Η Κλάρα είναι μια ΤΦ, μια τεχνητή φίλη, μια κούκλα τεχνητής νοημοσύνης ειδικά κατασκευασμένη για να κρατά συντροφιά σε παιδιά και εφήβους. Η Κλάρα είναι διαφορετική από τους υπόλοιπους ΤΦ, είναι ευαίσθητη, παρατηρητική και πιο ανήσυχη, από τη βιτρίνα του καταστήματος όπου εκτίθεται παρατηρεί το μικρό κομμάτι κόσμου που της διατίθεται, τους ανθρώπους και τις αντιδράσεις τους, τις σχέσεις τους με τους δικούς τους ΤΦ, και εξάγει τα συμπεράσματά της, με μια ακόρεστη δίψα για γνώση και μάθηση. Μια μέρα, θα γνωρίσει τη 14χρονη Τζόσι, που αμέσως θα εκδηλώσει ενδιαφέρον για να την πάρει, παρά τους δισταγμούς της υπερπροστατευτικής Μητέρας της. Η Κλάρα θα νιώσει απευθείας μια βαθύτερη σύνδεση με την Τζόσι, θα αφοσιωθεί από την πρώτη μέρα στην αποστολή της να την προσέχει και να εγγυάται την ευημερία της και δεν θα διστάσει να μεταχειριστεί κάθε μέσο προκειμένου να την κρατήσει ασφαλή.
Ο Kazuo Ishiguro, στο πρώτο του μυθιστόρημα μετά τη βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2017, και που κυκλοφόρησε πρόσφατα στη χώρα μας από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση Αργυρώς Μαντόγλου, καταπιάνεται και αναπτύσσει περαιτέρω θεματικές γνώριμες ήδη από παλιότερα έργα του, όπως αυτή της τεχνητής νοημοσύνης σε αντίστιξη με την ανθρώπινη φύση και των βαθύτερων, ουσιαστικότερων χαρακτηριστικών που μας κάνουν ανθρώπους, βασική θεματική του αριστουργήματός του, «Μη μου λες αντίο», και αυτή της μνήμης, των δυνατοτήτων και των ορίων της, και της σύγκρουσης του παρελθόντος, αγνού αλλά και ρομαντικοποιημένου, με το ζοφερό παρόν και τις διαψεύσεις του, μοτίβο που απασχόλησε τον μεγαλύτερο όγκο του συγγραφικού έργου του, από τον «Καλλιτέχνη του ρέοντος κόσμου» μέχρι τα «Απομεινάρια μιας μέρας».
Ακροβατώντας διαρκώς ανάμεσα στα είδη, στο μεταίχμιο μεταξύ της επιστημονικής φαντασίας, της δυστοπίας, του κοινωνικού μυθιστορήματος και του ψυχολογικού ρεαλισμού, ο Ishiguro σκιαγραφεί μια κοινωνία τεχνολογικά προηγμένη αλλά μοναχική και αποστειρωμένη, μια κοινωνία μοναξιάς, αποξένωσης και δυστυχίας, όχι τόσο μακριά από τη δική μας. Την κοινωνία αυτή γνωρίζουμε μέσα από την οξυδερκή ματιά της αφηγήτριάς του, της Κλάρα, που προσπαθεί εναγωνίως να προσλάβει και να αποκρυπτογραφήσει τον κόσμο γύρω της, ακόμα και όταν αυτός φαντάζει χαοτικός, τεμαχίζεται σε κουτιά, αναγιγνώσκεται αποκλειστικά μέσα από μοτίβα και τα όρια της πραγματικότητας γίνονται δυσδιάκριτα. Παρ’ ότι, τεχνικά, όχι άνθρωπος αλλά μηχανή, η Κλάρα επιδεικνύει μεγαλύτερη ενσυναίσθηση, ευαισθησία και συμπόνια από τους περισσότερους ανθρώπους γύρω της, ένας φάρος ειλικρίνειας, ανιδιοτέλειας και αγάπης. Μέσα από τα μάτια της Κλάρα, ο Ishiguro ψυχογραφεί και τους υπόλοιπους χαρακτήρες του, με μια αφηγηματική ενάργεια και διεισδυτικότητα εφάμιλλη ενός Ντοστογιέφσκι και ενός Χένρι Τζέιμς, από την Τζόσι, ευαίσθητη, ιδιόρρυθμη και πεισματάρα, μέχρι τη Μητέρα, αρχικά ψυχρή και απόμακρη, αλλά με τόση αγάπη και πόνο σκαλισμένο μέσα της.
Με πρωτοπρόσωπη αφήγηση και μια φωνή φαινομενικά αποστασιοποιημένη, αλλά κατά βάθος τόσο ζεστή και τρυφερή, ο Ishiguro ψηλαφεί τα μύχια της ανθρώπινης ύπαρξης και συνείδησης και στοχάζεται πάνω στα εγγενή στοιχεία της ανθρώπινης φύσης, ποιό είναι τελικά αυτό το απώτερο κομμάτι εντός μας που μας κάνει ανθρώπους. Σε μια αφήγηση αινιγματική, υπαινικτική, με τα θραύσματα του διηγηματικού παζλ να τοποθετούνται σταδιακά στη θέση τους, αρχικά διάσπαρτα και κατακερματισμένα, όπως τα κουτιά στα οποία ανατέμνει την πραγματικότητα η Κλάρα, ο συγγραφέας μας εμπιστεύεται στα μηχανικά χέρια της μοναδικής αφηγήτριάς του, για να αντικρίσουμε με τα δικά της μάτια τους ανθρώπους και τις αλληλεπιδράσεις τους, τα βαθύτερα συναισθήματα, επιθυμίες και αγκυλώσεις τους, και να τους εντάξουμε στο ευρύτερο πλαίσιο ενός κόσμου σε αποσύνθεση, μελαγχολικού και μοναχικού.
Το η «Η Κλάρα και ο Ήλιος» είναι επίσης μια σπουδή πάνω στην απώλεια, στο πένθος και τους αμυντικούς μηχανισμούς που γεννά, αλλά και στην ίδια τη μητρότητα: η φιγούρα της Μητέρας στέκει επιβλητική, περίλυπη και τραγική, γκρίζες ζώνες της ηθικής φωτίζονται, αμφισβητήσιμες επιλογές αιτιολογούνται. Είναι, όμως, και ένα μυθιστόρημα πολιτικό, για τις ταξικές διαφορές και το απότοκό τους κοινωνικό χάσμα, για την υποκρισία και την αλαζονεία των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, για την απρόσωπη αναλγησία του καπιταλισμού που εμποτίζει ακόμα και τις, έως τότε αμόλυντες, παιδικές ψυχές. Η επικράτηση των καινοφανών ΤΦ και η κατάληψη της δημόσιας σφαίρας, κοινωνικής και εργασιακής, από τις μηχανές τεχνητής νοημοσύνης, με αποτέλεσμα ενίοτε τον παραγκωνισμό και την περιθωριοποίηση των αληθινών ανθρώπων, λειτουργεί αριστοτεχνικά ως αλληγορία για τον ρατσισμό, την ξενοφοβία και παντός είδους προκαταλήψεις απέναντι σε ό,τι εκλαμβάνουμε ως αλλότριο και επικίνδυνο, μια αλληγορία πιο επίκαιρη από ποτέ στη σύγχρονη Βρετανία του Brexit, όπου και διαμένει ο Ishiguro.
Θεμελιώδη ηθικά, θεολογικά, οικολογικά, πολιτικά και φιλοσοφικά ερωτήματα εγείρονται, διατυπωμένα εύληπτα και κατανοητά δια στόματος της Κλάρα, αλλά με απόλυτη διαύγεια και οξυδέρκεια: πόσο ανεκτικοί είμαστε απέναντι στο διαφορετικό, πόσο χώρο του παραχωρούμε στη δημόσια σφαίρα μέχρι να το εκλάβουμε ως απειλή για εμάς και τα ατομικά μας δικαιώματα;Μέχρι ποιά, θεμιτά, όρια μπορεί να φτάσει ένας γονιός για να διαχειριστεί την απώλεια; Υφίσταται η έννοια της ανθρώπινης καρδιάς και ψυχής, της βαθύτερης ουσίας της ανθρώπινης φύσης, αμετάβλητης, μοναδικής και αμίμητης, ή είμαστε απλώς ένα σύμπλεγμα εγκεφαλικών συνάψεων, τίποτα που η επιστήμη δεν μπορεί να κατασκευάσει και να κοπιάρει; Υπάρχει κάποιος παντοδύναμος, παντεπόπτης, φιλεύσπλαχνος Θεός, που νοιάζεται για τη δυστυχία μας και στο έλεος του οποίου μπορούμε να προσμένουμε, ή πρόκειται απλώς για μια θεωρητική μεταφυσική κατασκευή, ένα εγκεφαλικό στήριγμα, μια νοητική πατερίτσα για να αντεπεξέλθουμε στην τυχαιότητα και τη ματαιότητα της ζωής; Μέχρι που είμαστε διατεθειμένοι να φτάσουμε για να σώσουμε κάποιον που αγαπάμε;
Ο Kazuo Ishiguro είναι ένας τεχνίτης της γραφής και με συγγραφική μαεστρία, τόσο στη δομή όσο και στα αφηγηματικά μέσα και την εξέλιξη της πλοκής, εντρυφεί σε μερικές από τις πιο πολύπλοκες, πολυεπίπεδες και αμφιλεγόμενες προβληματικές, που συνεχίζουν να διχάζουν και να τοποθετούνται στην γκρίζα ζώνη της ηθικής, δίχως όμως ποτέ αυτό το page-turnerμυθιστόρημα να κουράζει και να χάνει τον ρυθμό, το μυστήριο και το σασπένς του. Ίσως το πιο πολυσχιδές, άρτιο και ολοκληρωμένο έως τώρα έργο του, «Η Κλάρα και ο Ήλιος» αποδεικνύει επάξια πόσο δίκαια ήταν η βράβευση του συγγραφέα της με Νόμπελ, συγκινεί, προβληματίζει και μαγνητίζει, και μας συστήνει μια από τις πιο πρωτότυπες, αυθεντικές και αξιομνημόνευτες αφηγηματικές φωνές που έχουμε διαβάσει στη λογοτεχνία. Ένα αδιαφιλονίκητο αριστούργημα.
