Το αίσθημα ότι τα παραγωγικά χρόνια αφήνονται πίσω, ότι γύρω σου πλέον οι υποχρεώσεις έχουν σχεδόν εκμηδενίσει τα πράγματα που σου έδιναν χαρά και ότι καταναλώνεις περισσότερο χρόνο σε πράγματα που σε κάνουν περισσότερο δυστυχισμένο είναι, δυστυχώς, κάτι πολύ κοινό και συνδεδεμένο με την αίσθηση του να μεγαλώνεις στον σύγχρονο ολοκληρωτικό / ύστερο καπιταλισμό.
Και αυτό είναι λογικό καθώς αφενός πρέπει να θυσιάσεις ένα μεγάλο ποσοστό του χρόνου σου για επιβίωση στη δουλειά, αφετέρου η κατανάλωση απόλαυσης σε γεμίζει συνεχώς τύψεις που δεν απολαμβάνεις/ καταναλώνεις περισσότερο. Στην αρχή αυτό ισοσταθμίζεται από τις αυξημένες φυσικές σου αντοχές, όμως αργότερα, όταν αναγκάζεσαι να διαλέξεις το ένα ή το άλλο η νεύρωση είναι σχεδόν αναπόφευκτη. Αυτή η αποτελμάτωση της ενόρμησης θανάτου έρχεται ξαφνικά να δώσει μια ώθηση στην αρχή της ηδονής, μόνο που αυτή είναι πρόσκαιρη και τόσο πλαστική που τελικά γίνεται στάχτη στο στόμα.
Σε όλα αυτά, η κρίση μέσης ηλικίας συνεπάγεται και μια ξαφνική συνειδητοποίηση ότι τελικά ίσως και να μη συμπαθείς τους ανθρώπους που ξόδεψες όλη σου τη ζωή να ευχαριστείς. Ίσως να μη συμπαθείς την οικογένεια σου, ίσως να μη σε συμπαθεί και αυτή. Σίγουρα δε συμπαθείς το αφεντικό σου και δε θα έπρεπε κιόλας. Οπότε τελικά τι μένει;
Αυτή η υπαρξιακή τελικά, ενδοσκοπική χρήση της κρίσης μέσης ηλικίας έχει δώσει πολλά στον κινηματογράφο γιατί, ποιος θα το πίστευε, οι περισσότεροι σκηνοθέτες ασχολούνται αργά ή γρήγορα μαζί της, άλλοι σταθερότερα άλλοι περιστασιακά, αλλοι απρόσμενα, άλλοι συνειδητά. Εδώ προσπαθήσαμε να κάνουμε μια χαρτογράφηση τέτοιων ταινιών, πολύ υποκειμενικά πάντα.
Γιατί ναι, ο χρόνος γιατρεύει όλες τις πληγές, αλλά τι συμβαίνει αν ο χρόνος είναι το πρόβλημα;
JCVD
Έχοντας ξεπεράσει προ πολλού τα όρια της αυτοαναφορικότητας, ο Mabrouk El Mechri (Nox, Virgil) βάζει τον Jean-Claude Van Damme (Street Fighter, Timecop) να ερμηνεύει ουσιαστικά… τον εαυτό του: έναν πρώην σούπερ σταρ ταινιών δράσης ο οποίος βλέπει πως τα καλύτερα χρόνια του είναι πίσω του και με αφορμή μια ληστεία, αναπολεί, ενδοσκοπεί και τελικά προσπαθεί να συμφιλιωθεί με τις επιλογές του, κυρίως τις λάθος, χωρίς ποτέ όμως να το καταφέρνει απόλυτα.
Η μείξη χρονικών αφηγήσεων και η ακατέργαστη ερμηνεία του ίδιου του Van Damme ο οποίος παίρνει τον εαυτό του σοβαρά ως ηθοποιό αποτελούν τα πολύ δυνατά χαρτιά αυτής της ταινίας, ισοβαθμίζοντας ίσως την υπερφίαλη auter ατμόσφαιρα χαμηλής παραγωγής που επιδιώξε να περάσει ο El Mechri.
A Serious Man
Mία από τις πιο υποτιμημένες ταινίες των αδερφών Coen (Fargo, The Ballad of Buster Scruggs) αυτή η σκωπτική μαύρη κωμωδία, συνδυάζει τον μηδενισμό και την αδιαφορία της κρίσης μέσης ηλικίας με τις θρησκευτικές αναζητήσεις και την εν αγωνιώδη έρευνα για κάποιο, το παραμικρό, νόημα στη ζωή.
Την ίδια στιγμή βέβαια οι δύο καταστάσεις δεν έχουν τη συνηθισμένη κατάληξη: ο πρωταγωνιστής Michael Stuhlbarg (The Shape of Water, Doctor Strange) δε βρίσκει κάποιο μεταφυσικό νόημα που να τον βγάζει από το σκοτάδι του νιχιλισμού. Αντίθετα, γινόμαστε μάρτυρες της καταβύθισης του τόσο όλα τα υπόλοιπα συστήματα στα οποία πίστευε ακυρώνονται μπροστά του.
Τελικά, όπως σε κάθε ταινία των Coen, το αποτέλεσμα δεν είναι ούτε αυτό που περιμέναμε, ούτε αυτό που αξίζαμε. Είναι όμως το πιο πιθανό με βάση τις επιλογές μας.
Paper Man
Το Paper Man λίγοι θα το θυμούνται, κυρίως ως trivia απάντηση στην ερώτηση ποιος ήταν ο πρώτος super hero ρόλος του Ryan Reynolds (Deadpool, Green Lantern) και μία από τις πρώτες εμφανίσεις της Emma Stone (The Favourite, Maniac) γενικά.
Και όμως, αυτή η γλυκόπικρη δραμεντί για έναν αποτυχημένο συγγραφέα, μια κοπέλα που βυθίζεται στις τύψεις και τους φανταστικούς τους φίλους, δια χειρός του ζεύγους Kieran και Michele Mulroney (Power Rangers, Sherlock Holmes) αποτελεί μια πολύ ζεστή και ανθρώπινη δημιουργία, όπου δύο εκ διαμέτρου διαφορετικοί άνθρωποι, σε διαφορετικές στιγμές της ζωής τους είναι πεισμένοι πως η ζωή τους τελείωσε και τελικά καταλαβαίνουν το αντίθετο.
Ο αγαπητός Jeff Daniels (Τhe Martian, The Squid and the Whale, Dumb and Dumber) καταφέρνει απόλυτα με την αθώα αλλά και καταβεβλημένη φιγούρα του να απεικονίζει αυτή την πολύ συχνή διάθεση για απόδραση στα παιδικά χρόνια, που βιώνουμε όλα και πιο έντονα όσο μεγαλώνουμε, μέχρι τελικά να εγκλωβιστούμε σε αυτή.
About Schmidt
Δραμεντί και αυτή, των αρχών του νέου αιώνα, το About Schmidt του Alexander Payne (Nebraska, Sideways) με κεντρική φιγούρα τον θρύλο της μεγάλης οθόνης Jack Nicholson (Τhe Shining, Wolf). Bέβαια ο Payne δεν εστιάζει στις τύψεις για τα λάθη του παρελθόντος, αλλά στην αμήχανη συνειδητοποίηση ότι ξαφνικά μια μέρα ξυπνάς και η ζωή σου έχει τελειώσει. Ο ομώνυμος κεντρικός χαρακτήρας βρίσκεται ξαφνικά σε μια κατάσταση χωρίς ουσιαστικούς δεσμούς, χωρίς μέλλον και χωρίς να έχει βιώσει ουσιαστικά το παρελθόν του, το οποίο ανακαλύπτει εκ νέου σαν υπνοβάτης που ξυπνά.
Σε αυτή την πικρή συνειδητοποίηση έρχονται να προστεθούν τα αμήχανα κωμικά του βήματα στο να κατανοήσει συναισθηματικά τον κόσμο γύρω του και, κυρίως, μια αποξενωμένη οικογένεια. To About Schmidt κλείνει θετικά, δείχνοντας πως τελικά οι πράξεις μας μπορεί να οδηγηθούν σε έναν λυτρωτικό φινάλε, ακόμα και εν αγνοία μας.
Βlue Jasmine
Πολλά μπορεί να ειπωθούν (και έχουν ειπωθεί) για τον Woody Allen (Irrational Man, Crisis in Six Scenes) όμως κανείς δεν αμφισβητεί ότι τον απασχόλησε πολύ ως θέμα ο χρόνος που περνά για έναν άνθρωπο, από υπαρξιακή και ψυχανάλυτική άποψη. Έχοντας δώσει ήδη αρκετές ταινίες για το εν λόγω ζήτημα, με ίσως την πιο ξεκάθαρη το Μidnight in Paris του 2011, επανέρχεται το 2013 με το Blue Jasmine, μία ταινία η οποία αποπειράται να αποδώσει το θέμα της ξαφνικής αλλαγής στις συνθήκες ζωής λόγω της ηλικίας από τη γυναικεία πλευρά.
Το όλο αφήγημα θα κατέρρεε εντυπωσιακά αν δεν υπήρχε η Cate Blanchett (Lord of the Rings, Carol, Thor: Ragnrok) η οποία σε μία από τις καλύτερες στιγμές της, ερμηνεύει μια γυναίκα όπου παρατηρεί ουρλιάζοντας τη ζωή της να τελειώνει και τους γύρω της να την εγκαταλείπουν. Το χειρότερο όμως σε όλα αυτά είναι πως κατανοεί και η ίδια πως πλέον ο καιρός πέρασε και τώρα είναι αργά για να επανορθώσει. Η για το οτιδήποτε.
Το Blue Jasmine είναι μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση, όπου νευρώσεις συναντιούνται με υπαρξιακές αναζητήσεις, κρίσεις μέσης ηλικίας με κρίσεις ζωής συνολικά και τελικά όλα καταλήγουν χαωμένα στους δρόμους μιας αστικής μητρόπολης.
Να σημειωθεί βέβαια πως στην ταινία πλέον υπάρχουν δύο κόκκινες σημαίες: Αφενός η πρώτη είναι του Woody Allen, αφετέρου παίζει και ο κατηγορούμενος για σεξουαλική παρενόχληση από πολλές γυναίκες κωμικούς Louis C.K.
Fantastic Mr. Fox
Σε πολύ πιο στρωτά, αλλά aesthetic μονοπάτια, ο βιρτουόζος Wes Anderson ( The Grand Budapest Hotel, The Royal Tenenbaums) σε ένα από τα πρώτα του stop animation, μας δίνει μια αλεπού η οποία έχει απαρνηθεί την αλήτική ζωή του κλεφτοκοτά για χάρη της οικογένειας. Όντας πάντα ένας άνθρωπος που έδινε πικρά χάπια σε ροζ περιτυλίγματα, ο Anderson σχολιάζει μέσω αυτής της αλεπούς ( τη φωνή της οποίας δίνει ο George Clooney – The Men Who Stare at Goats, O Brother, Where Art Thou?) τις θυσίες που κάνει ένας πατέρας για τα παιδιά του, τα πράγματα και τα κομμάτια του εαυτού του που αφήνει πίσω του, πως παλεύει με αυτά τα φαντάσματα κάθε μέρα και τελικά πως μαθαίνει να τα αποδέχεται.
Προφανώς το Fantastic Mr. Fox δεν εστιάζει μόνο στον ομώνυμο χαρακτήρα. Αντίστοιχα δίνει χρόνο και στα παιδιά να ανταπεξέλθουν τόσο στις συνεχόμενες και αγχώδεις συγκρίσεις με τις σκιές των γονέων τους, αλλά και μεταξύ τους. Γενικότερα ο Anderson μας έδωσε μια οπτικά πανέμορφη και γλυκύτατη κρίση ταυτότητας για όλες τις ηλικίες!
A Single Man
Ένας δημιουργός που έχει επηρεάσει πολύ κάθε χώρο με τον οποίο έχει ασχοληθεί, ο Τom Ford, στην πρώτη του ταινία ως σκηνοθέτης, μας δίνει μια κρίση μέσης ηλικίας σε συνδυασμό με αυτοκτονία, θλίψη και μια κλειστοφοβική ατμόσφαιρα.
Με έναν άψογο Colin Firth (King’s Speech, King’s Men) και το στυλ της δεκαετίας του 1960 σε πρώτο πλάνο, ο Ford μας ξεναγεί στον ψυχισμό ενός ανθρώπου που ξαφνικά συνειδητοποιεί πως οι άγκυρες του με αυτόν τον κόσμο έχουν χαθεί. Αποφεύγοντας με μεγάλη μαεστρία δύσκολες καταστάσεις που θα βάραιναν τον ρυθμό της ταινίας του, χωρίς να κάνει όμως καμία έκπτωση στην απεικόνιση της ανίας που βρίσκει την ανώτερη της μορφή σε αυτή την κατάσταση, το A Single Man καταφέρνει να εικονοποιήσει ένα βαριά ατμοσφαιρικό και βαθιά ανθρώπινο πόνο.
Lost in
Translation
Μία από τις πιο αγαπημένες ταινίες του ελληνικού κοινού, από μία τρομερά ταλαντούχα σκηνοθέτιδα, τη Sofia Coppola και τον Bill Murray (Groundhog Day, Rushmore,, St. Vincent) ίσως στην καλύτερη στιγμή του.
Το εκπληκτικό με αυτή την ταινία δεν είναι απλά ότι δείχνει μια αρρενωπότητα στα όρια της καπιταλιστικά αποδεκτής παραγωγικής της κατάστασης. Γιατί ναι, η κρίση που βιώνει ο χαρακτήρας του Bill Murray είναι σίγουρα κρίση ηλικίας, όμως στην ταινία η ιστορία του αλληλοσυμπληρώνεται και εμπλέκεται με αυτή της Scarlett Johansson (Αvengers, Marriage Story, Jojo Rabbit ), η οποία περνάει την αντίθετη κρίση, προσπαθώντας να οριοθετήσει τη ζωή και τις δυνατότητες της (έστω και αν αυτές ορίζονται μέσα σε ένα πλαίσιο σχέσεων παραγωγής).
Σε κάθε περίπτωση όμως, τα συναισθήματα που αναπτύσσονται ανάμεσα τους, μέσα σε Τόκιο που ορίζει, αν και οριενταλιστικά, τη χαοτική μητρόπολη που σε προσκαλεί να χαθείς μέσα της, είναι αληθινά και για τους δύο. Και ο παραμορφωτικός καθρέπτης που είναι ο ένας για τον άλλον τελικά λειτουργεί ευεργετικά για όλους (συμπεριλαμβανομένου και του κοινού).
Birdman or (The
Unexpected Virtue of Ignorance)
Αυτό το επικό, ταξιδιάρικο μονόπλανο του Alejandro G. Iñárritu (The Revenant, Biutiful) που μαγνήτισε όλα τα βλέμματα το 2014, μας καθοδηγεί, στη βάση του, σε μια βαθιά κρίση μέσης ηλικίας, και μάλιστα με υπερηρωικές / θεαματικές προεκτάσεις.
Ένας ήρωας του παρελθόντος έρχεται αντιμέτωπος με ένα παρόν που δεν καταλαβαίνει και ένα μέλλον, στο πρόσωπο της κόρης του, που τον αποδιώχνει. Μέσα στους διαδρόμους ενός θεάτρου (και της ζωής του) με την κάμερα παρά πόδας, ο Iñárritu μπλέκει ένα υπαρξιακό διάλογο για τη ζωή και τις επιλογές που κάνουμε σε αυτή χωρίς τη δυνατότητα επαναδιαλόγου (ή editing). Μέχρι που τελικά, μια σφαίρα ή ένα ανοικτό παράθυρο ή ένας παλιός υπερήρωας βάλουν τέλος σε όλα.
Ο Micheal Keaton (Batman, Spider-man: Ηome Coming) νιώθοντας πιο άνετος από ποτέ, μας δείχνει (ξανά) πόσο τεράστιος ηθοποιός είναι.
8 ½
Θα ήταν δύσκολο να ολοκληρωθεί μια τέτοια λίστα χωρίς το αυτοαναφορικό και εγωιστικό δημιούργημα του Federico Fellini. Στρέφοντας τη συζήτηση για την κρίση ζωής στην τέχνη, και τις κάμερες στους δημιουργούς, κοιτά πίσω από το παραβάν, τόσο της αίθουσας προβολής όσο και της πραγματικότητας, στο υποσυνείδητο.
Συζητήσεις, άνθρωποι και σχέσεις αγνοούνται, μόνο για τεθούν σε ένα νέο πλαίσιο συζήτησης και, τελικά, να γίνει κατανοητό, πρώτα στον ίδιο τον σκηνοθέτη, πως είναι αυτές οι συνδέσεις με τη ζωή που δίνουν νόημα τόσο στην ίδια όσο και στην τέχνη που γεννά.
