδόν τέσσερις δεκαετίες. Η πρώτη χρήση της λέξης φαίνεται να είναι από τον συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας και εξερευνητή George Griffith, που είχε πολύ υλικό να αντλήσει από τις περιπέτειες του όταν φαντάστηκε ένα νιόπαντρο ζευγάρι να ταξιδεύει στο ηλιακό σύστημα σε μια σειρά του 1900 για το Pearson’s Magazine. Τελικά, το ταξίδι των νεόνυμφων του που φορούσε κοστούμι θα συλλεγόταν ως το μυθιστόρημα A Honeymoon in Space, αλλά ο όρος «home-world» εμφανίζεται στο πρώτο επεισόδιο, A Visit to the Moon:
Η Ζαΐντι στεκόταν και κοιτούσε για μια ώρα περίπου αυτό το υπέροχο θέαμα του πατρογονικός κόσμου που είχε αφήσει πίσω της, πριν καταφέρει να αποστασοποιηθεί και να επιτρέψει στον σύζυγό της να κλείσει ξανά τις διαφάνειες. Το πολύ μειωμένο βάρος του σώματός της εξάλειψε την κόπωση που στεκόταν συνεχώς όρθια. Στην πραγματικότητα, πάνω στο Astronef μόλις τότε είχε γίνει σχεδόν εύκολο να στέκεται όσο ήταν να ξαπλώσει.
Διαβάστε εδώ το Μέρος 2
Αρχικό κείμενο
