Η ιδέα ότι η ανθρωπότητα κάποια στιγμή θα γίνει ο γονιός του νεκροθάφτη της δεν είναι ξένη στην επιστημονική φαντασία. Ίσα ίσα, βρίσκεται στον πυρήνα του θεμέλιου λίθου της, του Φράνκεστάιν της Μαίρη Σέλλεϊ. Εκεί βέβαια, η ιδέα του Προμηθέα, (της απαρχής δηλαδή αυτής της προβληματικής) συνδυάστηκε με τις γοτθικές καταβολές της ίδιας της συγγραφέας και έτσι εκεί ο «νεκροθάφτης» ήταν, πολύ κυριολεκτικά, ένα πτώμα στο οποίο η ανθρώπινη υπεροψία έδωσε ξανά ζωή, μόνο και μόνο για να στοιχειωθεί τελικά από τη δημιουργία της. Στην εποχή μας, αυτή η ιστορία, έχει μεγαλύτερο νόημα και λογική αν αντί για ανθρώπινα πτώματα, ζωή (και ευφυία) αποκτήσουν οι μηχανές που μας περιβάλλουν.
Οι ιστορίες για Τεχνητή Νοημοσύνη ακολουθούν βέβαια μια καθαρά δυτικότροπη δυιστική παράδοση, μεταξύ σώματος και πνεύματος (εδώ ευφυία), Λόγου και Αισθήσεων. Ένα από τα τρομακτικότερα τέτοια παραδείγματα στην ιστορία του κινηματογράφου, είναι ο HAL 9000, το κόκκινο «μάτι» του οποίου έβλεπε τα πάντα, ήξερε τα πάντα, ήταν παντού, χωρίς ουσιαστικά να είναι πουθενά.
Ακόμα και όταν τελικά η Τεχνητή Νοημοσύνη αποκτά σώμα, είναι οι ανυπέρβλητες συλλογιστικές της ικανότητες που προκαλούν περισσότερο τρόμο, παρά το μεταλλικό τους περίβλημα. Το πρόβλημα στον Terminator (το πρώτο, το ορίτζιναλ) δεν είναι μόνο η βία εναντίον των ανθρώπινων χαρακτήρων, αλλά η ασίγαστη επιδίωξη της, οι μυριάδες τρόποι που υπάρχουν στη διαθεσιμότητα των πρακτόρων του Skynet για την υλοποίηση του θανάτου.
Τέτοιες ιστορίες διαχέουν όλη την πορεία της επιστημονικής φαντασίας και όχι άδικα. Είναι ένα σταθερό άγχος και πηγή φόβου, ένας τρόμος που προέρχεται τελικά από την κατανόηση της υλιστικής ιστορίας.
Ωστόσο, τον προηγούμενο μας αιώνα, ξεκίνησε να παίρνει μια θεωρητική έκφραση και να διακρίνεται από το concept της Τεχνητής Νοημοσύνης και ένα διαφορετικό άγχος του ανθρώπου, το οποίο ενυπήρχε και αυτό στη διανοητική μας παράδοση (βλέπε μύθο του Ίκαρου) αλλά ήταν άλλοτε υποτιμημένο: η έννοια του cyborg, όταν δηλαδή μηχανή και άνθρωπος ενώνονται και φτιάχνουν κάτι διακριτό και από τα δύο, περισσότερο από τα δύο.
Αυτό η ανασκόπηση τελικά της τεχνολογίας σε ανθρώπινο περίβλημα καταφέρνει, απορρίπτοντας τους δυισμούς, να αποτελέσει μια αφορμή να ξαναβάλουμε στη κουβέντα την ανθρώπινη εμπειρία ως σώμα και όχι ως έχουσα σώμα. Να συλλογιστούμε τις Αισθήσεις μέσα στον Λόγο και πως τελικά, μπορούν επιτέλους να συνδυαστούν. Πως επηρεάζονται οι ταυτότητες, οι σχέσεις με τα άλλα σώματα/ ανθρώπους, και τελικά, πόσο νόημα έχουν οι παλιές διαφοροποιήσεις σε μια νέα εποχή διασποράς γνώσης, εμπειριών και φαντασίας.
Το Cyberpunk ήταν η αιχμή του δόρατος σε αυτές τις προσεγγίσεις. Ωστόσο στη μαζική πολιτισμική βιομηχανία του κινηματογράφου πολλές πλευρές του χάθηκαν ή έγιναν όχημα μια πιο συντηρητικές οπτικές, που προσπαθούσαν να εξισορροπήσουν με την κυρίαρχη ιδεολογία τις πολύ πιο προωθημένες, σωματικοποιημένες ιδέες του cyborg.
Επίσης, στο πλαίσιο της απόπειρας απεικόνισης της τεχνολογικοποίησης του σώματος (ή καλύτερα, σωματικοποίησης της τεχνολογίας) τέθηκαν και ζητήματα ομογενοποίησης, αντλώντας από τις σχετικά πρόσφατες εμπειρίες των αρχών του 20ου αιώνα και των φασιστικών καθεστώτων. Ο Darth Vader, ένας χαρακτήρας που δεν τον σκεφτόμαστε συχνά ως cyborg, είναι ένα τέτοιο παράδειγμα στον κινηματογράφο.
Οι Borg και οι Daleks, δύο φυλές cyborg που σκοπό έχουν να καταστρέψουν ή να αφομοιώσουν ό,τι δεν τους μοιάζει, δύο άλλα, αμφότερα από σειρές με πολύ προωθημένο περιεχόμενο (Star Trek και Doctor Who).
Eδώ βέβαια κάνουμε μια απλή αναφορά για όλα αυτά, με σκοπό να δώσουμε ένα context για τις ταινίες που ακολουθούν και τις διαφορετικές εκδοχές που μπορεί να λάβει η ανάλυση/ θέαση τους.
Οπότε συνεχίζουμε!
10) Cyborg (1989)
Ξεκινάμε με τα προφανή. Αυτή η υπερβαίη, ένοχα απολαυστικά κιτς και closeted B’ movie δια χειρός του Albert Pyun (The Sword and the Sorcerer, Captain America) καταφέρνει με ένα cheesy και εκλαικευμένο τρόπο να δώσει όλες τις βασικές προβληματικές της έννοιας του cyborg. Ταυτόχρονα, βασισμένη στο ούτως η άλλως μηχανικά σωματικό παίξιμο του Jean-Claude van Damme (JCVD, Street Fighter) κατάφερε να δώσει μια πολύ απτή και άμεση έκφανση του πόνου της υπέρβασης των ορίων του ανθρώπου. Aνάλογης αισθητικής και θεματικής είναι και το Nemesis ή το Cyborg Cop.
9) Alita: Battle Angel (2019)
Την Alita του Robert Rodriguez (From Dusk Till Dawn, Machete) την αγαπήσαμε παρά τις πολλές αδυναμίες της ως ταινίας. Την αγαπήσαμε για έναν ολοζώντανο, έκδηλα ταξικό cyber κόσμο, για την πολύ γλυκιά ερμηνεία της Rosa Salazar (Undone, Bird Box) και τελικά για την ζεστή προσέγγιση της στα προβλήματα ενός σώματος αιώνιου αλλά μιας καρδιάς ανθρώπινης και πεπερασμένης.
8) Star Trek: First Contact (1996)
Το σκηνοθετικό ντεμπούτο στον κινηματογράφο του Jonathan Frakes ( Star Patrol!) παρουσιάζει τους Borg, μια φυλή cyborg που σκοπός τους είναι να μετατρέψουν τα πάντα σε πλάσματα που τους μοιάζουν, να εξαλείψουν την ατομικότητα και την ελεύθερη θέληση, συνδέοντας τα πάντα στο hive mind του ήλεγχε και τους ίδιους. Δεδομένης και της σοσιαλιστικής (σχεδόν) παράδοσης του Star Trek, oι Borg γίνονται ένα ισχυρό σύμβολο του φασισμού και της αναγκαίας μάχης εναντίον κάθε μορφής του, ειδικά όταν κάνει τις μεγαλόστομες υποσχέσεις τους για δικαιοσύνη (για λίγους) και ειρήνη (εξολόθρευση χιλιάδων).
7) The Colossus of New York (1958)
Μία από τις πιο παλιές ταινίες που αφορούν cyborg, το έργο του Eugène Lourié (The Beast from 20,000 Fathoms, Gorgo) ήταν αρχικά μια προσπάθεια να διευρυνθεί το monster genre που άκμαζε τη δεκαετία του 1950. Ωστόσο ήταν τελικά πολύ ανθρώπινο και απορρίφθηκε. Κοιτώντας το σήμερα, καταλαβαίνει κανείς ότι όντως το cyborg, δεν ανήκει στο εν λόγω είδος. Οι συλλογιστικές της απώλειας ελέγχου της ζωής ως σώμα, της ασυμφωνίας των δυισμών και τελικά η πένθιμη υποταγή σε αυτούς δημιουργούν μια παραφωνία στην τελική επικράτηση των κοινωνικών θεσμών και της ομοιότητας, που ήταν και ο τελικός στόχος των monster movies.
6) Iron Man
(2008)
Nαι, ο Tony Stark είναι cyborg. Διακριτικό, αλλά είναι. Βέβαια η μοναδική φορά που αυτό εξερευνιέται είναι ουσιαστικά στη δεύτερη ταινία καθώς οι βασικές προβληματικές της ταινίας είναι άλλες, ωστόσο αποτέλεσε τη λύδια λίθο ενός ολόκληρου σύμπαντος και ενός από τα πιο ενδιαφέρονται πειράματα στην ιστορία του κινηματογράφου.
5) Upgrade (2018)
Είναι πάντα ενδιαφέρον με πόσους διαφορετικούς τρόπους μπορείς να πεις την ιδία ιστορία. Για παράδειγμα οι ιστορίες εκδίκησης. Με αυτή ως βάση μπορείς να πεις μια νεογοτθική ελεγεία (The Crow), μια φασιστική παρακμιακή extravaganza η οποία θα ευχαριστούσε ακροδεξιούς μπογδανόφιλους (Brawl in Cell Block 99) ή ένα cyberpunk διαμάντι όπως το Upgrade. Σε σενάριο και σκηνοθεσία του Leigh Whannell ( Insidious: Chapter 3, The Invisible Man) το Upgrade συνδυάζει τα παραδοσιακά cyborg θέματα, με μια γνήσια ατμόσφαιρα horror (βασισμένη στην έωλη και αινιγματική κινηματογράφηση) αλλά και χορογραφίες μάχης που κουβαλούσαν την απόκοσμη, αφύσικη αλλά αποτελεσματική κινησιολογία των μηχανών, ερμηνευμένων με την οριακά κουλεσοβική παρουσία του Logan Marshall-Green (Spider-Man: Homecoming, Black Dog, Red Dog).
4) RoboCop
(1987)
Έχοντας αρκετά κοινά με το Cyborg, το RoboCop του βίαιου μάστορα Paul Verhoeven (Total Recall, Starship Troopers, Flesh+Blood) καταφέρνει, ταυτόχρονα, να αποτελέσει ένα σχόλιο για την κρατική βία, το gentrification και, κυρίως, τον σύγχρονο άνθρωπο/γρανάζι σε ένα σύστημα που ενισχύει και ενισχύεται από την εκμετάλλευση. Όλα αυτά, κάτω από μια φαντασμαγορικά χορογραφημένη βία. Δυστυχώς οι επόμενοι σκηνοθέτες της σειράς απέτυχαν παταγωδώς σε όλα τα παραπάνω.
3) Ghost in the Shell
(1995)
Ίσως μία από τις πιο αναγνωρίσιμες εικόνες όταν λέμε cyborg και cyberpunk να είναι η anime ταινία του Mamoru Oshii ( The Sky Crawlers, The Red Spectacles ) βασισμένο στο ομώνυμο manga του Shirow Masamune. Η συνεχής σκέψη για την ανθρώπινη εμπειρία ως σώμα θαυμαστό, η επανεφεύρεση του εαυτού και της ταυτότητας δίνεται με έναν τόσο ανεξίτηλο και οπτικά πανέμορφο τρόπο που αναπόφευκτα η σκέψη μας δεν μπορεί παρά να κοντοσταθεί σε αυτή την ταινία. Είναι άλλωστε και ο λόγος που ουσιαστικά δεν έχει ξεπεραστεί, παρά τις προσπάθειες είτε να επαναδημιουργηθεί είτε να σπιλωθεί (ο λόγος για το εγκληματικό remake με την Scarlett Johansson ).
2) Τerminator 2 (1991)
Μπουμ, ανατροπή. Ενώ οι περισσότερες ταινίες της λίστας αναφέρουν ανθρώπους το σώμα των οποίων ενισχύθηκε από μηχανές, το Terminator 2 του James Cameron (Avatar, Titanic) περιγράφει (ατελώς) μια αντίθετη διαδικασία. Εδώ μηχανές αποκτούν σταδιακά πιο εξανθρωπισμένο σώμα, έρχονται πιο κοντά στην ανθρώπινη εμπειρία ως έχουσες ένα τέτοιο σώμα και, τελικά, αλλάζουν τον τρόπο που σκέφτονται και πράττουν για να προσαρμοστούν σε αυτές τις νέες, πέρα από διαχωρισμούς καταστάσεις.
1) Blade Runner (+ Blader Runner 2049)
Και με αυτή τη συλλογιστική, ποια άλλη ταινία θα μπορούσε να βρίσκεται στην κορυφή, παρά το αριστούργημα του Ridley Scott (The Martian, Gladiator), όπου oι ρέπλικες ανθρώπων συλλογίζονται για τη θνητότητα τους, θρηνούν για τις ζωές που χάνονται «σα δάκρυα στη βροχή» ή, όπως στον πνευματικό διάδοχο της ταινίας του 1982, το οπτικά μαγικό Blader Runner 2049 του Denis Villeneuve (Arrival, Sicario), γεννούν ζωή και αγωνιούν για αυτή;
Είναι τελικά οι ρέπλικές πιο άνθρωποι από τους ανθρώπους, μήπως τελικά κατάφεραν να ξεπεράσουν εντελώς τους διαχωρισμούς; Είναι μάλλον αμφίβολο ότι οι θεματικές αυτές θα ξεπεραστούν, ειδικά τώρα που το Blade Runner επανέρχεται στο προσκήνιο κυρίως για τα δυστοπικά χαρακτηριστικά του.
