Αυτό δεν είναι ένα κόμικ τρόμου, ούτε άλλη μία ιστορία με φαντάσματα. Το στοιχείο του τρόμου είναι μεν υπαρκτό, αλλά απόλυτα ρεαλιστικό. Πρόκειται για τον τρόμο που προκαλεί η άνοδος της ξενοφοβίας και του ρατσισμού, η οποία με την διεθνή επάνοδο της Ακροδεξιάς τα τελευταία χρόνια -και ιδιαίτερα με την επιστροφή Τραμπ στην Προεδρία των ΗΠΑ- αποκτά δραματική επικαιρότητα. Ειδικότερα, το κόμικ ασχολείται με τον δυσερμήνευτο ανθρωπότυπο που θεωρεί τον εαυτό του προοδευτικό (ακόμα και μαρξιστή!), όμως αναπαράγει με θέρμη τα πιο δυσώδη ακροδεξιά ιδεολογήματα, θέτοντας στο στόχαστρό του τους κατατρεγμένους και τις κατατρεγμένες αυτού του κόσμου, τους μετανάστες και τις μετανάστριες, τα θύματα πολέμων και καταστροφών. Το κόμικ, το οποίο κυκλοφόρησε από τις νεοσύστατες Εκδόσεις του Αύριο, είναι βασισμένο στο διήγημα «Ταξική Πάλη! Μουρμούρισε το φάντασμα» του Μάουρο Βανέτι, το οποίο διασκευάστηκε από τους Βαγγέλη Ζήκο και Λευτέρη Παπαθανάση και σχεδιάστηκε από τον τελευταίο. Εξάλλου, η επιστροφή του Παπαθανάση με νέο έργο μετά από αρκετά χρόνια από την έκδοση του εξαιρετικού Τέρμινους, από μόνη της είναι μία ιδιαίτερα ευχάριστη είδηση.
Ένα φάντασμα πλανιέται…
Το «φάντασμα» που πρωταγωνιστεί στο κόμικ δεν φέρει το αρνητικό φορτίο μίας ιστορίας τρόμου. Πρόκειται για μία ευθεία αναφορά στο διάσημο απόσπασμα απ’ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο για το «φάντασμα του κομμουνισμού» που προσφέρει την ιδέα στους δημιουργούς να προσγειώσουν στη Γη τον Μαρξ ως φάντασμα – τιμωρό. Σκοπός της εμφάνισής του είναι να καταπολεμήσει την διαστρέβλωση της θεωρίας του από τον Ντιέγκο, τον πρωταγωνιστή του βιβλίου, έναν πρώην αριστερό που επιδίδεται στην αρθρογραφία και στην πληκτρολόγηση πύρρειων αναρτήσεων στο διαδίκτυο ενάντια στα μεταναστευτικά κύματα που καταφτάνουν στην Ιταλία.
Η εμφάνιση του Μαρξ θυμίζει αφηγηματικά την εμφάνιση των τριών φαντασμάτων στην «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» του Ντίκενς, καθώς ο Ντιέγκο ταξιδεύει με τον «δάσκαλο» (όπως αποκαλεί τον Μαρξ) στις μεγάλες στιγμές του παρελθόντος της εργατικής τάξης, προκειμένου να βιώσει την πραγματικότητα που αρνείται, με στόχο να απεμπολήσει τις ρατσιστικές του ιδέες. Σε αυτό το ταξίδι στον χρόνο θα βρεθούν μεταξύ άλλων στις υποβαθμισμένες περιοχές που διαβιούσε η εργατική τάξη στην Αγγλία τον 19ο αιώνα, όπως την μελέτησε ο Ένγκελς στο ομώνυμο έργο του, στις συνεδριάσεις της Α’ Διεθνούς και στη στιγμή της κορύφωσης της Οκτωβριανής Επανάστασης. Πρόκειται για ένα ταξίδι με σκοπό να αναπλάσει την ταξική συνείδηση του πρωταγωνιστή.
Ο Μαρξ σε σύγκρουση με την ακροδεξιά ιδεολογία
Παράλληλα, ο Μαρξ θα προσπαθήσει να ξεκαθαρίσει τις πτυχές της θεωρίας του που έχουν διαστρεβλωθεί (με έμφαση κυρίως στην έννοια του «εφεδρικού βιομηχανικού στρατού»), παραπέμποντας στα γραπτά του, αλλά και σε έργα μαρξιστών που θεωρεί ότι ερμηνεύουν ορθά και αναπτύσσουν δημιουργικά την φιλοσοφία του. Θα κλονίσει με τον πολεμικό του τόνο τις βεβαιότητες του Ντιέγκο, ο οποίος είχε την αυταρέσκεια να πιστεύει ότι εκπροσωπεί τις παραδοσιακές μαρξιστικές ιδέες στρεφόμενος κατά των μεταναστευτικών ροών.
Με αυτό το αφηγηματικό τέχνασμα, οι δημιουργοί του κόμικ ασκούν κριτική σε ένα υπαρκτό στην Ευρώπη ρεύμα πρώην αριστερών, οι οποίοι αναφέρονται στην εξιδανικευμένη προβολή κάποιας «παλιάς καλής αριστεράς», προκειμένου να δικαιολογήσουν την συντηρητική στροφή τους σε ζητήματα όπως το μεταναστευτικό. Μολονότι στην Ευρώπη έχουν εμφανιστεί τέτοια κόμματα, όπως της Sahra Wagenknecht που έκανε αίσθηση στις πρόσφατες εκλογές στη Σαξονία και τη Θουριγγία, το φαινόμενο δεν ήταν ιδιαίτερα ορατό στην Ελλαδα. Ίσως μονάχα στην αντιπαράθεση για το Μακεδονικό να εντοπίστηκε μία παρόμοια τάση, η οποία όμως φαίνεται ότι θα γίνει πιο έντονη πλέον, με την στροφή της δημόσιας συζήτησης γύρω από την καταδίκη της «woke ατζέντας», η οποία υποτίθεται ότι ηττήθηκε στις εκλογές των ΗΠΑ, οδηγώντας ακόμα και προοδευτικά άτομα (και πολιτικές οργανώσεις) στην υιοθέτηση συντηρητικών θέσεων σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, φύλου, πολυπολιτισμικότητας κλπ.
Ενδιαφέρουσα είναι η παρατήρηση των δημιουργών σε συνέντευξή τους στον Γιώργο Τσαντίκο ότι -δια στόματος Μαρξ- επιδίωκαν να φέρουν σε δύσκολη θέση ακόμα και τον ίδιο τον αναγνώστη και την αναγνώστριά τους, προβληματίζοντάς τους για πιθανά ρατσιστικά ιδεολογήματα του κυρίαρχου αφηγήματος που έχουν αφομοιώσει, εξαιτίας της ευρείας διάχυσης του ρατσιστικού λόγου στην κοινωνία που δεν αφήνει κανένα/καμία απρόσβλητο/-η. Η αναγνώριση ότι ο ρατσισμός μπορεί να κρύβεται παντού, επηρεάζοντας ακόμη και τους ίδιους τους δημιουργούς, μαρτυρά την πολυπλοκότητα του ζητήματος και την ανάγκη για συνεχή επαγρύπνηση και αυτοκριτική. Από την άλλη, όμως, ο έντονα πολεμικός τόνος (χαρακτηριστικός βέβαια των γραπτών συζητήσεων της μαρξιστικής παράδοσης), ο διδακτισμός του «φαντάσματος», και η επιμονή στην παράθεση αποσπασμάτων για την ορθή ερμηνεία των μαρξικών κειμένων ως μέθοδο κατανόησης του προβλήματος, ίσως ενέχουν τον κίνδυνο να λειτουργήσουν αποθαρρυντικά για την ανάγνωση του από ένα μεγάλο κομμάτι του αναγνωστικού κοινού που δεν είναι εξοικειωμένο με τον μαρξισμό και τις συζητήσεις για την ερμηνεία και τα ρεύματά του.
Πάντως, είναι βέβαιο ότι στην εποχή που ο Τραμπ δηλώνει αποφασισμένος να εφαρμόσει τις αντι-μεταναστευτικές πολιτικές του, που η ευρωπαϊκή ακροδεξιά δυναμώνει επικίνδυνα με τις ευλογίες του Μασκ και που οι πόλεμοι –ιδίως στη Μέση Ανατολή- δεν έχουν τελειωμό, επανέρχεται κατεπειγόντως η ανάγκη για συζήτηση γύρω από τον ρατσισμό, την ξενοφοβία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τον διεθνισμό και οτιδήποτε άλλο τσουβαλιάζεται από την διεθνή ακροδεξιά ως «woke ατζέντα», πριν να είναι αργά! Και το «Φάντασμα» είναι ένα κόμικ που μπορεί να βοηθήσει σε αυτήν την συζήτηση.
