Εγώ, το Ρομπότ – Είναι ο Αsimov ξεπερασμένος;

Nίκος Γιακουμέλος Από Nίκος Γιακουμέλος 6 Λεπτά Ανάγνωσης

Διαβάζοντας το Εγώ, το Ρομπότ, την κλασσική συλλογή διηγημάτων του μεγάλου ρωσοαμερικάνου συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Isaac Asimov η οποία πρόσφατα επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Anubis (σε μετάφραση του πάντα αξιόπιστου Θωμά Μαστακούρη) έρχεται στο μυαλό ένα ερώτημα. Είναι το ύφος αυτό της ρομποτικής, η όψη του μέλλοντος που περιγράφει ο Αsimov ήδη ξεπερασμένη από τα γεγονότα, λογοτεχνικά και, πολύ πιο σημαντικό, κοινωνικά;

Πράγματα τόσο η εικόνα της δεκαετίας του 1990 ως μίας λαμπρής, τεχνολογικά προχωρημένης και οριακά ουτοπικής εποχής φαντάζει όχι μόνο εντελώς ακυρωμένη αλλά, ακόμα και σε σύγκριση με το δυστοπικό 1984, ανεδαφικά αισιόδοξη.

Την ίδια στιγμή, όχι μόνο η πίστη του Asimov στον αυστηρά ατομοκεντρικό χαρακτήρα του καπιταλισμού αποδείχθηκε καταστρεπτική, αλλά και ο ίδιος ο ατομοκεντρισμός πλέον έχει γίνει μια δυσοίωνη πηγή κοινωνικής μοναξιάς και σοβαρών ψυχολογικών προβλημάτων.

Aκόμα και οι θεμελιώδεις νόμοι της ρομποτικής, ένα από τα πιο λαμπρά επιτεύγματα της επιστημονικής φαντασίας, αργότερα αναιρέθηκαν (ή παρακάμφθηκαν ή εμπλουτίστηκαν, όπως το κρίνει κανείς) από τον ίδιον τον Asimov.

Οπότε, πέρα από την ιστορική του αξία, η οποία είναι αδιαμφισβήτητη, έχει ο Asimov θέση στο κοινωνικό κομμάτι της επιστημονικής φαντασία του σήμερα;

Η απάντηση είναι προφανώς ναι.

Την εποχή του σύγχρονου ποπ νιχιλισμού, η εικόνα των ρομπότ στη μαζική κουλτούρα έχει πάρει μια διαφορετική, τρανσχιουμαντιστική όψη η οποία, σε πολλά σημεία της μοιάζει με μισανθρωπία. Όταν βλέπουμε στο Westworld λόγου χάρη, τα ρομπότ σκοτώνουν τους ανθρώπους καταπιεστές τους, επευφημούμε. Ανάλογες πλευρές μπορούν να βρεθούν και στον Asimov, όμως εδώ τα ρομπότ έχουν μια εντελώς διαφορετική όψη, είτε περιορίζονται από τους νόμους είτε όχι

Ναι, σαφώς είναι καλύτερα από τον άνθρωπο από κάθε άποψη, ακόμα και ηθική, όμως τη δεκαετία του Asimov το μη ανθρώπινο έμοιαζε να μην αντικρούεται τόσο με τις ανθρώπινες πρακτικές, ή τουλάχιστον να είχε μια πιο ηθικοπλαστική μορφή. Υπάρχουν  φυσικά ρομπότ επικίνδυνα, ρομπότ που μπορεί να μην περιορίζονται από τους νόμους, όμως υπάρχουν και ευφυίες που αγαπούν τους ανθρώπους, θέλουν να τους διδάξουν και τελικά να τους συμβουλεύσουν. Πιστεύουν σε αυτούς.

Το έργο του Asimov είναι κλασσικό και ας μοιάζει, εκ των υστέρων, το ίδιο αξιοπαράξενο με το raypunk ύφος της δεκαετίας του 1950. Όμως η ουσία του βρίσκεται αλλού.

Σε αυτές τις εννέα σύντομες ιστορίες ο ρωσοαμερικάνος ουσιαστικά μας δίνει μια τρομερά καλογραμμένη, ιστορική οπτική του πως κοινωνικοί θεσμοί, από την σκληροπυρηνική οικογένεια της δεκαετίας του 1950 την ακόμα φορντικά οργανωμένη παραγωγή μέχρι την προσανατολισμένη στο κέρδος επιστημονική έρευνα, αντιμετωπίζουν διευρυμένες αλλαγές οι οποίες έρχονται ως αποτέλεσμα της τεχνολογικής προόδου με έναν συγκεντρωμένο, προσγειωμένο και ρασιοναλιστικό τρόπο.

Αυτό στην εποχή μας, όπου ουσιαστικά ο καθένας από εμάς αποτελείται από ένα άτομο και ένα ετεροκαθορισμένο ψηφιακό αποτύπωμα, ένα μείγμα δηλαδή που βασίζεται σε μια υπερπραγματικότητα προκειμένου να εκλογίσει τον κόσμο φαντάζει σαν μια άγκυρα στην πραγματικότητα.

Ωστόσο αυτό είναι την ίδια στιγμή μια ψυχρή παρηγοριά, καθώς ο συγγραφέας την ίδια στιγμή που παρέχει μια σταθερή θέση, την αναιρεί καθώς ουσιαστικά αναφέρεται σε μια εποχή αλλαγών: η οικογένεια αλλάζει από την τεχνολογία και τις νέες κοινωνικές συνήθειες που αυτή φέρνει (μεγαλύτερες δυνατότητες επικοινωνίας, νέα ήθη), η φορντική παραγωγή πλέον δεν είναι αρκετή για να επιτύχει τα επίπεδα κέρδους που χρειάζονται: ο μεταφορντισμός πλησιάζει, ενώ η επιστημονική έρευνα γίνεται όλο και πιο πολυσχιδή, όλο και εξειδικευμένη… Ο κόσμος αλλάζει και ο Asimov ακολουθεί με μια λεπτεπίλεπτη ψυχρότητα τις αλλαγές, παρατηρώντας σε τι μας μετατρέπουν, δίνοντας παράλληλα, με τη φαντασία του, έναν τελικό προορισμό, ένα αδάμαστο βουνό: τον ποζιτρονικό εγκέφαλο των ρομπότ…

Ακόμα και οι χαρακτήρες των ιστοριών φαίνονται ψυχρά σταθεροί ενώ γύρω τους οι καταστάσεις αλλάζουν. Προφανώς καλύτερη και πιο αναγνωρίσιμη ανάμεσα τους η Σούζαν Κάλβιν, πτυχές της οποίας βρίσκουμε σε μια πληθώρα Asimov-ικών χαρακτήρων σε όλο το έργο του μεγάλου συγγραφέα.

Σε κάθε περίπτωση όμως οι χαρακτήρες του Asimov είναι, στο μεγαλύτερο μέρος τους, αξιόπιστοι, αν και όχι πάντα συμπαθητικοί συνοδοιπόροι και αφηγητές. Ταυτόχρονα είναι χαρακτήρες με τα δικά τους άγχη, φοβίες και θέλω, όχι κενά σημαίνοντα. Ένας αναγνώστης δε θα βαρεθεί ποτέ μαζί τους, ή τη ροή της καθαρής, συγκεκριμένης, οριακά καφκικής και ταυτόχρονα αγωνιώδης γλώσσας του Asimov, η οποία φτάνει σε εμάς καθαρή χάρη στις γνώσεις του Θωμά Μαστακούρη.

Αν έπρεπε να βάλουμε έναν άξονα με το πως αντιλαμβάνεται ο κάθε συγγραφέας τον κίνδυνο και την αγωνία, για τον Poe θα ήταν μέσα, για τον Lovecraft έξω και για τον King δίπλα. Για τον Aσίμωφ όμως θα ήταν μπροστά. Η αντίθεση του όλους τους άλλους αμερικανούς συγγραφείς είναι πως προσεγγίζει αυτό το μέλλον με μια ψυχρά υπολογισμένη αισιοδοξία, η οποία όμως δεν τον ξεγελά. Ξέρει τους κινδύνους ή έστω έχει μια εικόνα τους. Και πάλι όμως προχωρά. Έτσι το μέλλον που οραματίστηκε, ή καλύτερα η άτραπος προς αυτό μπορεί να έχει μια κλείσει, αλλά τα εργαλεία με τα οποία τη φαντάστηκε αποτελούν μια πολύτιμη παρακαταθήκη.

Μοιραστείτε το Άρθρο
Γεννήθηκε με μεγάλη επιτυχία αλλά μετά άρχισε καπου να δυσκολεύει το πράγμα. Σπούδασε Επικοινωνία και μετά αποφάσισε πως δεν του αρέσει να επικοινωνεί. Όνειρο του να μετακομίσει στην Σαχάρα όπου θα έχει ησυχία, αλλά μέχρι να το καταφέρει δουλεύει κωπηλάτης.